Barwne potworki wcale nie takie pastelowe

Japoński świat yōkai – pociesznych i pokracznych duchów, potworów, dziwów i zjaw – porwał serca ludzi na całym świecie. To uniwersum niezwykle barwne, złożone i pełne paradoksów: jedne istoty straszą, inne śmieszą, jeszcze inne prowadzą ku kontemplacji życia i śmierci. I choć dzisiejsza popkultura chętnie przedstawia je w rozrywkowej i spłyconej formie – jako figlarne maskotki lub karykatury – prawdziwa natura wielu yōkai sięga znacznie głębiej. To nie są tylko baśniowe stwory z dawnych podań – to figury psychologiczne, personifikacje skrywanych traum, społecznych tabu, głęboko skrywanych lęków i napięć. Nazywają to, czego nie wolno było wypowiedzieć wprost, szczególnie w Japonii, gdzie rozmowa o własnych emocjach jest często czymś skrajnie nieprzyzwoitym – „obarczaniem” swoimi problemami drugiego człowieka. Przypominają o tym, co niewygodne – i właśnie dlatego zostały zamknięte w opowieściach. Yōkai nie należą wyłącznie do przeszłości – przetrwały, bo wciąż mają coś do powiedzenia o ludzkiej psychice.

Jednym z najbardziej poruszających i niepokojących spośród tych duchów jest inugami (犬神) – „boski pies”. To istota tragiczna: z jednej strony ucieleśnienie psiej lojalności, czułości i wierności, z drugiej – duch zemsty, głodu, bólu i śmierci. Inugami nie rodzi się z „naturalnego” biegu rzeczy, jak inne yōkaie. Jest przeciwny naturze, tworzony – przez człowieka, w rytuale cierpienia. To japońska refleksja: co się dzieje, gdy na wierność odpowiadamy zdradą? Gdy pies – najwierniejsza z istot – zostaje doprowadzony do śmierci w męczarniach, a jego miłość zostaje wykorzystana przez tego, któremu ufał bezgranicznie? „Tworzenie” inugami to akt okrucieństwa, które skręca trzewia i sprawia, że serce zamiera – i trudno znaleźć w kulturze japońskiej (której okrucieństwo obce przecież nie jest) coś równie odrażającego. Gdy pies jest zabijany po przejściu męczarni jego „duch” nie znika. Pozostaje. Niewidzialny, lecz obecny. Duch, który trwa, bo nikt go nie zdołał pochować – ani naprawdę ukochać. Wierzono, że inugami zostaje z rodziną i jest przekazywany z pokolenia na pokolenie – każdy kolejny członek rodziny może być opętany – na przykład nagłymi napadami skrajnej agresji, przemocą i okrucieństwem, niewrażliwością na cierpienie innych, sadyzmem, skrajnym wycofaniem.

To nie jest historia o psie. Inugami z japońskich wierzeń staje się metaforą traumy międzypokoleniowej – bólu dziedzicznego, który nie znajduje ujścia i zaczyna wypełniać przestrzeń domową, niewypowiedziany żal i cierpienie, urami (怨) – jak mówią Japończycy: osiada na ścianach, skrzypi w deskach podłogi, gnieździ się w snach. Tak jak duch inugami nie znika po śmierci psa, lecz przechodzi na dzieci i wnuki właściciela, tak też i emocje – wina, wstyd, gniew, agresja– mogą być dziedziczone nie przez krew, lecz przez atmosferę, gesty, milczenie i przemoc. Inugami mieszka nie tylko pod podłogą czy w szafie. Mieszka w rodzinnej tajemnicy, w niedopowiedzeniu, w przekazywanym wstydzie, w sposobach radzenia sobie z frustracją. W tym sensie to figura „religii prywatnej” – nie tej odprawianej w świątyniach, lecz tej, która karmi się nienazwanymi, niewypowiedzianymi uczuciami. Inugami nie jest po prostu potworem z bajek. Jest japońskim yōkaiem – czyli czymś, co może nas wiele nauczyć o nas samych – jeśli tylko posłuchamy. Zatem – w dzisiejszym artykule wsłuchajmy się w ten cichy skowyt. Może mówi także o nas…

Etymologia i znaczenie słowa 犬神

(犬 – inu, „pies” + 神 – kami, „bóg, duch, boskość”)

Słowo inugami (犬神) składa się z dwóch elementów – prostych, znanych, pozornie niewinnych. Pierwszy znak, 犬 (inu), to pies – zwierzę, które w Japonii, podobnie jak w wielu innych kulturach, symbolizuje wierność, czujność, bliskość człowieka (o roli psa w japońskiej kulturze, na przykład akita inu przeczytasz tu: Akita inu – wierny przyjaciel, który przetrwał japońskich myśliwych, samurajów i wojny). Drugi znak, 神 (kami), oznacza boga, ducha, byt boski – jedno z najbogatszych i najtrudniejszych do jednoznacznego zdefiniowania słów w języku japońskim. Kami to nie tylko „bóg” w sensie judeochrześcijańskim – to siła, obecność, fenomen duchowy zamieszkujący rzeczy, zjawiska, miejsca.

Połączenie tych dwóch znaków – inugami, dosłownie „pies-bóg” – brzmi jak bluźnierstwo, oksymoron, a zarazem otwarcie na coś pierwotnego i niepokojąco prawdziwego. Co może znaczyć „boski pies”? Czy chodzi o zwierzę wyniesione do rangi kami – jak lis (w postaci Inari no kitsune – więcej o nim tu: „Lisie ogniki” w dawnym Edo – nocna schadzka kitsune w ukiyo-e Hiroshige) czy wąż (jak w przypadku Ugajin)? Czy może o ducha psa, który – jak wielu yūrei i onryō – zyskał moc nie poprzez modlitwę, lecz przez cierpienie?

W dawnym piśmiennictwie pojawiają się również inne formy zapisu: 狗神, gdzie 狗 (czyt. ku lub inu) to archaiczny znak również oznaczający psa, lecz z nieco bardziej pejoratywnym, „dzikim” wydźwiękiem. Tak pisane inugami sugeruje nie łagodnego towarzysza człowieka, lecz nieujarzmioną siłę natury, psa jeszcze nieoswojonego. Inne regionalne wersje fonetyczne, jak ingami czy irigami, świadczą o tym, jak głęboko i różnorodnie to pojęcie osadziło się w mowie ludowej zachodniej Japonii – szczególnie w prefekturach Shikoku, Ōita, Kumamoto czy Yakushima. W Tanegashimie mówi się o nich irigami, a w Yamaguchi nawet o inugami-nezumi, czyli „myszopodobnych inugami”. Te warianty wskazują, że inugami nie był jednym, ustalonym bytem, lecz całym kontinuum lokalnych wyobrażeń o duchach psów – od bestii do istoty potężnej, boskiej.

Lingwistycznie, warto też przyjrzeć się gramatycznej pozycji kami w takich złożeniach. Znak 神 może oznaczać zarówno konkretnego boga (np. 天照大神 – Amaterasu-ōmikami), jak i ducha w szerszym rozumieniu – niekoniecznie dobroczynnego. W terminach takich jak yama no kami (bóg góry) czy ie no kami (bóg domu), kami to siła lokalna, przywiązana do przestrzeni. Inugami może więc być rozumiany jako duch psa, który związał się z domem, rodem, linią krwi – lecz z siłą większą niż zwykły duch zwierzęcia. To nie tylko pies jako zwierzę, ale pies jako tsukimono – istota, która wchodzi w relację, zsyła opętanie, chroni lub niszczy.

Z językoznawczego punktu widzenia warto zauważyć jeszcze jedną rzecz: złożenie 犬神 formalnie przypomina wiele nazw kami lokalnych (jak np. kitsune-gami, kuda-gitsune, osaki-gami), lecz tylko inugami osiągnął status tak głęboko zakorzeniony w społecznym i kulturowym tabu. W japońskiej świadomości pies nie był kojarzony z boskością w takim stopniu jak lis, wąż czy dzik – dlatego inugami wydaje się być wyłomem, niepokojącą anomalią, czymś, co nigdy nie powinno było zostać uświęcone – a jednak zostało, przez cierpienie i śmierć.

Archetypowy inugami przywołuje wiele silnych emocji: lojalność aż po śmierci, gniew z powodu haniebnej zdrady, smutek odrzucenia, ale też pragnienie zemsty. W tym sensie inugami przypomina bardziej „anioła” gniewu niż spokojne bóstwo – ducha, który powstał z miłości i przemocy zarazem, i który nosi w sobie echo zarówno wiernego psa, jak i mściciela bez spoczynku.

W zderzeniu z zachodnimi konceptami duchowości, inugami wymyka się łatwej klasyfikacji. Nie jest ani demonem, ani aniołem stróżem. To japońska odpowiedź na pytanie: co się dzieje, gdy na wierność odpowiemy zdradą? Gdy pies – najwierniejsza z istot – zostanie doprowadzony do śmierci (w męczarniach), a za jego cierpienie będzie podpowiadał człowiek – ten człowiek, wobec którego pies był wierny ponad swoje życie?

To właśnie jest inugami – boski pies, który nigdy nie przestaje słyszeć kroków swego pana. Nawet po śmierci.

Jak powstaje Inugami? Rytuały głodu, bólu i desperacji

Zanim przeczytasz dalej, warto zaznaczyć: to, o czym tu mowa, nie jest opowieścią do bezrefleksyjnego podziwu. Tworzenie inugami wiązało się z aktami skrajnego okrucieństwa wobec zwierząt, które dziś – i słusznie – budzą jednoznaczną odrazę. Opisane poniżej praktyki są elementem historii kultury, nie zaś jej afirmacją. To właśnie ich przerażająca logika mówi nam wiele o ciemnych zakamarkach ludzkiej psychiki i o tym, jak cierpienie może zostać uświęcone i przekształcone w mit. Okrucieństwo niestety towarzyszy historii ludzkości – w Europie, a Afryce, w Amerykach i Azji – nie inaczej wygląda to w Japonii.

Inugami nie jest istotą narodzoną spontanicznie, jak niektóre inne yōkai. To duch stworzony celowo – rytualnie, świadomie, z intencją wykorzystania jego siły. I właśnie dlatego jest tak groźny. Nie pochodzi z natury. Jest produktem bólu, głodu i ludzkiego pragnienia kontroli nad niewidzialnym. Nie jest to naturalny yokai, barwny mieszkaniec świata nadprzyrodzonego. To „dzieło” człowieka, zamierzone, celowe i okrutne.

Najbardziej znana metoda „tworzenia” inugami polegała na uwięzieniu psa i doprowadzeniu go do skrajnej desperacji. Często wiązano zwierzę w taki sposób, by nie mogło dosięgnąć miski z jedzeniem – zawsze blisko, lecz zawsze odrobinę za daleko. W innej wersji zakopywano psa żywcem, zostawiając mu tylko głowę wystającą z ziemi. Przed pyskiem kładziono jedzenie. Gdy nadszedł moment największego głodu i desperacji – głowę odcinano. Wierzono, że w tej chwili duch psa, przepełniony bólem i gniewem, staje się onryō – złowrogim duchem zdolnym do ingerencji w świat żywych.

Inną wersją rytuału było organizowanie walk między psami. Gdy tylko jeden przetrwał, dawano mu rybę jako nagrodę. Tuż przed tym, jak zdążył ją zjeść, również go zabijano, a głowę odcinano. W niektórych wersjach ta sama ryba była potem zjadana przez „czarownika”, który „wchłaniał” w ten sposób moc ducha.

Wszystkie te praktyki miały jeden cel: stworzyć ducha, który będzie lojalny, ale i wściekły, gotowy wykonywać rozkazy, ale obdarzony pamięcią o cierpieniu. Głowa psa – często mumifikowana, suszona lub opalana – była następnie przechowywana w specjalnym naczyniu, które stawało się fetyszem, domem dla inugami. Taki „artefakt” trzymano w ukryciu – pod podłogą, w szafach, skrzyniach, naczyniach na wodę. Była to broń duchowa, dziedziczona z pokolenia na pokolenie.

Symbolika tych rytuałów jest niepokojąco spójna: głód staje się źródłem mocy, ból rodzi nadprzyrodzoną siłę. W japońskim myśleniu duchowym nie ma jasnej granicy między tym, co święte, a tym, co przeklęte – obie energie mogą wypływać z tego samego aktu. W inugami ludzka okrutność staje się nie tylko źródłem cierpienia, ale także narzędziem władzy. To, co zostało zniszczone, wraca jako siła zdolna do zemsty – i służby.

Nie można nie zauważyć podobieństw do praktyk kodoku (蠱毒) – ezoterycznej sztuki tworzenia klątw, znanej w Chinach i Japonii. Kodoku polegało na zamykaniu w naczyniu wielu trujących stworzeń (np. węży, ropuch, owadów), które zjadały się nawzajem. Ostatni, który przeżył, stawał się źródłem toksycznej mocy – jego jad używano do tworzenia przekleństw. Inugami inna, koszmarna wersja kodoku – tyle że ofiarą był pies, a celem nie była trucizna, lecz duchowy posłaniec.

Te rytuały miały również powiązania z onmyōdō (陰陽道) – synkretycznym systemem wróżbiarsko-magiczno-religijnym, czerpiącym z taoizmu, buddyzmu ezoterycznego i shintō (o legendarnym przedstawicielu tego japońskiego czarnoksięstwa – Abe no Seimei – przeczytasz tu: Czarnoksiężnik na dworze cesarza Heian: Abe no Seimei, mistrz onmyōdō). Choć oficjalnie zakazane już w okresie Heian (794–1185), praktyki związane z tworzeniem inugami przetrwały w ludowym onmyōdō uprawianym przez fuko (巫覡) – wiejskich czarowników i zaklinaczy, a także przez yamabushi – ascetów górskich oraz miko (o których więcej przeczytasz tu: Kapłanka shintō miko – od potężnej szamanki, po pracę dorywczą na pół etatu). Wierzono, że tylko osoby o odpowiedniej duchowej mocy i znajomości rytuału były w stanie ujarzmić ducha inugami – i uczynić go lojalnym narzędziem.

Dziś te opowieści budzą grozę – nie tylko przez to, co opisują, ale także przez swoją logikę. To cierpienie jako metoda uzyskiwania władzy, emocja doprowadzona do granic – a potem uwięziona w naczyniu i przekazywana dalej. Inugami nie jest tylko duchem psa. Jest cieniem człowieczeństwa, które pozwala, by lojalność została wykorzystana, a ból przeistoczony w narzędzie panowania nad życiem i śmiercią. To najdrastyczniejsza forma wykorzystania innej istoty, jej słabości, wręcz jej cnót dla zaspokojenia własnych celów. Nie jest łatwo znaleźć w całej kulturze japońskiej przykłady, które mogłyby się równać okrucieństwem z tymi wierzeniami.

Inugami-tsuki – opętanie przez psa

Nie wszystkie inugami kończyły życie jako uwięzione fetysze w glinianych misach ukrytych pod podłogą. Niektóre wymknęły się spod kontroli, inne zaś działały zgodnie z wolą swego pana – wnikając w ciała ludzi, siejąc ból i zamęt. Zjawisko to określa się mianem inugami-tsuki (犬神憑き) – „nawiedzenia przez psa-boga”, jednego z najbardziej niepokojących i jednocześnie społecznie brzemiennych fenomenów w historii japońskiego folkloru.

Opętanie przez inugami przybierało wiele form, lecz zawsze łączyła je wspólna cecha: duch nie objawiał się nagle i spektakularnie. Przeciwnie – wnikał niezauważalnie, przez ucho. To szczegół, który sam w sobie jest głęboko symboliczny. W folklorze japońskim ucho bywa bramą dla niewidzialnych bytów, ponieważ reprezentuje najbardziej pasywny zmysł – ten, który chłonie rzeczy bez filtra. Inugami nie potrzebuje zaproszenia – wystarczy nieuwaga, chwila emocjonalnej słabości, bycie odsłoniętym.

Z chwilą wejścia, duch osiada w ciele człowieka – najczęściej w okolicach klatki piersiowej lub brzucha – i zaczyna żyć własnym życiem. Objawy są wielowymiarowe: ból barków, kończyn, klatki piersiowej, napady drgawek, szczekanie, tarzanie się po ziemi, a nawet głód niemożliwy do zaspokojenia. Niektórzy stawali się żarłokami, inni wykazywali nagłą, obsesyjną zazdrość – inugami był bowiem duchem emocji, a szczególnie tych wypieranych i stłumionych.

W ten sposób opętanie stawało się też metaforą psychicznego rozchwiania, przekształconą w język duchowy. Ludowa wiedza japońska nie znała koncepcji zaburzeń psychosomatycznych w zachodnim sensie, ale potrafiła je nazwać i opisać poprzez obrazy duchów, które karmią się gniewem, niepokojem, zawiścią – a jednocześnie je wzmagają.

Co istotne, inugami nie ograniczał się wyłącznie do ludzi. Wierzono, że potrafił nawiedzać także zwierzęta gospodarskie – konie, bydło – oraz przedmioty codziennego użytku, np. piły, które po opętaniu stawały się albo bezużyteczne, albo… gorzej. W jednej z lokalnych wersji opowieści z Tanegashimy, duch przenosił się przez dotyk, a nawet… przez wspólne jedzenie. Istniała praktyka zwana inugami-tsure („zabranie inugami ze sobą”), polegająca na pozostawieniu jedzenia w domu osoby podejrzanej o posiadanie inugami – w nadziei, że duch da się przekupić i odejdzie razem z jedzeniem.

W niektórych przypadkach, po śmierci osoby opętanej, na ciele znajdowano ślady zębów i pazurów, co interpretowano jako ostateczny akt zemsty lub więzi między duchem a ciałem.

Rodziny inugami – przeklęta spuścizna

W Japonii mówi się, że niektóre duchy nie przychodzą z zewnątrz – lecz rodzą się wraz z człowiekiem. Tak właśnie postrzegano inugami-mochi (犬神持ち) – rodziny posiadające inugami, inugami-tsukai (犬神使い) – osoby posługujące się nimi, oraz inugami-suji (犬神筋) – całe rody, które od pokoleń żyły z duchem psa pod podłogą, w skrzyni, w sercu.

Wiara w inugami-suji niosła ze sobą ogromne konsekwencje społeczne. Przede wszystkim – dziedziczenie. Uważano, że duch inugami nie znika wraz ze śmiercią właściciela – przechodzi na dzieci, wnuki, prawnuki. Jeśli ktoś poślubił osobę z takiego rodu, sam mógł zostać „zarażony” opętaniem, a duch mógł przenieść się do jego domu. Dlatego w wielu regionach Japonii – szczególnie na Shikoku i Kyūshū – podczas aranżowania małżeństw badano rodowody, pytano starców, sprawdzano plotki. Pochodzenie z rodu inugami mogło przekreślić całe życie – i to nie tylko jednej osoby, ale całej jej linii.

Tak powstawały mechanizmy społecznego wykluczenia – było to jak najbardziej realne i istotne zjawisko - niezależnie od tego, czy inugami rzeczywiście istniał, czy nie. Współczesne badania nad tym zjawiskiem wskazują, że wiele rodzin określanych jako inugami-mochi należało do społecznie marginalizowanych grup, często utożsamianych z burakumin, czyli dawną „kastą nieczystych”. Problem ten łączy się z dōwa mondai – złożonym zjawiskiem dyskryminacji, która przetrwała aż do XX wieku (i w niektórych aspektach nadal istnieje w ukrytej formie).

Ambiwalencja społeczna wobec tych rodzin była głęboka: z jednej strony się ich bano i pogardzano, z drugiej – poszukiwano ich pomocy, gdy potrzebne były klątwy, zemsta lub duchowa interwencja. To podwójne napięcie – szacunek i stygmatyzacja – tworzyło cały splot niejasnych relacji między wsią a światem duchowym. Czarownicy i miko byli jednocześnie wyrzutkami i pośrednikami z innym światem. Rodziny z inugami traktowano jak źródło mocy, ale moc tę należało trzymać z daleka.

W niektórych podaniach, takich jak te z Komatsu w dawnej prowincji Tosa, liczba inugami miała dorównywać liczbie członków rodziny. Każdy dostawał własnego ducha – tak jak inni dostają imię czy posag. Duchy te „rozumiały bez słów” – wystarczyła myśl lub pragnienie członka rodu, by inugami wyruszył z misją. Ale nie były to duchy całkiem potulne. W legendach zdarzały się przypadki, gdy inugami gryzł na śmierć własnego właściciela – jeśli ten okazał się niegodny.

To dziedziczenie – nie krwi, lecz emocji, winy i lęku – czyni z inugami nie tylko istotę nadprzyrodzoną, ale też metaforę traumy rodzinnej, która przekazywana jest z pokolenia na pokolenie, wciąż obecna pod powierzchnią codziennego życia. Duch, który trwa, bo nikt go nie zdołał pochować – ani naprawdę ukochać.

Inugami jako kami – lojalność, zemsta i nieprzewidywalność

W japońskim świecie duchowym linia między bóstwem a klątwą jest często bardzo cienka. Inugami, choć zrodzony z bólu i rytualnego okrucieństwa, mógł być także czczony – jako yashikigami (屋敷神), czyli bóstwo domowe. Taki duch nie był bezosobową siłą, lecz jakby członkiem rodziny. Mógł chronić dom, przynosić szczęście, dobrobyt i zdrowie – pod warunkiem, że był karmiony, szanowany i ukrywany przed wścibskimi oczami.

Tajemnica inugami polegała na jego nieprzewidywalności. W przeciwieństwie do zazwyczaj łagodnych bóstw shintō, relacja z inguami nigy nie była bezpieczna. Zbyt wiele pamiętał. Jego wierność, choć absolutna, nosiła w sobie cień traumy. To właśnie ta sprzeczność – między opieką a groźbą – czyniła go tak wyjątkowym i niepokojącym. W wielu relacjach ludowych zaznacza się, że inugami może służyć przez pokolenia… ale jeśli zostanie zlekceważony, zapomniany lub znieważony, odwraca się od rodu i przynosi śmierć, szaleństwo albo ruinę.

Granica między czczeniem a ujarzmieniem jest tu niezwykle istotna. Kult inugami nie był spontanicznym aktem wiary, lecz formą kontroli nad bólem i lękiem. Oddawano mu cześć nie dlatego, że był „święty”, ale dlatego, że był potężny – i pamiętliwy. To inny wymiar religijności niż znany z oficjalnych sanktuariów Japonii: religia prywatna, emocjonalna, oparta na więzi, która nigdy nie była wolna od przemocy.

Symbolicznie, inugami można czytać jako figurę odwróconego psa domowego – tego, który zamiast warować u stóp pana, waruje w jego duszy. To metafora relacji pan–sługa, pies–człowiek, w której lojalność zostaje zraniona, a potem przeobrażona w narzędzie. W tym sensie inugami staje się też metaforą toksycznych więzi: tych rodzinnych, emocjonalnych, zawodowych – relacji, w których wierność i uległość bywają nagradzane tylko do czasu. A potem – karane.

W kontekście japońskiej kultury, w której lojalność (忠義 chūgi) była przez wieki wartością fundamentalną – szczególnie w etosie samurajskim – inugami jest mrocznym wynaturzeniem tej cnoty. Pokazuje, co się dzieje, gdy cnota zostaje wykorzystana do przemocy – gdy pies, który kochał, zostaje zdradzony.

W kulturze współczesnej

Od Inuyashy po powieści Seishiego Yokomizo

Współczesna Japonia – tak jak każda kultura – przetwarza swoje dawne lęki w nowe narracje. Duch psa nie zniknął. Przeszedł transformację – z istoty niewidzialnej do motywu w popkulturze. Najbardziej znanym przykładem jest oczywiście manga i anime „Inuyasha” autorstwa Rumiko Takahashi.

Tytułowy bohater, pół-demon o psim pochodzeniu (hanyō), nie jest dosłownym inugami, lecz ucieleśnia wiele jego cech: lojalność, siłę, dziedzictwo przemocy, wewnętrzne rozdarcie między światem ludzi a światem demonów. Jego brat, Sesshōmaru, również nosi ślady tego duchowego dziedzictwa – piękno, chłód, ale i dzikość. „Inuyasha” to reinterpretacja folkloru przez pryzmat opowieści o tożsamości, rodzinie i zdradzie.

Na drugim biegunie znajduje się powieść kryminalna „Inugami-ke no ichizoku” („Klątwa rodu Inugami”) autorstwa Seishiego Yokomizo – klasyka japońskiej literatury detektywistycznej. Historia rodu, który dziedziczy przekleństwo, tajemnice i morderstwa, to przeniesienie folkloru w sferę społecznego dramatu. Inugami nie jest tu przypadkowe – przywołuje skojarzenia z rodową lojalnością, gniewem i duchowym dziedzictwem, którego nie sposób się wyzbyć.

Współczesne kino grozy również sięga po ten motyw. W filmie „Inugami” z 2001 roku mamy do czynienia z duszną, niemal szekspirowską opowieścią o rodzinnych tajemnicach i klątwie, która rozsadza wiejską wspólnotę od środka. Duch psa staje się tu metaforą wiejskiej Japonii – pięknej, ale dusznej, zakorzenionej w pamięci i przemocy, której nie da się wymazać.

Refleksje na koniec

W japońskiej opowieści o inugami nie chodzi tylko o dawne rytuały, duchy i legendy przekazywane szeptem. W jej najgłębszych warstwach kryje się przenikliwa analiza japońskiej duszy zbiorowej, napięć emocjonalnych i społecznych, które przez wieki znajdowały ujście nie w słowach, lecz w duchach. Inugami to coś więcej niż pies zrodzony z cierpienia – to postać graniczna, łącząca świat żywych i umarłych, ludzi i zwierzęta, rodzinę i przekleństwo.

W prawie każdej kulturze pies jest symbolem wierności. W Japonii – szczególnie. Słynna historia Hachikō, psa czekającego przez lata na zmarłego właściciela, stała się współczesnym mitem narodowym. Ale inugami to Hachikō w krzywym zwierciadle. To obraz lojalności, która została zdradzona i wykorzystana. Duch psa, który kochał zbyt mocno – i który nie potrafi odejść. W tym sensie inugami nie jest jedynie folklorystyczną ciekawostką – to symbol zranionego uczucia, miłości, która przez brak wzajemności przekształca się w klątwę (trochę to podobne do tego specyficznego uczucia, które język japoński opisuje jako „urami” – więcej o tym tu: Urami: przemilczana krzywda, wszechogarniający żal, furia – jakie uczucia wyczytamy ze znaku ”怨”).

Praktyki jego „tworzenia” – głodzenie, uwięzienie, rytualna śmierć – mówią nam o czymś jeszcze bardziej przerażającym: cierpienie może być źródłem potęgi. Głód, ból, przemoc – odzierają z człowieczeństwa (jeśli już przeniesiemy metaforę inugami na relacje międzyludzkie), ale potrafią stworzyć ślepą nienawiść – którą łątwo da się pokierować, jak narzędziem. Pies zostaje odebrany naturze, wyjęty ze świata zwierząt, i przemieniony w coś, co jest bardzo ludzkie, choć straszne.

W tym kontekście inugami staje się figurą traumy międzypokoleniowej. Tak jak duch nie znika po śmierci właściciela, lecz przechodzi na jego dzieci i wnuki, tak i ból, krzywda, niespełnione uczucia i lęki przekazywane są przez rodziny – nie w genach, ale w atmosferze, w gestach, w milczeniu, w rpzemocy domowej. Inugami mieszka pod podłogą, w szafie, w ciele, ale równie dobrze może mieszkać w tajemnicy rodzinnej, w niedopowiedzeniu, w przekazywanym wstydzie, w sposobach radzenia sobie z gniewem i frustracją.

To duch obecny, ale ukryty. Taki, który nigdy nie znika, jeśli nie zostanie uznany i nazwany.

Sprawdź podobne artykuły:

Górska wiedźma Yamanba – kobieca dzikość, która przerażała mężczyzn patriarchatu tradycyjnej Japonii

Święte wygłupy i nagi taniec japońskiej bogini Uzume

Psychiczne krajobrazy traumy we współczesnym ukiyo-e - hiperestetyka bólu w malarstwie Natsuko Tanihary

Butō – japońska sztuka zrodzona w popiele Hiroshimy

Shogun wprowadza prawo ochrony zwierząt przed okrucieństwem w XVII wiecznej Japonii Edo

    未開    ソビエライ

  Mike Soray

   (Michał Sobieraj)

未開    ソビエライ

 Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia. Autor książki "Silne kobiety Japonii" (>>zobacz)

Osobiste motto:

"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)

Mike Soray

(aka Michał Sobieraj)

Napisz do nas...

Ciechanów, Polska

dr.imyon@gmail.com

___________________

inari.smart

Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!