O tym, jak na Zachodzie wszystko poplątaliśmy

Gejsze, owszem, były artystkami – słynnymi gospodyniami, mistrzyniami tańca, muzyki i konwersacji, które niektórzy, zwłaszcza na Zachodzie, naiwnie nazywają „japońskimi kurtyzanami”. A tymczasem prawda jest inna. Gejsza nigdy nie była prostytutką. Były to kobiety, które od najmłodszych lat kształciły się w sztuce i kulturze, stanowiąc niedrogi i dostępny wybór dla przedstawicieli rosnącej klasy kupieckiej. Ale to nie one były królowymi Yoshiwary, co znów na Zachodzie poplątaliśmy. Na szczycie tej specyficznej drabiny społecznej znajdowały się oiran – prawdziwe gwiazdy swojego czasu. I paradoksalnie, to właśnie one – bogato ubrane, wyrafinowane mistrzynie sztuki wyższej – rzeczywiście zajmowały się prostytucją. Gejsze zaś pełniły rolę towarzyszy oiran – i co ciekawe, byli to oryginalnie mężczyźni, którzy swoimi śpiewami i grą na instrumentach umilali czas jej klientom.

Oiran były niczym wcielenia boskości. Olśniewały swoimi umiejętnościami, majestatycznym wyglądem i artystyczną edukacją, jeszcze bardziej wyrafinowaną niż szkolenia gejsz. Wyobraź sobie kobietę, która w swojej stylizacji przypomina dzieło sztuki: dumnie wyprostowaną, odzianą w kilkanaście warstw jedwabnych kimon wyszywanych złotem i srebrem, z misterną fryzurą ozdobioną perłami, szylkretem i złotymi szpilkami. Na jej twarzy lśni biały makijaż, a usta przyciągają wzrok intensywną czerwienią szminki. Spaceruje powoli, stawiając stopy na 20-centymetrowych sandałach geta, jakby każda chwila była starannie zaplanowaną sceną teatralną.

Przywilejem tayū, elity wśród oiran, była możliwość wybierania klientów. Klient musiał być w stanie wydać fortunę, aby w ogóle móc ubiegać się o audiencję. Wymagało to wielkich sum wydanych na herbaciarnię pośredniczącą, prezenty i wystawne bankiety. To sprawiało, że tayū były dostępne tylko dla najbogatszych kupców, wysokich urzędników i zamożnych samurajów.

Nie jest trudno wszak się domyślić, że za tym blichtrem, dostojnością i wyrafinowaną etykietą stały ludzkie dramaty, cierpienie i przemoc. W zachodnich interpretacjach kultury Japonii, jak widać, wszystko na temat gejsz i oiran pomieszaliśmy. Dziś zapraszam do poznania autentycznych historii tych kobiet w czasach Japonii shogunatu Tokugawów.

Kim były oiran?

Oiran (花魁) – słowo to na pierwszy rzut oka może kojarzyć się z pięknem i luksusem, co zresztą oddają znaki kanji, z których się składa: 花 oznacza „kwiat”, a 魁 „lider” lub „pierwszy”. Jednak etymologia tego terminu sięga bardziej prozaicznego wyrażenia używanego w gwarze: „oira no tokoro no nēsan” (おいらの所の姉さん), co można przetłumaczyć jako „dziewczyna z naszego miejsca”. Z czasem oiran zaczęto używać jako określenia kurtyzan o najwyższym statusie, które były znane nie tylko z urody, ale także z wykształcenia i mistrzostwa w tradycyjnych sztukach japońskich, perfekcji w etykiecie i niebywałej urodzie.

Choć oiran były wyrafinowanymi artystkami i twórczyniami mody i stylu, ich status różnił się znacząco od gejsz. W słowie „gejsza”  (芸者 – geisha), 芸 oznacza „sztukę” lub „wykonanie”, a 者 – „osobę”. Gejsza, czyli dosłownie „osoba od sztuki”, była profesjonalnym artystą lub artystką o rozrywkowej specjalizacji. W przeciwieństwie jednak do oiran, nigdy profesja ta nie wiązała się z prostytucją. Różnica ta jest kluczowa, choć współczesne wyobrażenia często mylnie mieszają te role.

W hierarchii społecznej okresu Edo (1603–1868) oiran były królowymi dzielnic rozrywki (遊郭, yūkaku), takich jak Yoshiwara w Edo (dzisiejszym Tokyo), Shimabara w Kyoto czy Shinmachi w Osace. Dzielnice te, odgrodzone od reszty miast murami, były miejscami, gdzie obowiązywały szczegółowe przepisy dotyczące rozrywki i prostytucji. Oiran nie tylko oferowały swoje usługi najbogatszym klientom, ale także stanowiły symbole luksusu i elegancji. Ich wpływ rozciągał się daleko poza mury dzielnic – były pionierkami mody i stylu, których wygląd i zachowanie kształtowały gusta ówczesnego społeczeństwa.

Gejsze, które pojawiły się później, były odpowiedzią na zmieniające się potrzeby społeczne. Prostota ich strojów (przynajmniej w porównaniu z oiran) i niższe stawki sprawiły, że stały się popularne wśród klasy kupieckiej, która zyskiwała coraz większe znaczenie. Jednak w okresie Edo to oiran były uosobieniem wyrafinowania i niedoścignionego prestiżu – mistrzyniami ceremonii herbacianych, poezji waka, kaligrafii, muzyki na shamisenie i wielu innych tradycyjnych sztuk.

Oiran były nie tylko symbolem kultury i piękna, ale także kluczowym elementem systemu społecznego i ekonomicznego epoki Edo. Ich historia to fascynująca opowieść o splendorze i bólu, o kobietach, które musiały opanować do perfekcji zarówno sztuki tradycyjne, jak i trudną sztukę przetrwania w ściśle kontrolowanym, patriarchalnym świecie. W kolejnych częściach artykułu poznamy bliżej ich codzienność, ceremonie, jakie im towarzyszyły, oraz ich miejsce w kulturze Japonii.

Świat oiran
 

Powstanie systemu oiran w XVII wieku

Pod koniec XVI wieku, Japonia zaczęła przechodzić wielkie zmiany polityczne i społeczne. Wraz z nadejściem okresu Edo (1603–1868) i ustanowieniem shogunatu Tokugawów, życie w kraju zostało poddane ścisłej kontroli, w zamian jednak zmieniając czas ciągłych wojen w czas pokoju. Zgodnie z nowymi zasadami, rozrywka i prostytucja zostały ograniczone do zamkniętych dzielnic rozrywki, zwanych yūkaku (遊郭). W 1617 roku oficjalnie wyznaczono obszary takie, jak Yoshiwara w Edo, Shimabara w Kyoto czy Shinmachi w Osace, gdzie prostytucja była legalna i regulowana przez władze.

Dzielnice te miały być enklawami przyjemności, miejscami, gdzie w rygorystycznym społeczeństwie Edo można było znaleźć chwilę wytchnienia od codzienności. W ich murach powstał ściśle hierarchiczny system, w którym prostytutki, zwane yūjo (遊女, „kobiety zabawy”), zajmowały różne pozycje w zależności od urody, umiejętności i statusu. Na szczycie tej struktury znajdowały się oiran – kobiety wykształcone, piękne i utalentowane, które przyciągały najzamożniejszych i najbardziej wpływowych klientów.

Hierarchia w domach publicznych: od yūjo do tayū

System hierarchii w domach publicznych był precyzyjnie określony. Na samym dole znajdowały się zwykłe yūjo, których zadaniem było jedynie świadczenie usług cielesnych. Ich życie było trudne, często pracowały za długi, a ich codzienność była daleka od luksusu. Wyżej w hierarchii znajdowały się kurtyzany średniej rangi, które oferowały także rozrywkę w postaci rozmów czy muzyki.

Na samym szczycie znajdowały się oiran, a spośród nich wyróżniały się tayū (太夫) – elita elit. Tayū były nie tylko piękne, ale i wykształcone w sztuce kaligrafii, ceremonii picia herbaty, poezji waka, muzyce na shamisenie, a także w grach strategicznych, takich jak go. Aby zostać tayū, kobieta musiała przejść wieloletnie szkolenie, zaczynając jako kamuro – młoda uczennica, której zadaniem było służenie starszej oiran i nauka od niej wszystkich niezbędnych umiejętności.

Oiran w Yoshiwara, Shimabara i Shinmachi

W Yoshiwara, najbardziej znanej dzielnicy rozrywki w Edo, życie toczyło się w rytmie luksusu i wyrafinowania. Spacerując ulicami Yoshiwary, można było zobaczyć oiran, które podczas swoich parad oiran dōchū (花魁道中) przyciągały tłumy. Ich kimona, warstwowe i bogato haftowane złotem, srebrnymi nićmi i motywami kwiatowymi, były symbolem najwyższego statusu. Fryzury, usztywniane woskiem i ozdobione szpilkami kanzashi, przypominały prawdziwe arcydzieła.

Shimabara w Kyoto miała podobny układ, choć jej atmosfera była bardziej kameralna. Tamtejsze tayū miały reputację mistrzyń ceremonii picia herbaty i poezji. W Shinmachi, dzielnicy Osaki, dominował bardziej handlowy klimat – tu wpływy kultury kupieckiej odcisnęły się na stylu i zwyczajach oiran najwyraźniej.

Każda z tych dzielnic miała swoje cechy charakterystyczne, ale wszystkie były podporządkowane tej samej filozofii: tworzenia miejsca, gdzie luksus, sztuka i cielesne przyjemności spotykają się w perfekcyjnej (dla zamożnego klienta) harmonii.

Rola oiran jako ikon kultury

Oiran nie były jedynie luksusowymi kurtyzanami – były ikonami kultury, które inspirowały artystów i poetów epoki Edo. Ich wizerunki były uwieczniane w drzeworytach ukiyo-e przez takich mistrzów jak Kitagawa Utamaro czy Suzuki Harunobu. W tych dziełach oiran były przedstawiane jako ideały kobiecego piękna, często w otoczeniu symbolicznych rekwizytów, takich jak wachlarze, kwiaty czy instrumenty muzyczne.

Moda kreowana przez oiran wykraczała poza granice dzielnic rozrywki. Ich kimona i ozdoby inspirowały trendy, a ich styl życia – choć niedostępny dla większości – budził fascynację. W ich postaciach kryła się jednak ambiwalencja: były zarówno symbolami luksusu, jak i przypomnieniem o trudach życia kobiet w patriarchalnym społeczeństwie.

Oiran w społeczeństwie Edo

Oiran były jednocześnie ikonami kultury i ofiarami systemu. Choć otoczone bogactwem i uwielbieniem, ich życie było pełne ograniczeń. Nie mogły opuszczać dzielnic rozrywki, ich codzienność była naznaczona surowymi zasadami, a ich kariery kończyły się często w cieniu chorób lub biedy. Jednak ich wpływ na kulturę Japonii jest niezaprzeczalny. Dzięki oiran dzielnice rozrywki stały się nie tylko miejscami cielesnych przyjemności, ale także przestrzeniami, gdzie sztuka, moda i kultura rozwijały się na niespotykaną wcześniej skalę.

To właśnie te kobiety, w swojej złożoności i sprzecznościach, stanowią jeden z najbardziej fascynujących aspektów epoki Edo, choć poprzez zachodnie reinterpretacje i wypaczenia podczas „importu”, są często albo zapomniane, albo niezrozumiane.

Oiran - artystki i pionierki stylu

Edukacja oiran – mistrzostwo i perfekcja obowiązkowe

Wyobraźmy sobie małą dziewczynkę, która w wieku zaledwie pięciu czy sześciu lat zostaje kamuro – młodą uczennicą oiran. Ubrana w proste, lecz schludne kimono, obserwuje swoją mentorkę, która niczym żywe dzieło sztuki przyciąga uwagę wszystkich dookoła. Jednak by osiągnąć ten poziom, potrzeba lat nauki i poświęcenia. Jednocześnie nie jest to kwestia wyboru – ktoś zdecydował o całym przyszłym życiu tej dziewczynki za nią. Młoda kamuro codziennie chłonie wiedzę – od ukłonów o odpowiedniej głębokości, przez precyzję w kaligrafii, aż po grę na instrumentach takich jak koto czy shamisen. Jej dni wypełnione są praktykowaniem ceremonii picia herbaty, poznawaniem subtelności poezji waka, zgłębianiem taktyki w grze w go i ćwiczeniem gracji w ruchach. Wszystko po to, by pewnego dnia sama mogła zostać oiran – kobietą, której sama obecność była warta fortunę.

Oiran były czymś więcej niż kurtyzanami – były artystkami, które mistrzowsko opanowały tradycyjne sztuki Japonii. Każda ich umiejętność – od delikatnego dźwięku strun shamisenu po precyzyjne układanie kwiatów w stylu ikebany – miała zachwycać i oczarowywać klientów. W ich świecie liczyły się nie tylko zmysły, ale także intelekt i wrażliwość na piękno. To właśnie dzięki temu mogły prowadzić z samurajami czy kupcami rozmowy, które nierzadko sięgały tematów filozofii, polityki czy literatury.

Jednym z największych talentów oiran była ich zdolność do interpretacji poezji waka – subtelnych, pięcio-wersowych form literackich, które niosły ze sobą nie tylko treść, ale także emocje i metafory. Wyobraź sobie cichy pokój, gdzie oiran recytuje wersy pełne melancholii o przemijalności piękna sakury (kwiatów wiśni), a każdy dźwięk wydobywany przez jej usta zdaje się być jak muzyka. Klient, otulony atmosferą wyrafinowania, czuje, że uczestniczy w czymś więcej niż tylko spotkaniu – jest to dla niego doświadczenie duchowe.

Moda kreowana przez oiran: styl ponad czasem

Oiran były prekursorkami mody epoki Edo, wyznaczając kanony piękna, które odbijały się echem w modzie poza murami dzielnic rozrywki – nawet w samych pałacach cesarskich. Ich stroje nie były zwykłymi ubraniami, lecz manifestacjami statusu, smaku i artystycznego wyrafinowania. Kimona oiran były prawdziwymi arcydziełami – szyte z najlepszych jedwabi, ozdobione haftami przedstawiającymi smoki, kwiaty wiśni, pędy bambusa czy pawie. Warstwy jedwabnych tkanin nie tylko dodawały splendoru, ale także wprowadzały wrażenie monumentalności – oiran wyglądała niczym bogini spacerująca wśród ludzi.

Charakterystycznym elementem stroju oiran było obi (帯) – szeroki pas, który wiązano z przodu w stylu zwanym maemusubi (前結び). To, co dziś wydaje się ekstrawagancją, w tamtym czasie miało także funkcjonalne znaczenie – eksponowało bogactwo zdobień pasa, który często był prezentem od zamożnych klientów. Taki styl wiązania był także wyrazem dumy i prestiżu – oiran podkreślały w ten sposób swoją niezależność i odrębność od innych kobiet pracujących w dzielnicach rozrywki.

Nie sposób pominąć ozdób do włosów, zwanych kanzashi. Fryzury oiran były skomplikowanymi konstrukcjami, których stworzenie wymagało zarówno umiejętności, jak i cierpliwości. Kanzashi, wykonane z szylkretu, złota, srebra i koralu, pełniły nie tylko funkcję dekoracyjną, ale także symboliczną – ich liczba, kształt i materiały często wskazywały na rangę oiran. Gdy fryzura była już gotowa, przypominała nie tylko dzieło sztuki, ale także koronę, którą nosiła na znak swojej pozycji.

Rytuał oiran dōchū: majestatyczne procesje

Kulminacją wizerunku oiran była jej procesja, zwana oiran dōchū (花魁道中). Było to wydarzenie równie spektakularne, co symboliczne – swoisty teatr, który miał podkreślać prestiż i status najwyższej kurtyzany. Wyobraź sobie tłum zgromadzony wzdłuż wąskich ulic Yoshiwary. Ludzie cisną się, by zobaczyć z bliska kobietę, która swoim wyglądem i postawą wydaje się emanować boskością. Najpierw pojawiają się młode kamuro, ubrane w czerwone kimona, z gracją kroczące przed swoją mentorką. Potem rozbrzmiewają metalowe pierścienie na kijach trzymanych przez strażników procesji, a tuż za nimi ukazuje się majestatyczna oiran.

Porusza się wolno, jej kroki są pełne rytualnej precyzji – charakterystyczny styl chodzenia, zwany soto hachimonji (外八文字), polega na rysowaniu ósemek stopami (japońskich ósemek – „八” oczywiście, nie arabskich „8”). Na nogach ma sandały koma geta o wysokości 20 centymetrów, które nie tylko dodają jej wzrostu, ale także wymuszają dystyngowany, powolny ruch. Jej kimono lśni w słońcu, a ozdoby we włosach delikatnie połyskują, przyciągając wzrok każdego, kto ma szczęście ją zobaczyć.

Procesja była nie tylko „promocją”, ale także formą sztuki – teatr w ruchu, który przypominał wszystkim o szczególnej pozycji oiran. Dla mieszkańców Edo widok takiej procesji był często jedyną okazją, by na własne oczy zobaczyć piękno i luksus, o których na co dzień mogli jedynie słyszeć.

Różnice między oiran a gejszami

Kontrast w wyglądzie, funkcjach i statusie społecznym

Oiran i gejsze – dwie ikony japońskiej kultury, które w zachodnim świecie często są mylone, różniły się niemal pod każdym względem. Oiran były symbolem luksusu i prestiżu, prawdziwymi królowymi dzielnic rozrywki. Gejsze, z kolei, pełniły bardziej dostępne i subtelne role jako artystki i towarzyszki rozmów. Różnica między nimi wynikała nie tylko z ich funkcji, ale także z pozycji społecznej, wyglądu i sposobu bycia.

Oiran reprezentowały najwyższą klasę kurtyzan. Ich zadaniem było nie tylko zapewnienie cielesnych przyjemności, ale także dostarczanie wrażeń estetycznych i intelektualnych. Były dostępne tylko dla najbogatszych klientów, co sprawiało, że ich usługi były synonimem przepychu. Gejsze, choć również artystki, pełniły bardziej egalitarną rolę, zapewniając rozrywkę dla kupców i mieszczan, którzy nie mogli sobie pozwolić na kontakt z oiran.

Gejsze nigdy nie świadczyły usług seksualnych, co było kluczową różnicą między obiema grupami. Oiran były zarówno artystkami, jak i kurtyzanami, natomiast gejsze ograniczały się do występów artystycznych, takich jak taniec, śpiew, gra na shamisenie czy prowadzenie lekkich, zabawnych rozmów.

Wygląd oiran był wyrazem ich statusu – im bardziej wystawny strój, tym wyższa ranga. Oiran nosiły kimona składające się z wielu warstw najlepszej jakości jedwabiu, bogato zdobionych haftami przedstawiającymi smoki, kwiaty czy inne symboliczne motywy. Na głowie miały skomplikowane fryzury usztywnione woskiem i ozdobione licznymi kanzashi, wykonanymi z szylkretu, złota i drogocennych kamieni.

Gejsze, w przeciwieństwie do oiran, nosiły skromniejsze stroje, które – choć eleganckie – były znacznie mniej krzykliwe. Ich kimona miały stonowane barwy i prostsze wzory, zgodne z estetyką iki, która podkreślała subtelność i prostotę. Fryzury gejsz były mniej ozdobne, a liczba kanzashi ograniczona do kilku sztuk. Obi gejszy wiązano na plecach, co było zarówno bardziej praktyczne, jak i mniej spektakularne wizualnie.

Zachowanie obu grup również różniło się diametralnie. Oiran poruszały się z majestatyczną powolnością, ich każde słowo było wyważone i eleganckie. Były uosobieniem ceremonialności i dystansu. Gejsze, z kolei, były bardziej spontaniczne, radosne i dostępne w swoim zachowaniu, co czyniło je bardziej przystępnymi dla szerszego grona klientów.

Początki gejsz u boku oiran

Nie każdy dziś na Zachodzie wie, że pierwsi gejsze (choć pod inną nazwą) byli mężczyznami. Zanim gejsze stały się synonimem kobiecej elegancji i sztuki, ich rola była ściśle związana z oiran. Mężczyźni zwani taikomochi (太鼓持) lub hokan (幇間) pełnili funkcję swoistej eskorty i animatorów podczas spotkań z oiran. Ich zadaniem było zabawianie klientów śpiewem, grą na instrumentach i dowcipnymi rozmowami, dzięki czemu oiran mogły skupić się na podkreślaniu swojego majestatu i artystycznego wyrafinowania. Byli towarzyszami oiran podczas wystawnych bankietów i wystąpień, dbając o odpowiedni nastrój i płynny przebieg wydarzeń.

Z czasem kobiety zaczęły przejmować te role, co było odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie na bardziej subtelne formy rozrywki, które nie były związane z prostytucją. Pierwsze kobiety-gejsze zaczęły pojawiać się w XVIII wieku w Yoshiwarze i innych dzielnicach rozrywki, początkowo w cieniu oiran. Z czasem jednak ich obecność stała się tak popularna, że mężczyźni praktycznie zniknęli z tej profesji.

Transformacja gejsz z męskiej eskorty w kobiece artystki była nie tylko zmianą demograficzną, ale także kulturową – to kobiety nadały gejszom charakter i elegancję, które dziś są ich znakiem rozpoznawczym. Dzięki temu gejsze, choć początkowo były jedynie dodatkiem do świata oiran, z czasem przekształciły się w samodzielne ikony japońskiej kultury.

Dlaczego dziś pamiętamy gejsze bardziej niż oiran?

Gejsze pojawiły się na scenie w XVIII wieku jako odpowiedź na zmieniające się potrzeby społeczne i ekonomiczne. Rosnąca klasa kupiecka, która zyskiwała na znaczeniu, poszukiwała form rozrywki bardziej przystępnych niż kosztowne usługi oiran. Gejsze, oferujące artystyczne występy w herbaciarniach czy podczas przyjęć, szybko zdobyły popularność. Ich skromniejszy wizerunek lepiej odpowiadał estetyce nowego społeczeństwa, które zaczęło odchodzić od przepychu na rzecz bardziej zrównoważonych form wyrazu.

Oiran, z ich skomplikowanymi rytuałami, izolacją w dzielnicach rozrywki i wysokimi kosztami, zaczęły być postrzegane jako relikt przeszłości. Podczas gdy gejsze oferowały nowoczesną i mniej ceremonialną formę rozrywki, oiran tkwiły w tradycyjnych schematach, co w ostateczności przyczyniło się do ich upadku.

Ewolucja gejsz była nie tylko ekonomicznym fenomenem, ale także kulturowym – odzwierciedlała zmiany w społeczeństwie Edo, które coraz bardziej otwierało się na nowe formy wyrazu i rozrywki. W końcu to gejsze, z ich prostotą i dostępnością, stały się symbolem japońskiej kultury, podczas gdy oiran, choć pozostawiły po sobie niezatarte piętno, przeszły do historii jako zjawisko typowe dla epoki Edo i dawnej Japonii.

Upadek tradycji oiran

Malejąca popularność oiran w XIX wieku

W XIX wieku oiran zaczęły tracić swoją pozycję jako królowe dzielnic rozrywki. Ich spadek popularności był bezpośrednio związany ze zmianami społecznymi i ekonomicznymi zachodzącymi w Japonii epoki późnego Edo. Rosnąca klasa kupiecka zaczęła szukać bardziej przystępnych form rozrywki wypierając te związane z zamożnymi samurajskimi rodami. Gejsze, które oferowały prostszą, nowocześniejszą estetykę i mniejsze wymagania finansowe, zaczęły stopniowo wypierać oiran.

Oiran, z ich wyrafinowanymi, lecz archaicznymi rytuałami, przestawały odpowiadać zmieniającym się gustom społeczeństwa. Ich ciężkie kimona, skomplikowane fryzury i formalny sposób bycia kontrastowały z bardziej naturalnym, swobodnym stylem gejsz, który lepiej odzwierciedlał nowe ideały estetyczne, takie jak iki – prostotę i subtelność. Co więcej, oiran były odizolowane w dzielnicach rozrywki (yūkaku) i miały ograniczone możliwości interakcji ze światem zewnętrznym, podczas gdy gejsze mogły pracować w różnych miejscach, co czyniło je bardziej dostępnymi.

Wszystko to prowadziło do stopniowego spadku liczby oiran. W 1761 roku ostatnia tayū – oiran najwyższego statusu w Yoshiwarze – zakończyła działalność, co symbolicznie oznaczało koniec okresu panowania tej profesji w Edo.

Wpływ restauracji Meiji i modernizacji Japonii

Epoka Meiji (1868–1912) przyniosła Japonii głębokie zmiany społeczne, polityczne i gospodarcze, które ostatecznie przypieczętowały los oiran. W ramach modernizacji i otwierania się na świat, nowe władze Meiji zaczęły wprowadzać reformy mające na celu zlikwidowanie wszelkich aspektów życia, które mogłyby być postrzegane jako „przestarzałe” lub „niecywilizowane”. System yūkaku – w tym działalność oiran – zaczął być coraz bardziej krytykowany zarówno w kraju, jak i za granicą.

Oiran stały się symbolem archaicznej Japonii, którą nowe elity pragnęły zmodernizować. W 1872 roku władze wprowadziły Ustawę o emancypacji prostytutek, która formalnie uznawała prawo kobiet pracujących w yūkaku do opuszczenia dzielnic rozrywki. Choć w praktyce wiele kobiet pozostało w systemie z powodu długów i braku alternatyw, była to pierwsza poważna próba ograniczenia tej opresyjnej tradycji.

Modernizacja zmieniła także gusta estetyczne społeczeństwa. Wpływy zachodnie zaczęły dominować w kulturze japońskiej, a oiran, ze swoimi ciężkimi strojami i skomplikowanymi rytuałami, zostały uznane za relikt przeszłości. Na ich miejsce wkroczyły gejsze, które lepiej odzwierciedlały nowoczesny duch czasu i były znacznie bardziej akceptowalne społecznie.

Ostateczne zakończenie działalności oiran

Choć oiran w praktyce niemal całkowicie zanikły do początku XX wieku, system yūkaku przetrwał jeszcze kilkadziesiąt lat. Nawet w czasie wojny dzielnice rozrywki działały, choć w ograniczonym zakresie. Ostateczny cios przyszedł w 1957 roku, kiedy władze Japonii wprowadziły Ustawę zakazującą prostytucji (売春防止法, Baishun Bōshi Hō). Nowe prawo nie tylko zabraniało prostytucji, ale także zamknęło ostatnie oficjalne yūkaku. Było to konsekwencją nacisków międzynarodowych, zmian w systemie prawnym Japonii po II wojnie światowej oraz rosnącego ruchu na rzecz praw kobiet.

Choć działalność oiran w znanej nam formie z okresu Edo całkowicie zanikła, ich dziedzictwo wciąż żyje w kulturze Japonii. Procesje oiran dōchū są dziś odtwarzane podczas festiwali, takich jak te w Asakusie w Tokyo czy Tsubame w prefekturze Niigata, gdzie uczestniczki ubrane w historyczne stroje przywołują na chwilę splendor tamtych czasów. Oiran przetrwały także w sztuce – ich wizerunki zdobią liczne ukiyo-e i inne dzieła, przypominając o epoce, w której były symbolami zarówno piękna, jak i sprzeczności społeczeństwa Edo.

Przeinaczenia podczas „importu”

Współczesne wyobrażenia o oiran są często pełne błędnych przekonań, zwłaszcza w kontekście ich statusu i relacji z gejszami, często też nieznana jest ich nazwa i są po prostu mylone z profesją gejszy. Popularne obrazy, zarówno w kulturze masowej, jak i w literaturze, często mylą obie te grupy, przedstawiając gejsze jako kurtyzany, a oiran jako artystki niedostępne dla mężczyzn. W rzeczywistości było odwrotnie: oiran były zarówno mistrzyniami sztuki wyższej, jak i luksusowymi kurtyzanami, podczas gdy gejsze zajmowały się sztukami rozrywkowymi, bez udziału w usługach cielesnych. Gejsze, mimo że później zdobyły światową sławę jako symbole japońskiej kultury, w okresie Edo były raczej drugoplanowymi postaciami w porównaniu do oiran, które dominowały na scenie społecznej w stylu i wyrafinowaniu.

Dziedzictwo oiran to nie tylko opowieść o luksusie i sztuce, ale także o złożonych mechanizmach społecznych i ekonomicznych dawnej Japonii. Były one zarówno ikonami kultury, jak i ofiarami opresyjnego systemu, który ograniczał ich wolność i eksploatował ich talenty. Jednocześnie jednak to dzięki nim dzielnice rozrywki, takie jak Yoshiwara, stały się nie tylko miejscami cielesnych przyjemności, ale także centrami kulturalnymi, gdzie rozwijały się sztuki, moda i estetyka. Ich wpływ na japońską kulturę jest widoczny do dziś w tradycyjnych festiwalach, sztuce ukiyo-e oraz w globalnym zainteresowaniu historią Japonii.

Historia oiran to lekcja o ulotności piękna i splendoru, które niosą za sobą zarówno zachwyt, jak i smutek. To także przypomnienie o wartościach, które warto pielęgnować: o znaczeniu sztuki, estetyki i mistrzostwa w każdym aspekcie życia. Poznanie ich losów pozwala głębiej zrozumieć skomplikowaną mozaikę japońskiej kultury i historii. Zapraszam do dalszego odkrywania tej fascynującej tradycji – historii kobiet, które mimo zniewolenia w bezdusznym świecie patriarchalnego społeczeństwa epoki Edo potrafiły wznieść się na wyżyny kultury - hen, wysoko ponad możliwościami intelektualnymi swoich oprawców.

Sprawdź podobne artykuły:

Nauczyła nas, jakie jest faktycznie życie japońskich gejsz: historia Mineko Iwasaki

Odwaga niepokornej Higuchi Ichiyo: Samotny bunt przeciw uciskowi kobiet w Japonii

Kobiece ciało jako pole walki – mroczne eroguro i tradycyjne nihonga w obrazach Fuyuko Matsui

Kobiety yakuzy – w ciszy dźwigające blizny ciała i serca

Kobiecy oddział samurajski Jōshitai – ostateczna determinacja walczących matek i sióstr

    未開    ソビエライ

  Mike Soray

   (Michał Sobieraj)

未開    ソビエライ

 Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia. Autor książki "Silne kobiety Japonii" (>>zobacz)

Osobiste motto:

"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)

Mike Soray

(aka Michał Sobieraj)

Napisz do nas...

Ciechanów, Polska

dr.imyon@gmail.com

___________________

inari.smart

Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!