Flagi i banery, które dobrze znamy

Dla miłośników japońskiej historii samurajów oraz ich licznych popkulturowych wcieleń – od filmów Kurosawy po gry video, jak "Shogun: Total War" – istnieją obrazy, które automatycznie przywodzą na myśl tę wojowniczą kastę. Kabuto, czyli charakterystyczny hełm ze specyficznymi ornamentami, katana – legendarna broń o zakrzywionym ostrzu, i wreszcie: las pionowych banerów i flag, które falują na wietrze nad polami bitew. Te jaskrawe chorągwie, zwane sashimono (指物 – dosł. „obiekt wskazujący”), nie były tylko ozdobą – stanowiły narzędzie komunikacji, manifest siły oraz symbol osobistej tożsamości każdego samuraja. W gęstym chaosie bitew, gdzie wszyscy wojownicy wyglądali niemal identycznie, banery pozwalały rozróżnić przyjaciela od wroga i uniknąć przypadkowego ataku na sojusznika.

Sashimono to jednak tylko część tej fascynującej tradycji. Na większą skalę samurajowie używali uma-jirushi (馬印 – dosł. „znak na koniu”, czyli dowódca), większych proporców, które dumnie powiewały nad ich oddziałami. W czasie bitwy dowódcy korzystali z barwnych flag sygnałowych, aby przekazywać rozkazy – każda flaga miała inne znaczenie, takie jak przykładowo sygnał do odwrotu lub rozpoczęcia frontalnego ataku. Co znamienne, samurajowie bardzo dbali o estetykę tych symboli nawet w najbardziej brutalnych okolicznościach – dekoracje banerów bywały zdobione misternymi haftami, często z osobistymi motywami rodzinnymi. Niektóre rody szczyciły się używaniem takich samych wzorów przez setki lat. A co z ich praktycznością? Wierz lub nie, ale niektóre flagi były projektowane tak, aby w bitwie minimalizować opór powietrza – innowacja, która dowodzi inżynieryjnej pomysłowości wojowników okresu Sengoku.

W kolejnych częściach artykułu przyjrzymy się bliżej tej wyjątkowej tradycji. Dowiemy się, jak samurajowie projektowali swoje banery, jakie historie kryją się za najciekawszymi sashimono, i jaką symbolikę przypisywano poszczególnym wzorom. Przygotuj się na fascynującą podróż przez barwną estetykę i strategię dawnych japońskich pól bitewnych!

Historia japońskiej heraldyki wojskowej

Początki: Wojna Gempei (1180–1185)

Początki japońskiej heraldyki wojskowej w postaci, jaką znamy z bitw samurajskich sięgają okresu Gempei, kiedy dwa potężne klany – Taira (Heike) i Minamoto (Genji) – walczyły o dominację nad krajem. To właśnie wtedy pojawiły się pierwsze flagi bojowe, proste czerwone i białe chorągwie, które miały jedną podstawową funkcję: odróżniać przyjaciela od wroga na polu bitwy. Były to jednak jeszcze prymitywne narzędzia, niezawierające skomplikowanych wzorów czy herbów. Czerwone i białe kolory miały znaczenie symboliczne – czerwień reprezentowała ogień i energię, podczas gdy biel symbolizowała czystość i boską ochronę.

W tamtym czasie flagi te nie były jeszcze częścią skomplikowanego systemu heraldycznego. Zamiast tego często nosiły modlitwy do bóstwa wojny, Hachimana (八幡). Samurajowie, wierząc w boskie wsparcie, pisali na flagach prośby o ochronę i zwycięstwo. Były to bardziej religijne artefakty niż militarne oznaczenia, a ich forma odzwierciedlała zarówno duchowe, jak i praktyczne potrzeby tamtego okresu.

Flagi te miały prostą konstrukcję: długi drzewiec z poprzecznym drążkiem na górze, z którego zwisała wąska tkanina. Wiele z nich wciąż można zobaczyć na ilustracjach z epoki Gempei, takich jak obrazy przedstawiające słynną bitwę pod Kurikarą, gdzie czerwone i białe bannery powiewały na wietrze, wyraźnie oddzielając walczące strony.

Rozwój indywidualnej heraldyki: Mongolskie inwazje (1274, 1281)

Przełomem w japońskiej heraldyce były mongolskie inwazje w XIII wieku. Choć Japończycy ostatecznie zwyciężyli dzięki niesprzyjającym warunkom pogodowym i determinacji obrońców, te konflikty miały ogromny wpływ na rozwój ich systemu identyfikacji wojskowej. Po raz pierwszy zaczęto używać flag z herbami rodowymi, znanymi jako mon, które pozwalały wyróżnić poszczególnych dowódców na polu bitwy.

Bitwy z Mongołami wymagały większej organizacji i wyraźniejszego oznaczenia oddziałów. Powstały wtedy pierwsze flagi z herbami, które pełniły funkcję dowodzenia i były dowodem na uczestnictwo w walce – szczególnie ważne, gdy dowódcy ubiegali się o nagrody za zasługi w bitwie. Na przykład na obrazach przedstawiających bitwę morską pod Hakata widać już pierwsze rodzaje indywidualnych flag na łodziach samurajów.

Te pierwsze herby, choć jeszcze proste, zaczęły odzwierciedlać status i tożsamość ich właścicieli. Samurajowie, pragnąc wyróżnić się i zdobyć uznanie, wprowadzali coraz bardziej unikatowe wzory, często inspirowane naturą lub religią.

Upadek Shogunatu Ashikaga: narodziny bogatej symboliki

Gdy rządy Ashikaga zaczęły chylić się ku upadkowi w XV wieku, Japonia weszła w erę politycznego chaosu i wojny domowej. Regionalni daimyō zaczęli rządzić swoimi ziemiami, często niezależnie od shogunatu. W tym rozdrobnionym politycznie kraju heraldyka stała się narzędziem władzy i ambicji. Każdy daimyō chciał, aby jego herb rodowy i flaga były symbolem siły i prestiżu, dlatego wprowadzano coraz bardziej złożone wzory.

Nowopowstałe rody często przyjmowały herby starych klanów, aby wzmocnić swoją pozycję. Tak było w przypadku klanu Odawara Hōjō, który przyjął symbol dawnych Hōjō – trzy romby – aby podkreślić swoje dziedzictwo i roszczenia do władzy. W tamtym czasie mony zaczęły ewoluować w kierunku bardziej artystycznych i unikalnych form, często łącząc elementy natury, geometrii i religii (tutaj znajdziesz opis 15 mon najsilniejszych rodów samurajskich: 15 kamon samurajskich).

Sengoku Jidai (XV-XVI wiek): coraz bardziej złożona heraldyka

Era Sengoku, czyli wiek wojen domowych, była prawdziwym złotym okresem dla japońskiej heraldyki. Feudalna Japonia rozpadła się na setki małych księstw rządzonych przez ambitnych daimyō, z których każdy marzył o zjednoczeniu kraju pod swoją władzą. Było to również czas intensywnych bitew, w których organizacja i rozpoznawalność na polu bitwy stały się kluczowe.

W tym okresie pojawiły się nowe typy flag i banerów, takie jak nobori – wysokie, prostokątne bannery identyfikujące oddziały, czy uma-jirushi – insygnia dowódców na koniach. Nobori były często zdobione monami rodów, ale także hasłami czy wzorami geometrycznymi. W jednym z najbardziej znanych przykładów Takeda Shingen używał flagi z napisem „Wiatr, Las, Ogień, Góra” (Fūrinkazan), który odnosił się do zasad strategii wojskowej opisanych w „Sztuce wojny” Sun Tzu.

Każdy klan miał swoje unikalne schematy kolorystyczne i wzory, które nie tylko identyfikowały ich oddziały, ale również podkreślały ich dumę i ambicje. Dla samurajów heraldyka stała się nie tylko narzędziem wojny, ale również sztuką, która miała odzwierciedlać ich honor, wierność i status.

Rodzaje banerów i flag na polach bitew samurajów

Hata-jirushi (旗印): najprostsze chorągwie

Hata-jirushi to jeden z najwcześniejszych rodzajów flag stosowanych na japońskich polach bitew. Ich konstrukcja była prosta: wąska tkanina przymocowana do drzewca za pomocą poprzecznego drążka, co pozwalało chorągwi swobodnie opadać i powiewać na wietrze. W okresie Gempei (1180–1185) hata-jirushi miały kluczowe znaczenie, ponieważ umożliwiały rozróżnienie walczących stron – czerwone flagi symbolizowały klan Taira, a białe klan Minamoto. W tamtych czasach na chorągwiach często znajdowały się modlitwy do Hachimana, boga wojny, a nie herby rodowe, które zaczęły pojawiać się później.

Hata-jirushi przetrwały jako narzędzie identyfikacji przez wieki, a ich forma ewoluowała, prowadząc do bardziej zaawansowanych flag, takich jak nobori. Proste wzory na hata-jirushi, takie jak pionowe pasy lub pojedyncze symbole, stanowiły inspirację dla późniejszych bardziej skomplikowanych projektów.

Nobori (幟): flagi wysokie i solidne

W epoce Sengoku (XV-XVI wiek) nobori stały się nieodzownym elementem organizacji armii. Były to wysokie, prostokątne flagi, które mogły mierzyć kilka metrów i były przymocowane do pionowych drzewców na całej długości za pomocą bocznych lin lub drążków. Konstrukcja ta sprawiała, że flagi były bardziej stabilne i czytelne, nawet w wietrznych warunkach bitewnych.

Nobori służyły do identyfikacji większych jednostek, takich jak oddziały lub całe armie pod dowództwem poszczególnych daimyō. Każda flaga mogła przedstawiać herb rodowy (mon), hasło bojowe lub geometryczne wzory. Nobori były często malowane w odmiennych kolorach dla różnych oddziałów, co ułatwiało dowódcom zarządzanie armią w chaosie bitwy.

W sztuce wojennej nobori pełniły funkcję podobną do współczesnych sztandarów, a w dużych armiach przy dowództwie głównym gromadzono kopie wszystkich flag, co pozwalało kontrolować przebieg walki.

Sashimono (指物): indywidualne flagi wojowników

Sashimono były mniejsze od nobori i przeznaczone do noszenia na plecach przez pojedynczych żołnierzy, takich jak ashigaru (piechota) czy samuraje. Przymocowane do specjalnych uchwytów na zbrojach, stanowiły swoisty „uniform” armii, umożliwiając szybkie rozpoznanie swoich w ferworze walki. Typowe sashimono miały kształt prostokątny i były wykonane z lekkiej tkaniny, co czyniło je praktycznymi, choć ich wzory były zróżnicowane.

Różnorodność sashimono była ogromna. Proste wzory z monami rodowymi występowały obok bardziej złożonych projektów z hasłami, geometrycznymi kształtami czy symbolami osobistymi. Na przykład w armii Tokugawy żołnierze często nosili sashimono z cyfrą, np. „5” zamiast rodzinnego herbu Tokugawów, co odzwierciedlało hierarchię i podział jednostek.

Niektóre sashimono były prawdziwymi dziełami sztuki – zdobione złotem lub haftem, mogły symbolizować elitarność oddziału lub indywidualną rangę wojownika.

Uma-jirushi (馬印): insygnia dowódców

Uma-jirushi, czyli „insygnia konne”, były flagami używanymi przez daimyō i dowódców do oznaczania ich obecności na polu bitwy. Pierwotnie były to duże kwadratowe lub prostokątne flagi podobne do nobori, ale szybko ewoluowały w bardziej unikalne i złożone projekty, które miały przyciągać uwagę i wyróżniać dowódców.

Przykłady uma-jirushi są spektakularne: Tokugawa Ieyasu używał złotego wachlarza, Toyotomi Hideyoshi – ogromnej złotej tykwy, a Takeda Shingen miał flagę z napisem „Fūrinkazan”. Te symbole były często trójwymiarowe (nie były rysunkiem na powierzchni, tylko obiektem) jak w przypadku złotych figur, parasoli czy dzwonów, co czyniło je widocznymi z dużej odległości. Uma-jirushi pełniły funkcję zarówno praktyczną, jak i symboliczną – obecność takiego insygnium oznaczała, że dowódca znajduje się w tym miejscu, co mogło zarówno mobilizować, jak i zastraszać.

Horo (母衣): balonowate płaszcze ochronne

Horo, początkowo proste płaszcze, przekształciły się w wyjątkowy element heraldyki. Te specjalne płaszcze, przypominające balon, były noszone przez elitarne jednostki, takie jak kurierzy (使番 - tsukaiban) i ochroniarze, którzy musieli być łatwo zauważalni na polu bitwy. Horo, dzięki swojej konstrukcji, mogły w pewnym stopniu chronić przed strzałami spadającymi z tyłu, choć ich głównym celem była widoczność na polu bitwy.

Horo często zdobiono herbami rodowymi lub unikalnymi wzorami, które odróżniały je od reszty armii. Na przykład kurierzy Takedy Shingena nosili horo z motywem stonogi, co symbolizowało szybkość i upór.

Sode i kasa-jirushi: drobne oznaczenia indywidualne

Sode-jirushi (oznaczenia na naramiennikach) i kasa-jirushi (oznaczenia na hełmach) były drobnymi dodatkami, które miały podobne funkcje jak sashimono, ale były bardziej subtelne. Zwykle były to małe kawałki tkaniny lub papieru przymocowane do zbroi, z prostym napisem lub symbolem. Były używane głównie przez niższych rangą żołnierzy, którzy nie mogli sobie pozwolić na bardziej wyszukane oznaczenia.

Nagarebata (流れ旗): powiewające wstęgi

Nagarebata to rodzaj chorągwi przypominającej hata-jirushi, ale bardziej rozbudowanej. Były to długie, wąskie flagi przypięte na poprzecznym drążku i swobodnie powiewające na wietrze. Ich nazwa dosłownie oznacza „powiewające flagi”. Często używane w bitwach Genpei, a także przez niektóre armie w późniejszych epokach jako alternatywa dla nobori. Mogły być zdobione modlitwami, symbolami bóstw lub prostymi geometrycznymi wzorami. W wielu przypadkach służyły jako ceremonialne chorągwie w obozach wojskowych.

Jata (蛇旗): flagi ze smokami i wężami

Jata były unikalnym typem flag używanych przez niektóre armie, szczególnie przez wojowników inspirowanych mitologią i symboliką bóstw opiekuńczych. Na tych flagach często przedstawiano smoki, węże lub inne mityczne stworzenia symbolizujące siłę i boską ochronę. Przykładem są chorągwie z tygrysami i smokami klanu Uesugi, które miały podkreślać powiązania z Bishamontenem, bogiem wojny.

Tachi-hata (立旗): pionowe chorągwie obozowe

Tachi-hata to pionowe chorągwie ustawiane w obozach wojskowych w celu oznaczania konkretnych sekcji, takich jak kwatery główne, miejsca dla kurierów czy strefy przeznaczone na zapasy. W przeciwieństwie do nobori czy sashimono, nie były noszone podczas walki, lecz służyły jako oznaczenia organizacyjne w obozie wojennym.

Zastosowanie na polu bitwy

Organizacja armii

Na polach bitew feudalnej Japonii flagi były czymś więcej niż tylko dekoracją – stanowiły kluczowe narzędzie organizacji i komunikacji. W chaosie bitw, w których uczestniczyły dziesiątki tysięcy żołnierzy, wizualne sygnały były niezbędne do identyfikacji oddziałów, przekazywania rozkazów i utrzymywania porządku. Flagi pozwalały dowódcom szybko zorientować się, gdzie znajdują się ich jednostki i jak przebiega walka.

Sashimono, noszone na plecach przez pojedynczych żołnierzy, pełniły rolę swoistego „uniformu,” pozwalając szybko odróżnić swoich od wroga. Na przykład w bitwach pod Kawanakajimą (1553–1564) armie Takedy Shingena i Uesugi Kenshina wykorzystywały sashimono o prostych, ale charakterystycznych wzorach: białe mony na czarnych lub czerwonych tłach dominowały w armii Takedy, podczas gdy Uesugi używał symboli takich jak czerwone słońce Bishamontena na białym tle.

Flagi o większych rozmiarach, takie jak nobori, były używane do oznaczania całych oddziałów. Każdy dowódca jednostki miał własny zestaw flag, które sygnalizowały jego pozycję. W bitwie pod Sekigaharą (1600 r.) oddziały Tokugawy Ieyasu niosły białe nobori z jego herbem – trzema liśćmi malwy (三葉葵, mitsu-aoi). Dla porównania, oddziały Ishidy Mitsunariego były oznaczone czarnymi i czerwonymi nobori z jego osobistymi monami, co pozwalało na łatwą identyfikację stron konfliktu.

Użycie przez posłańców, sygnalistów i dowódców

Flagi były również wykorzystywane przez posłańców, takich jak tsukaiban, którzy nosili na plecach widoczne horo – balonowate płaszcze pełniące funkcję ochronną i identyfikacyjną. Dzięki nim posłańcy byli łatwo rozpoznawalni, co pozwalało na szybkie dostarczenie rozkazów między dowódcami a oddziałami. Przykładem może być armia Ody Nobunagi, która w bitwie pod Nagashino (1575) używała dobrze zorganizowanej sieci tsukaiban, aby koordynować ostrzał łuczników i teppō (muszkieterów z portugalskimi arkebuzami) przeciwko kawalerii Takedy.

Daimyō i ich dowódcy, posługiwali się uma-jirushi (馬印), aby zaznaczyć swoją obecność. Te wyjątkowe insygnia, jak złoty wachlarz Tokugawy czy tykwa Hideyoshiego, pełniły funkcję mobilnych sztandarów, które nie tylko pomagały w organizacji armii, ale także dodawały prestiżu ich właścicielom. Uma-jirushi były pilnie strzeżone przez wybranych samurajów – ich utrata na polu bitwy mogła oznaczać katastrofę dla morale armii.

Zasady etykiety

Flagi, szczególnie uma-jirushi, były obdarzone niemal świętym szacunkiem. Nigdy nie wystawiano ich na pokaz bez fizycznej obecności właściciela – takie działanie mogło zostać uznane za fałszowanie autorytetu lub próbę wprowadzenia w błąd. Przykładowo, w bitwie pod Kawanakajimą Takeda Shingen osobiście czuwał nad tym, aby jego „Wiatr, Las, Ogień, Góra” (Fūrinkazan) zawsze towarzyszyło mu na polu bitwy, co miało inspirować jego żołnierzy i podkreślać jego strategię opartą na zasadach Sun Tzu. Widząc tę flagę żołnierze wiedzieli, że ich władca jest wśród nich, że razem z nimi walczy przeciwko wrogom.

Etykieta obejmowała również użycie flag w obozie wojennym. Nobori i hata-jirushi były ustawiane w miejscach dowództwa, aby wyraźnie wskazywać kwatery generałów. Dla przykładu, w obozie Ishidy Mitsunariego podczas Sekigahary czarne flagi z jego herbem ozdabiały główne miejsce dowodzenia, podczas gdy inne oznaczały różne sekcje, takie jak magazyny czy szpitale polowe.

Symbolika i znaczenie flag

Mony klanowe: znaki tożsamości rodowej

Mony (紋), czyli herby rodowe, były jednym z najważniejszych elementów symboliki flag używanych na polach bitew feudalnej Japonii. Te proste, a zarazem wyraziste symbole były wizualnym wyrazem tożsamości i dumy klanowej. Mony często opierały się na wzorach geometrycznych, motywach roślinnych lub zwierzęcych, które odzwierciedlały wartości, tradycje lub legendy związane z daną rodziną. Dla przykładu (więcej przykładów tu:Kamon 15 najsilniejszych samurajskich rodów Japonii):

♦  Klan Tokugawa używał symbolu trzech liści malwy (三葉葵, mitsu-aoi), który reprezentował ich ród i stał się później jednym z najbardziej rozpoznawalnych herbów w Japonii.

♦  Klan Takeda posługiwał się prostym, ale potężnym symbolem czterech diamentów (四つ菱, yotsu-bishi), co miało symbolizować stabilność i jedność.

♦  Klan Oda używał motywu kwiatów paulowni (桐, kiri), kojarzonego z cesarskim dworem, co podkreślało ich aspiracje do najwyższej władzy.

Mony były umieszczane na sashimono (małych flagach żołnierzy), nobori (wysokich sztandarach oddziałów), a także na uma-jirushi (insygniach dowódców), tworząc spójny system identyfikacji na polu bitwy. Ich prostota była kluczowa, ponieważ musiały być rozpoznawalne z dużej odległości, nawet w chaosie bitwy.

Hasła i slogany: motywacja na polu bitwy

Niektóre flagi samurajów, zamiast monów, były zdobione hasłami lub sloganami, które miały inspirować żołnierzy i przekazywać ducha walki, filozofię lub wartości dowódcy. Te krótkie, sugestywne teksty były nie tylko praktycznym narzędziem na polu bitwy, ale także wyrazem tożsamości i ambicji wodzów. Slogany te często miały religijne lub moralne konotacje, przypominając żołnierzom o ich misji i obowiązku (o niektórych z takich haseł piszemy więcej tu: 10 japońskich przysłów – inspiracje i nauki ukryte w wiekowych znakach). Przykładowo:

▫  „Tenka Fubu” (天下布武) – „Zjednoczyć kraj pod rządami wojny”

To słynne motto Ody Nobunagi, które wyrażało jego ambicję podbicia całej Japonii i zaprowadzenia w niej stabilności pod jego rządami. Hasło to widniało na jego flagach i stało się synonimem jego politycznej i militarnej wizji.

▫  „Nana korobi ya oki” (七転び八起き) – „Upadaj siedem razy, wstań osiem”

Symbol wytrwałości i niezłomności, używane przez niektórych dowódców, aby motywować swoje wojska do walki bez względu na przeciwności. Flagi z tym hasłem były często widywane w oddziałach samurajów z mniejszych, ale zdeterminowanych klanów.

▫  „Buun Chōkyū” (武運長久) – „Niech wojenne szczęście trwa wiecznie”

To popularne błogosławieństwo wojenne, umieszczane na flagach przez daimyō, takich jak Tokugawa Ieyasu. Wyrażało pragnienie trwałego sukcesu militarnego i szczęścia w walce. Tak… Co najmniej niepokojące.

▫  „Ichigo Ichie” (一期一会) – „Jedno spotkanie, jedna okazja”

Hasło o filozoficznym wydźwięku, przypominające wojownikom, że każda chwila jest wyjątkowa i niepowtarzalna, a walka na polu bitwy to moment, który należy w pełni wykorzystać. Było używane przez dowódców ceniących zarówno odwagę, jak i mądrość swoich wojsk.

▫  „Makoto” (誠) – „Szczerość” lub „Lojalność”

To jednoznaczne hasło pojawiało się często na flagach wojowników wyznających kodeks bushidō. Na przykład klan Aizu, znany z bezwarunkowej lojalności wobec swoich panów, używał tego słowa jako przypomnienia o fundamentalnych wartościach samuraja.

▫  Katō Kiyomasa, gorliwy wyznawca buddyzmu Nichiren, używał flag z napisami mantr, które miały wzmacniać ducha jego żołnierzy.

▫  Klan Shimazu wykorzystywał motto „Jedność rodzin jest siłą” (家中一心, kachū isshin), podkreślając wartość lojalności w ich armii.

Każde z tych haseł nie tylko motywowało żołnierzy, ale także komunikowało ideologię dowódcy oraz wartości, które chciał przekazać swoim wojskom i potomnym. Flagowe slogany stawały się symbolem tożsamości ich właścicieli, odzwierciedlając ich strategię, wiarę i ambicje.

Kolory i identyfikacja jednostek

Kolor flag odgrywał kluczową rolę w organizacji armii na polu bitwy. Każdy oddział lub funkcja wojskowa mogły być oznaczone innym kolorem, co ułatwiało dowódcom szybkie rozpoznanie pozycji swoich sił i zarządzanie nimi w chaosie walki. Kolory były również używane do odróżniania różnych frakcji w ramach jednej armii. Przykładowo:

► W armii Takedy Shingena różne oddziały używały nobori z herbem klanowym, ale na tle różnych kolorów, takich jak czerwony, czarny i biały, aby odróżnić poszczególne sekcje.

► Podczas bitwy pod Sekigaharą (1600) armia Tokugawy Ieyasu była jednolicie oznaczona białymi flagami, co dawało jej spójny i zorganizowany wygląd. Dla porównania, armia Ishidy Mitsunariego używała bardziej zróżnicowanych kolorów, co odzwierciedlało różnorodność jego sojuszników.

► Klan Sanada, znany z umiejętności partyzanckich, używał czerwonych flag z sześcioma monetami (六文銭, rokumonsen), symbolizującymi opłatę za przeprawę do życia pozagrobowego – była to zarazem inspiracja, jak i przestroga dla ich wrogów.

Kolory często miały również znaczenie symboliczne. Czerwień symbolizowała odwagę i siłę; była popularna wśród wojowniczych klanów, takich jak Takeda czy Sanada. Biel oznaczała czystość i lojalność; używana często przez klany takie jak Tokugawa. Czerń zaś kojarzona z mocą i powagą; często wykorzystywana w flagach ceremonialnych.

Rytuały i zwyczaje związane z banerami

Tworzenie banerów w feudalnej Japonii było procesem zarówno praktycznym, jak i ceremonialnym. Materiały wybierano z największą starannością – używano wysokiej jakości jedwabiu, bawełny lub płótna, a w przypadku bardziej prestiżowych sztandarów, takich jak uma-jirushi, często stosowano złote nici, hafty i malowidła. Wzory i symbole, takie jak mony, slogany czy geometryczne wzory, malowano ręcznie lub haftowano przez wyspecjalizowanych rzemieślników. Kolory, które miały kluczowe znaczenie symboliczne, uzyskiwano z naturalnych barwników, takich jak indygo, ochra czy cynober.

Przed użyciem na polu bitwy banery często były błogosławione w świątyniach lub przez buddyjskich mnichów lub kapłanów shinto. Ceremonia poświęcenia mogła obejmować modlitwy do bóstw opiekuńczych, takich jak Hachiman – bóg wojny, lub Bishamonten – patron wojowników. Na przykład w armii Takedy Shingena, mnisi buddyjscy odmawiali modlitwy i mantry nad jego słynnymi flagami Fūrinkazan, aby zapewnić ochronę i zwycięstwo.

Banery uznawano za przedmioty o dużej wartości duchowej i symbolicznej, a ich poświęcenie miało wzmocnić morale wojsk oraz zapewnić im przychylność bogów. Zwyczaje te były wyrazem głębokiej wiary samurajów w duchowe wsparcie na polu bitwy.

Po zakończeniu bitwy lub kampanii wojennej banery nie trafiały bynajmniej zapomniane w kat. Były przechowywane w specjalnych skrzyniach lub magazynach w rezydencjach daimyō i samurajów. Uma-jirushi oraz inne prestiżowe insygnia były często wystawiane w reprezentacyjnych miejscach, takich jak główne hale zamków, gdzie świadczyły o potędze i tradycjach klanu.

Dziedziczenie banerów było istotnym elementem kontynuacji rodu i jego tradycji. Każde pokolenie samurajów dodawało do kolekcji swoje własne symbole, jednocześnie zachowując te stworzone przez ich przodków. Na przykład klan Tokugawa przechowywał swoje legendarne białe nobori oraz złoty wachlarz Tokugawy Ieyasu jako pamiątki i symbole ich zwycięstwa w bitwie pod Sekigaharą.

W niektórych przypadkach banery miały znaczenie rytualne – były ofiarowywane świątyniom jako wota dziękczynne za odniesione zwycięstwa lub przechowywane jako relikwie w chramach poświęconych duchom poległych wojowników. W takich miejscach do dziś można zobaczyć historyczne sztandary, które przypominają o czasach feudalnej Japonii.

Flagi samurajskie dziś

Flagi i banery, które w epoce samurajów pełniły kluczową rolę na polu bitwy, dziś pozostają inspiracją w wielu dziedzinach kultury i sztuki, od filmów po nowoczesny design. W dziełach takich jak "Ran" Akiry Kurosawy czy "Kagemusha", majestatyczne lasy sztandarów oddają nie tylko chaos bitwy, ale także ich symbolikę i duchowe znaczenie. Flagi w tych filmach są nieodłącznym elementem narracji.

Również świat gier video i rekonstrukcji historycznych chętnie korzysta z dziedzictwa samurajskiej heraldyki. W grach takich jak Total War: Shogun 2 czy Ghost of Tsushima sztandary są kluczowym elementem budującym atmosferę i realizm świata. Na rekonstrukcjach bitw w Japonii, takich jak festiwal Shingen-Ko w Kōfu, widok maszerujących oddziałów z sashimono na plecach i nobori powiewającymi na wietrze ożywia historię na oczach współczesnych widzów.

Banery nie zniknęły także z codziennego życia w Japonii. Nobori, które kiedyś organizowały armie, dziś promują wydarzenia, produkty czy sklepy, powiewając przy ulicach i wejściach do restauracji. Sashimono, choć w zmienionej formie, można zobaczyć podczas parad historycznych i lokalnych festiwali, gdzie przypominają o wojennych tradycjach regionu.

Wpływ dawnych flag widoczny jest również w sztuce i estetyce. Współczesne obrazy czy grafiki często nawiązują do prostych, ale wymownych wzorów monów i sloganów. Tradycyjne malarstwo japońskie, jak i nowoczesny design, czerpią inspiracje z geometrycznych układów, harmonijnych kompozycji i symboliki używanej na sztandarach samurajskich.

Dziedzictwo samurajskich banerów nie jest więc martwym reliktem przeszłości – żyje w kulturze i sztuce współczesnej, przypominając o bogatej historii Japonii, jej wojownikach i wartościach, które przekazywali za pomocą tych niezwykłych symboli.

Sprawdź podobne artykuły:

Japońscy piraci kaizoku rodu Murakami: wykształceni samuraje, bandyci, przedsiębiorcy, poeci – kim byli?

Samuraj i jego sokół – dostojne zwyczaje polowań takagari

Pies Shiba Inu – towarzysz średniowiecznych samurajów i gwiazda Internetu

Japońska sztuka walki samurajów ze średniowiecznych pól bitew: Jujutsu szkoły Takenouchi-ryū

10 faktów o samurajach, które często mylimy: poznajmy prawdziwego człowieka pod tą zbroją

    未開    ソビエライ

  Mike Soray

   (Michał Sobieraj)

未開    ソビエライ

 Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia. Autor książki "Silne kobiety Japonii" (>>zobacz)

Osobiste motto:

"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)

Mike Soray

(aka Michał Sobieraj)

Napisz do nas...

Ciechanów, Polska

dr.imyon@gmail.com

___________________

inari.smart

Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!