Wojna na wpół zapomniana

Świt nad doliną Isawy. Mgła snuła się między drzewami jak postrzępione szaty duchów przodków. Spójrzmy - ze zroszonych trzcin wynurza się drewniana palisada – prosta, acz uparta osada warowna Emishi. Wewnątrz zagrody kąpią się w parze końskie grzywy; młodzi wojownicy napinają połyskliwe łuki z morwowego drewna, testując cięciwy z włosia końskiego impregnowanego tłuszczem z łososia, podczas gdy starszyzna naciera warabite-tō pachnącym smółką olejem. Na błotnistej ziemi leży sterta żelaznych grotów – zapłata, jaką wczoraj przywiózł kupiec z Taga-jō w zamian za skóry bobrów. Teraz ten sam metal wróci do swych byłych właścicieli – przecinając serca sługom cesarza Yamato, który kazał płacić coraz wyższy podatek, nawracać się na obce modlitwy i oddawać konie, tych najwierniejszych towarzyszy północy. Skrzypienie siodeł miesza się z gardłowym zaśpiewem szamanki; przywołuje ducha rzeki, by odwrócił strzały cesarskich żołnierzy. W tym momencie – zanim padnie pierwszy rozkaz marszu – historia wstrzymuje oddech.

Między IV a IX stuleciem takich oddechów było wiele. Wojny Emishi z Yamato to epopeja rozciągająca się na ponad cztery stulecia i setki kilometrów mokradeł, rzek i górskich przełęczy Tōhoku. Z dwóch stron ruszały przeciw sobie paradoksy epoki: piechur w lamelowej zbroi i ciężkiej tarczy, zaciągnięty w imię cesarskiego prawa, oraz lekki jeździec Emishi, którego łuk śpiewał w galopie – jedna strzała po drugiej przecinała powietrze. Najgłośniej rozbrzmiała klęska Japończyków pod Subuse w 789 roku – tysiąc utopionych żołnierzy, a rzeka niosła lamelki zbroi aż do zatoki Matsushima. Potem pojawił się Sakanoue no Tamuramaro, pierwszy Sei-i Taishōgun, i w ciągu jednej dekady (801–811) zbudował kordon fortec od Shiwa-jō po Tokutan-jō, przesiedlając tysiące buntowników jako komin (poddanych cesarza).

W zeszłym tygodniu opowiadaliśmy, kim byli Emishi: potomkami Jōmon, mistrzami łuku, ludźmi języka, którego echa pobrzmiewają w toponimach Hokkaido i języku Ajnów. Dziś przyglądamy się ich burzliwej relacji z rodzącą się Japonią – od pierwszych wypraw Abe no Hirafu po proces i ścięcie wodza Ateruiego, od systemu fushu i ifu po asymilację w rejestrach ritsuryō. Zatem - wyruszmy na ten szlak: by poczuć zapach lakowanej broni, usłyszeć tętent kopyt na mokradłach i zrozumieć, dlaczego cień tych zapomnianych wojen do dziś przesuwa się po północnym horyzoncie Honshu i Hokkaido.

Na północnych rubieżach imperium

początki kontaktów Yamato z Emishi (IV–VII w.)

Na północy starożytnej Japonii świat miał inny rytm. Zamiast pól ryżowych – chłodne doliny i górskie pastwiska. Zamiast uporządkowanych świątyń buddyjskich – lasy iglaste, gdzie echo bębnów i tętent koni niósł się wśród dzikich paproci i wysokich traw. Wody rzek Kitakami i Mogami rozlewały się szeroko po wiosennych roztopach, odcinając poszczególne klany Emishi od siebie nawzajem – i od południa. Ta ziemia, znana dziś jako Tōhoku, była dla dworu Yamato równie pociągająca, co obca. Nie była to jeszcze Japonia taka, jaką znano w Nara czy Asuce – to była kraina, która stawiała opór – zarówno dziką naturą, jak i mieczem.

To właśnie tam żyli Emishi – ludzie, których sylwetki zwiadowcy z Yamato dostrzegali o świcie, przemykające cicho we mgle, na grzbietach koni, z łukami na plecach i wilczymi skórami zarzuconymi na ramiona. W poprzednim artykule opowiedzieliśmy już, kim byli Emishi: potomkowie Jōmon, wymieszani z elementami kultury Yayoi, tworzyli mozaikę społeczności – od pasterskich jeźdźców, przez półrolników, aż po łowców z lasów Hokkaidō (artykuł tu: Spacer po pradawnym japońskim grodzie Yoshinogari – jak wyglądało życie w Japonii okresu Yayoi?). Ich język, dziś zaginiony, mógł brzmieć jak daleki krewny języków Ainu lub jak język całkowicie izolowany – zagadka, nad którą lingwiści głowią się do dziś. Zostawili po sobie broń taką, jakiej Japończycy nie produkowali, ceramiczne naczynia zdobione geometrycznymi wzorami oraz groby wydrążone w twardej ziemi – ezo-ana, jamowe grobowce o charakterystycznym układzie, rozpoznawalne na północy wyspy Honshū.

Pierwsze wzmianki o tych ludziach pojawiają się w „Nihon Shoki” – kronice spisanej w VIII wieku, lecz opowiadającej dzieje od mitologicznych początków Japonii. Według niej już w VI wieku Emishi byli znani dworowi Yamato jako „dzicy z północy”, którzy nie chcą się podporządkować. Podzielono ich na San-I („górskich barbarzyńców”) i Den-I („nizinnych barbarzyńców”), sugerując zarówno miejsce zamieszkania, jak i stopień „ucywilizowania”. San-I to łowcy z wysokich przełęczy, trudni do ujęcia i niezależni. Den-I częściej handlowali, budowali osady i byli bardziej podatni na wpływy z południa.

Na scenę wkroczył Abe no Hirafu – japoński dowódca i admirał z VII wieku, który zorganizował wyprawę morską wzdłuż zachodniego wybrzeża Hokkaidō i północnego Honshū. W jego wyprawach przeciw Emishi nie chodziło tylko o podbój, ale też o rozpoznanie – kim są, jak walczą? I gdzie Yamato mogą założyć garnizony? „Nihon Shoki” opisuje, że w 658 roku emisariusze Emishi pojawili się nawet na dworze cesarza Chin jako reprezentanci „barbarzyńców z północnego wschodu” – i nosili strój z jeleniej skóry, włosy splecione w koki, a na twarzy widniały tatuaże. Ich łuki były długie i pokryte laką, noże przypominały późniejsze noże Ainu, a ich kultura jeździecka – niezależna od Yamato – była rozwinięta i samowystarczalna.

Pierwsze starcia były drobne, lecz niepokojące. Pograniczni wodzowie Yamato donosili o zbrojnych wyprawach Emishi na osady rolnicze, o ukrywających się wojownikach w lasach Michinoku, o ludziach, których nie dało się przekonać ani złotem, ani edyktem. Zaczęto więc tworzyć pierwsze obozy warowne, wysyłać grupy zwiadowcze, werbować lokalnych sojuszników spośród Den-I i stopniowo rozpoznawać teren. Ale Yamato nie miało jeszcze wtedy sił ani technologii, by zdobyć te ziemie. To był dopiero prolog długiej, dramatycznej wojny – i równie długiego procesu kolonizacji.

Archeologia do dziś odkrywa nam ślady tej historii: żelazne końskie ogłowia, łukowate noże, ceramikę z wpływami kontynentalnymi, lecz zachowaną lokalną symboliką. Znalezione w grobowcach bransolety z brązu, ozdoby z muszli i fragmenty uzbrojenia pokazują społeczeństwo, które łączyło dawną tradycję z nowymi wpływami – ale nie pozwalało się wchłonąć.

To właśnie ta kraina, dzika i piękna, stała się polem pewnej zapomnianej, ale bardzo dramatycznej opowieści w historii Japonii. I dopiero miała się zacząć.

Forteca w dziczy

budowa zamków i linia obrony Yamato (VIII w.)

Taga-jō – pierwsze przyczółki

Mgły poranne snują się nad bagnistymi dolinami północnego Honshū. Wśród wilgotnych traw i wysokich turzyc słychać rżenie koni, zgrzyt drewnianych wozów i łoskot ciężkich materiałów. To budowniczowie z centralnej Japonii, pod nadzorem wojskowych inżynierów Yamato, wznoszą jedną z pierwszych twierdz na krańcu cywilizacji – Taga-jō w roku 724.

Taga-jō, zbudowany w dzisiejszej prefekturze Miyagi, miał być czymś więcej niż tylko punktem obrony – był manifestem: oto cesarska potęga wkracza na nieujarzmione dotąd północne rubieże. Regularny plan według kontynentalnych wzorców – prostokątny teren otoczony rowami, palisadami i ziemnymi wałami, wewnątrz zaś urzędy, magazyny i koszary. Wiele z tych struktur miało gliniane ściany z bielonym tynkiem, pokryte dachami z kory lub gontu. Archeolodzy odnaleźli tam pieczęcie administracyjne, wałki do pisma i fragmenty importowanej ceramiki, co dowodzi istnieniu tu oficjalnej administracji.

W 733 roku, jeszcze dalej na północ, w dolinie rzeki Omono, rozpoczęto budowę Akita-jō. To już nie tylko formalność – to prawdziwa forteca. Równocześnie zaś, na wybrzeżach i w dolinach, powstaje sieć małych posterunków – garnizonów rozsianych jak punkty światła w mroku dzikiego krajobrazu. Linię tę nazwano później chōsen (挑戦 – „wyzwanie wojenne”), pas fortów i barier mających powstrzymać Emishi przed kontratakiem.

Gundan-sei – system militarny

Aby utrzymać kontrolę nad Tōhoku, Yamato opierało się na systemie gundan-sei – zorganizowanych oddziałach stałego wojska rekrutowanych z chłopstwa. W teorii – elitarni żołnierze. W praktyce – często źle wyposażeni, niechętni do służby, zmuszani do przemarszów w nieznanym, surowym klimacie. Ich zbroje (tankō i keikō) były ciężkie, a jedzenie psuło się w podróży. Władza próbowała zabezpieczyć logistykę poprzez sieć shukueki – stacji pocztowych i konnych, ale karawany z ryżem i innymi zasobami często ginęły w zasadzce lub tonęły w rozlewiskach.

W archiwach odkryto fragmenty listów urzędników błagających stolicę o dodatkowe siły i dostawy. Ich rękopisy, pełne są złości na „dzikusów”, ale też rezygnacji – w tych warunkach nawet najsprawniejsza armia stawała się bezradna.

Narastający opór i życie w rozdarciu

W miarę jak Yamato rozbudowywało swoją obecność, rosła także frustracja lokalnych Emishi. Niektórzy przyjęli rolę fushu – poddanych, którzy zachowali pewną autonomię w zamian za lojalność, dostarczając konie, skóry i lokalne produkty. Inni – ifu – odrzucili zależność, organizując opór i odmawiając płacenia podatków.

Religia też stała się polem konfliktu. Buddyjscy mnisi przybywali z centralnej Japonii, by „cywilizować” pogranicze, stawiając świątynie i nauczając o reinkarnacji – pojęciu obcym łowcom i wojownikom Emishi, dla których duchy przodków żyły w rzekach, drzewach i ogniu.

Handel, który łączy i dzieli

Mimo politycznych napięć, handel kwitł. Emishi dostarczali konie – silne, niskie, o szerokim grzbiecie – idealne do wojny. W zamian otrzymywali żelazo – cenne ostrza, gwoździe, narzędzia. Archeolodzy znajdują ślady tej wymiany: bransolety z japońskiego brązu w ezo-ana, a także wojskowe groty strzał i fragmenty zbroi w osadach Emishi.

Ale asymetria rosła – Japończycy potrzebowali koni, ale Emishi coraz bardziej uzależniali się od żelaza. I jak u rdzennych Amerykanów w konfrontacji z Europejczykami, relacja stała się pułapką.

Życie w twierdzy – codzienność na skraju świata

Wyobraź sobie Taga-jō w szczycie zimy. Paleniska płoną w oficjalnych budynkach. Słychać dźwięk piszczałek, modlitwy mnichów, skrzypienie drzwi magazynów. Strażnicy, okutani w grube futra, stąpają po zlodowaciałej ziemi, wypatrując w ciemności ruchu. Zza drzew może nadciągnąć ifu. A może to tylko jeleń?

W dzień na dziedzińcu ćwiczą młodzi rekruci. Dowódca krzyczy komendy, tłumacząc niezbyt zrozumiale dialektem z Kansai prostym chłopom z północy. Czasem przychodzą Emishi-fushu z darami: koń, sarnina, skóry. Niosą też wieści – może o nowych buntach, może o kolejnych kupcach. Twierdza nie śpi. Jest punktem granicznym cywilizacji i dzikości – przynajmniej z punktu widzenia tej strony - Yamato. Życie tu toczy się między nadzieją a strachem.

Długie wojny północy

Bunt Isawa i krwawe kampanie (774–789)

Wiosną 774 roku, kiedy mgły ścieliły doliny Isawy, a rzeki niosły wodę topniejącego śniegu z gór Kitakami, rozpoczął się bunt, który na długie lata miał przemienić Tōhoku w krainę dymu, śmierci i oporu. W ciemnych lasach nad brzegami wijących się strumieni, wśród torfowisk i nieprzebytych mokradeł, jeźdźcy Emishi szykowali się do wojny. Na ich czołach błyszczały spiżowe opaski, a na ramionach wisiały skóry wilków – nie jako trofea, ale jako część tożsamości. Dowodził nimi Aterui z klanu Isawa – imię, które przez dekady będzie brzmiało w ustach dworzan w Heian jak złowrogie zaklęcie.

Aterui, zapisany w kronikach jako 阿弖流為 (zapis czysto fonetyczny), nie był jedynie wodzem. Był symbolem świata, który nie chciał klękać przed południową potęgą Yamato. Jego klan zamieszkiwał dolinę rzeki Isawa, dopływ Kitakami, w miejscu gdzie dziś leży Ōshū. Archeolodzy odkryli tu ziemne wały, jamy mieszkalne typu ezo-ana i znaleziska grotów strzał w charakterystycznym kształcie rozwijającego się paprociego pędu — warabite-yajiri. W tej właśnie krainie, gdzie błoto bywało głębokie na długość rosłego męża, a mgła potrafiła ukryć całe stada koni, narastał bunt przeciwko Yamato, które z każdym rokiem coraz bardziej zaciskało żelazny uścisk.

Powody były jasne: wyznaczanie nowych granic administracyjnych, zakładanie garnizonów takich jak Isawa-jō, konfiskaty zapasów żywności, narzucanie buddyzmu, a nade wszystko podatki — ciężary, których Emishi nie uznawali za sprawiedliwe. Cesarz Kanmu, zasiadający w pałacu Heian-Kyō, odpowiadał wysyłaniem kolejnych oddziałów gundan – ciężkozbrojnej piechoty rekrutowanej z centralnych prowincji. Te wyprawy stawały się jednak koszmarem. W 776 roku oddziały cesarskie ugrzęzły w błotach rzeki Koromo, gdy Emishi, znający teren jak własny oddech, rozebrali mosty w noc poprzedzającą ofensywę.

W 778 roku Aterui uderzył na fort Momonō-jō, wzniecając ogień w spichlerzach, który pochłonął setki tysięcy racji ryżowych i porcji suszonej soi — hishio. Był to cios nie tylko militarny, ale i symboliczny: pozbawienie armii jedzenia równało się jej śmierci lub przynajmniej spontanicznemu rozwiązaniu. Yamato musiało się wycofać. Ale to był dopiero początek.

Klęska Yamato nad Subuse

Bitwa, która przeszła do legendy, miała miejsce nad brzegami Subuse w roku 789. Cesarz posłał Ki no Kosamiego z czterotysięcznym oddziałem, dumnie odzianym w zbroje tankō, z tarczami i włóczniami. Emishi wystawili około tysiąca konnych łuczników. Gdy japońska piechota ruszyła przez brody rzeki Subuse, nagle nadciągnął deszcz strzał. Grzęznąc w błocie, zbyt ciężcy, by uciec, żołnierze cesarscy ginęli jeden po drugim. Wiele ciał pochłonęła rzeka. Według „Nihon Shoki”, liczba zabitych była tak wysoka, że cesarz przez tydzień nie pojawił się publicznie. Była to największa klęska Yamato w wojnach z Emishi.

Kawaleria Emishi, lekka i szybka, wykorzystywała znajomość terenu, poruszała się nocą, atakowała znienacka. Ich łuki, jednorodne i giętkie, wykonane z drewna morwowego i pokryte czarną laką, przewyższały zasięgiem japońskie tamtych czasów. Każdy wojownik potrafił oddać dwie celne strzały w ciągu kilku sekund, z siodła. Ich miecze warabite-tō, krótkie, o rękojeści zakręconej jak pęd paproci, nadawały się idealnie do ataków z doskoku. Po stronie Yamato — ciężka piechota, oddziały zdyscyplinowane ale sztywno trzymane w formacjach, które wśród trzcin i błot stawały się bardziej przekleństwem niż siłą.

W języku Emishi — jak sugerują badania porównawcze z językiem proto-Ainu — przetrwało wiele słów związanych z końmi i ruchem. Jednym z nich mogło być em-teke, oznaczające „nocny galop”, być może źródło późniejszego japońskiego słowa utage (uczta), które w pierwotnym znaczeniu oznaczało rytuał powrotu wojowników po nocnym rajdzie.

Zmiana strategii Yamato

Yamato jednak nie zamierzało się przecież poddać. Po klęsce pod Subuse cesarz Kanmu postanowił zmienić strategię. W 794 roku ustanowił nowy tytuł — Sei-i Taishōgun, „Naczelny Wódz Pacyfikacji Barbarzyńców”. Najpierw przypadł on Ōtomo no Otomarowi, lecz dopiero jego następca, Sakanoue no Tamuramaro, miał doprowadzić sprawę do końca. W 801 roku Tamuramaro wzniósł Shiwa-jō – fortecę nie tylko militarną, ale i symboliczną: pełną spichlerzy, świątyń i punktów celnych. Z niej wyruszył na ostatnią kampanię.

Latem 802 roku Aterui i jego zastępca More (zapisywany jako 母礼), wiedząc, że dalszy opór zakończy się rzezią ludności cywilnej, poddali się. Przybyli do Heian-Kyō z nadzieją, że otrzymają status fushu – zależnych, ale autonomicznych wodzów. Tamuramaro, jak głoszą źródła, był poruszony ich honorem i męstwem. Lecz dwór nie miał litości. Z obawy, że żywy Aterui stanie się ogniskiem buntu, ścięto go wraz z Morem 5 sierpnia 802 roku na równinach Kadonoi-gawara. Kroniki zapisały ten fakt bez emocji. Historia jednak zapamiętała go inaczej.

W rejonie Iwate do dziś istnieje świątynia poświęcona duchowi Ateruiego. Jest czczony jako bóstwo wód i ryb, a jego imię, jakby szeptane przez mgły nad rzeką Kitakami, wciąż wraca w pieśniach lokalnych kapłanów. Yamato wygrało militarnie, lecz coś z ducha północy pozostało. Ducha, który nie klęka.

Tamuramaro

ostatnia wojna i upadek Emishi (801–811)

Wiosną 801 roku nowy dowódca stawił się na północnym teatrze wojny: Sakanoue no Tamuramaro, pierwszy w historii nosiciel tytułu Sei-i Taishōgun. W kronikach cesarskich zapisano, że był jednocześnie mistrzem łuku i kaligrafii, a jego twarz „rzadko drżała przed okrucieństwem, choć częściej przed litością”. Przybył nie z hukiem bębnów, lecz z karawaną masztów, belek i ryżowych worków. Zrozumiał bowiem, że Emishi nie da się złamać samym żelazem; trzeba ich otoczyć fortecami i jednocześnie kusić obietnicą innego życia.

Pierwszy cios był chirurgiczny. Tamuramaro wkroczył w serce dawnego klanu Isawa i w miejscu wypalonej wioski, w zakolu miękkiej ziemi między rzekami Shizukuishi a Kitakami, wzniósł Shiwa-jō. Nie była to już lekka palisada jak Taga-jō – środkowa oś konstrukcji z kamienia i bitej gliny dosłownie wbijała się w podmokły grunt niczym klin; w czterech rogach stoją wysokie wieże sygnałowe, a spichlerze kryte łupanym gontem mieszczą trzy lata zapasów ryżu. Z gór Izu przywieziono rzemieślników lakierujących belek, z prowincji Mino pięćdziesiąt piecyków do wypału soli, bo Tamuramaro zamierzał nie tylko wojować, lecz i handlować.

Zanim odezwały się bębny mobilizacji, wysłał posłów z darami: purpurowe płótno, żelazne sierpy, kultowe miecze-talizmany tachi. Tym, którzy przyjęli gest, nadano status fushu – sprzymierzeńców. Musieli oddać konie i złożyć przysięgę, ale pozwolono im zachować własne lokale świątynki i pochówki ezo-ana. Resztę, buntowniczych ifu, czekało wypalenie z domostw i deportacja ― tysiące rodzin przesiedlono do wybrzeża Morza Japońskiego jako kōmin, nowych chłopów cesarza. Na glinianych tabliczkach z garnizonowego archiwum Shiwa-jō widnieją skrupulatne listy – imię rodu, liczba koni, wysokość kontyngentu skór bobrowych, miejsce relokacji do ostatniej bambusowej chaty. Wojna przeniosła się z pola bitwy do rejestrów.

Latem 802 roku zbrojny opór stopniał. Aterui i jego towarzysz More – ci sami, którzy jeszcze niedawno topili gundany w rzekach – przybyli do obozu Tamuramaro i złożyli miecze na płótnie kuszy. Kronikarz zanotował, że generał płakał, gdy odesłano ich do Heian. Tam, na rozkaz rady arystokratów bojącej się legendy żywych Emishi, obaj zostali ścięci tego samego dnia. Kiedy niespokojne głosy w stolicy dopytywały, czy nie lepiej było ocalić takich wodzów i uczynić ich filarami nowego ładu, Tamuramaro miał odpowiedzieć: „Zwyciężyć oznacza dopełnić rytuału”. Rytuał został spełniony, a z nim – złamana ostatnia oś niezależnej północy.

Przez następne lata forty powstawały jak kamienne krople deszczu: Koretaka-jō, Tokutan-jō, wreszcie splot strażniczych wież w Aizu, który zamknął bramę na południe. Tamuramaro wrócił do stolicy w 811 roku, pozostawiając za sobą pogranicze, w którym dawne klany Emishi rozpływały się wśród rolniczych pól. Ich język – w źródłach nazywany czasem ebisu kotoba – zaczynał mieszać się z dialektami japońskimi, a nazwiska wodzów pojawiały się w rejestrach podatkowych obok rolników z Honsiu. Niezależność Emishi zakończyła się, lecz opowieść o ich wolności dopiero dojrzewała w pamięci.

Ostatnie ogniska oporu

bunt w Gan’gyō (878)

Wydawało się, że wszystko zostało już rozstrzygnięte. A jednak wiosną roku Gan’gyō 2 – według zachodniego kalendarza 878 – w prowincji Dewa zapłonął niespodziewany płomień. Czterdzieści lat asymilacji przemieniło Emishi fushu w grupę, którą dworska biurokracja pustoszyła podatkami, wymagała niewolniczego handlu futrami i narzucała modlitwy w obcym języku. Kiedy nowy zarządca Akita-jō, Yoshimine no Yoshikage, podniósł stawki daniny, ludzie z doliny Noshiro odmówili – i nocą piętnastego dnia trzeciego miesiąca wznieśli pochodnie. Twierdza Akita-jō rozbłysła ogniem jak latarnia na skraju mokradeł, a dym niósł woń palonych magazynów ryżu i cesarskich dokumentów.

Niemal miesiąc później wiadomość dotarła do Heian-Kyō. Cesarz Yōzei miał zaledwie jedenaście lat, więc realną władzę sprawował regent Fujiwara no Mototsune. Wysłane do prowincji edykty, zapisane w „Nihon Sandai Jitsuroku”, brzmią jak lekcja ze „Sztuki wojny” Sun Zi: „Barbarzyńca, niby pies wściekły, zmienia naturę, gdy go głód trawi; jeśli uderzymy żelazem, utracimy plony. Lepiej schwytać serca niż gardła”. Mototsune kazał więc gubernatorom Ideha i Michinoku najpierw obiecać obniżkę podatków, a dopiero potem – jeśli będzie trzeba – prosić o posiłki.

Nie wszyscy Emishi wzięli udział w tym powstaniu. Ci, którzy zostali komin (poddani cesarza), bronili cesarskich fortów ramię w ramię z żołnierzami z centrali. Ci, którzy wciąż żyli w północnych lasach jako wolni łowcy, złupili spichlerze – nie dla polityki, lecz dla żelaza i soli. Archeolodzy do dziś odnajdują w dolinie Noshiro skorupy naczyń z rytym znakiem 夷 – „barbarzyńca” – jakby ktoś wbrew władzy postanowił zachować odrębną tożsamość na glinianych garnkach. Wśród popiołów Akita-jō odkryto też zwęglone kołowroty do nawijania łukowych cięciw, brązowe płytki lamelkowe z rozdwojonymi dziurkami na skórzany rzemyk w stylu Emishi oraz niewielkie kamienne figurki koni – może ofiary składane duchom przodków.

Czy więc bunt Gan’gyō był powstaniem poddanych, czy ostatnią wojną ludów? Kronikarze Yamato nazwali go „rebelią podatkową”, ale archeologia i ustne tradycje Tōhoku wskazują, że był czymś więcej: desperacką próbą przypomnienia, że nawet gdy barwy sztandarów zblakną, a język zamilknie, na dnie popiołów można znaleźć znak 夷 i usłyszeć tę samą pieśń o wolnej jeździe w mgle nad rzeką, śpiewaną od czasów wodza Ateruiego.

Echo z północy

Ainu jako kontynuatorzy dziedzictwa Emishi

Kiedy milkną już bębny wojny, a ostatnie dymy unoszą się znad spalonych fortec, historia nie milknie  – zmienia tylko formę. Emishi zniknęli z kronik, ale nie ze świata. Ich język przepadł, lecz niektóre słowa, wzory i przedmioty przetrwały – jak twarda kora drzewa, które rośnie powoli, ale uparcie. Gdy archeolodzy odsłaniają ziemię dawnego Tōhoku, wśród ceramiki, grotów strzał i uzd końskich odnajdują formy znane z jeszcze dalszej północy – z Hokkaidō. To tam, w lodowatych dolinach Ishikari i wśród śnieżnych stepów, żył lud, który do dziś nosi w sobie echa dawnych Emishi – Ainu (prawdopodobnie - muszę jednak zwrócić uwagę, że pokrewieństwo Ainu i Emishi wydaje się bardzo możliwe, ale nie zostało udowodnione ponad wszelką wątpliwość).

Pomiędzy oboma ludami – Emishi i Ainu – badacze zauważają zaskakujące ciągłości. Styl jazdy konnej, łuki refleksyjne z rogów i drewna, geometryczne wzory na ubraniach i naczyniach, a także ozdobne tatuaże kobiet – to wszystko wskazuje na wspólne lub pokrewne źródła. Archeologiczna kultura Satsumon (VI–XII w.), rozwijająca się na Hokkaidō i w północnym Tōhoku, wydaje się być pomostem między późnymi Emishi a rodzącą się tożsamością Ainu. W grobowcach Satsumon znajdujemy przedmioty z obu światów – importowaną japońską ceramikę i lokalne wyroby zdobione w sposób charakterystyczny dla ludów borealnych. Świadczy to o trwającym handlu, ale i o kulturowym dialogu, który przenosił idee przez góry i zatoki.

Tak jak Emishi handlowali końmi, futrami i niewolnikami za żelazo i tkaniny, tak Ainu – wieki później – wymieniali skóry niedźwiedzi i łososie na miecze i garnce. Żelazo pozostawało towarem kluczowym – symbolem asymetrii cywilizacji. I jak Emishi podnieśli bunt przeciw niesprawiedliwej wymianie w VIII i IX wieku, tak Ainu pwostali zbrojnie podczas rebelii Koshamain w 1457 roku. Motyw się powtarza – kontakt, asymetria, wyzysk, bunt, klęska. Północ nie milczała. Ona tylko mówiła innym językiem.

Dziś w podręcznikach historii Japonii wojny z Emishi zaledwie się wspomina – jakby były jedynie przystankiem na drodze do narodowej jedności. A przecież przez niemal cztery wieki linia frontu przecinała północne Honshū, a losy tysięcy ludzi – Yamato, Emishi, ifu, fushu, kōmin – splatały się w dramatyczną mozaikę. Pozostały po nich toponimy, legendy, rytualne gesty. Niektóre klany arystokratyczne Heian twierdziły, że wywodzą się od Emishi – może z dumy, może z politycznego pragmatyzmu.

Podbita dzikość, wchłonięta tożsamość

Los Emishi to opowieść o świecie, który nie upadł z dnia na dzień, lecz rozproszył się, rozrzedził i wniknął w inne struktury – jak dym w powietrze. Byli eksterminowani, tak – ale też asymilowani. Przyjmowali japońskie imiona, zakładali rodziny w osadach ritsuryō, służyli w strażach przygranicznych. Niektórzy stawali się urzędnikami, mnichami, handlarzami. Inni odchodzili dalej na północ – tam, gdzie nie sięgały edykty z Heian-kyō.

Państwo Yamato okazało się potężną siłą jednoczącą archipelag – ale także siłą nietolerującą różnorodności. Jego sukces opierał się na ujednoliceniu – pisma, prawa, religii. A jednak historia Emishi przypomina, że Japonia nie zawsze była monolitem. Że tożsamość narodowa to konstrukcja, nie dar natury.

Emishi przez wieki byli dla Yamato jak cień – nieuchwytni, niedopasowani, niepokorni. Dlatego dziś, gdy mówimy o Japonii, warto wspomnieć o nich. Bo historia centrum nie może istnieć bez historii peryferii. A duch Emishi – z ich końmi, łukami i dumnym milczeniem – wciąż galopuje gdzieś po mglistych równinach Tōhoku.

"Silne kobiety Japonii" - zobacz książkę autora strony

Sprawdź podobne artykuły:

Polacy pionierami w badaniach nad ludem Ainu na Hokkaido

Powstanie Ainu na Hokkaidō 1669 – Shakushain i 19 plemion przeciw shogunowi

Rdzenni mieszkańcy Hokkaido Ajnowie – przedsiębiorczy i pomysłowi władcy lodu i fal Morza Ochockiego

Emishi – zapomniany lud Wysp Japońskich sprzed czasów Yamato i Ainu

Miasto Nara – geometrycznie i duchowo zaprojektowana metropolia antycznej Japonii długo przed samurajami

    未開    ソビエライ

  Mike Soray

   (Michał Sobieraj)

未開    ソビエライ

 Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia. Autor książki "Silne kobiety Japonii" (>>zobacz)

Osobiste motto:

"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)

Mike Soray

(aka Michał Sobieraj)

Napisz do nas...

Ciechanów, Polska

dr.imyon@gmail.com

___________________

inari.smart

Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!