Planowanie urbanistyczne ekstremalne

 

Wyobraź sobie malutką wyspę, zaledwie 480 m na 150 m. Wyobraź sobie też, że mieści się tam 5,300 mieszkańców na tym skrawku ziemi oblanym dookoła bezkresnym morzem. Całkowicie zabetonowana – wysokie piętrowce z żelbetonu dla rodzin, restauracji, łaźni, sklepów. Średnia całkowita wielkość mieszkania to 9m2, a łazienka i kuchnia jedna na piętro – po 40 rodzin. Wyspa jest otoczona wysokim betonowym murem, odgradzającym od kaprysów morza. Żadnego drzewa, żadnej zieleni, żadnego zwierzęcia bo nie ma na to miejsca.

 

Wyobraź sobie teraz, że wyspa była porzucona z dnia na dzień w 1974 roku i od tego czasu jest pozostawiona sama sobie. Natura powoli wkracza i odbiera, co jej. Wysokie żelbetonowe budynki oraz porzucone w nich przedmioty codziennego użytku niszczeją wystawione na wiatr i deszcze tworząc wręcz nierealny, post apokaliptyczny krajobraz.

 

Wyspa ta to Hashima (端島 – „wyspa na krańcu”, jakże trafnie) i nic dziwnego, że pojawia się tak często w grach, w anime i filmach. Począwszy na SkyFall z Jamesem Bondem, przez anime Attack on Titan, aż po gry takie, jak Battlefield 4, czy Forbidden Siren 2. Choć w Japonii ghost town’ów nie brakuje (wyludnienie wsi), to jednak wymarłe miasto tego kalibru, które będąc jeszcze zamieszkane miało tak ekstremalną formę to fenomen na skalę światową. Sprawdźmy zatem – czym jest wyspa duchów Hashima i skąd się wzięła!

 

 

 

Poznajmy Wyspę – Okręt Wojenny

 

Hashima, znana również jako Gunkanjima, to niewielka wyspa położona około 15 km na południowy zachód od Nagasaki, w prefekturze Nagasaki. Wyspa znajduje się w Morzu Wschodniochińskim i jest jedną z 505 niezamieszkanych wysp w tym regionie. Z daleka wyspa przypomina swoim kształtem pancernik, co nadało jej popularną nazwę "Gunkanjima", co w języku japońskim oznacza "Wyspa-Okręt Wojenny".

 

Aby odwiedzić Hashimę, turyści muszą dołączyć do jednej ze zorganizowanych wycieczek, które regularnie odpływają z różnych lokalizacji w porcie Nagasaki. Podróż na wyspę trwa około 30 minut w jedną stronę, a same wycieczki są dostępne kilka razy dziennie, w zależności od warunków pogodowych. Ze względu na niestabilność strukturalną budynków na wyspie, zwiedzanie możliwe jest tylko w grupach z przewodnikiem.

 

Hashima, nazwa wyspy, zapisywana jest w kanji: 端島. Znaki te można przetłumaczyć jako "Wyspa Końca". "端" (hashi) oznacza "koniec" lub "kraniec", natomiast "島" (shima) to "wyspa". Nazwa ta może odnosić się do położenia wyspy na skraju morza, co sprawia, że wydaje się być odizolowana od reszty lądu. Taka „wyspa na końcu świata”, chciałoby się zinterpretować.

 

Druga nazwa, Gunkanjima, zapisywana jest jako 軍艦島. Kanji "軍艦" (gunkan) oznacza "wojenny okręt", a "島" (shima/jima) ponownie oznacza "wyspa". Nazwa ta została nadana wyspie ze względu na jej charakterystyczny kształt, który z lotu ptaka przypomina sylwetkę statku pancernika. Wyspa była mocno zabudowana betonowymi budynkami, co z czasem dodatkowo wzmocniło to porównanie.

 

 

 

Opis wyspy Hashima

 

Hashima to niewielka wyspa o długości 480 metrów i szerokości 150 metrów. Jest stosunkowo mała, jednak jej historia i unikalne cechy czynią ją jednym z ciekawszych miejsc w Japonii.

 

Hashima jest znana przede wszystkim z opuszczonych budynków i betonowych konstrukcji, które dominują w jej krajobrazie. Na wyspie nie ma praktycznie żadnej roślinności, co nadaje jej surowy, postapokaliptyczny wygląd. Wysokie budynki mieszkalne i przemysłowe, które były niegdyś domem dla tysięcy górników i ich rodzin, stoją teraz puste i zrujnowane, wystawione na działanie surowych warunków atmosferycznych.

 

Wyspa była intensywnie zabudowana, aby pomieścić jak najwięcej ludzi na ograniczonej przestrzeni. Była domem dla szpitala, dwóch szkół, sklepów, a nawet świątyni i kapliczki. W czasach swojej świetności Hashima miała najwyższą na świecie gęstość zaludnienia, osiągającą około 1,391 osób na hektar. To oznaczało, że mieszkańcy żyli w bardzo ciasnych warunkach, co wymagało budowy wielopiętrowych budynków z małymi mieszkaniami.

 

Hashima wyróżnia się na tle innych ghost towns nie tylko swoją historią, ale także unikalną architekturą. Była jednym z pierwszych miejsc w Japonii, gdzie zbudowano duże betonowe budynki mieszkalne, które miały przetrwać surowe warunki pogodowe, w tym tajfuny. Architektura wyspy, złożona z wysokich, betonowych bloków, przypominających bunkry, nadała jej charakterystyczny wygląd, który stał się inspiracją dla wielu dzieł popkultury.

 

 

Historia wyspy Hashima

 

Początki wyspy

Historia Hashimy, jako wyspy zamieszkałej przez Japończyków, zaczyna się od odkrycia węgla w tym regionie. Węgiel na Hashimie odkryto w 1810 roku, a pierwsze prace górnicze rozpoczęły się wkrótce potem, prowadzone przez lokalnych rybaków i małe przedsiębiorstwa. Węgiel znaleziony na wyspie był bardzo wysokiej jakości, co przyciągnęło uwagę większych firm.

 

W 1887 roku rodzina Fukahori (深堀), zarządzająca lokalnymi kopalniami, zdecydowała się sprzedać wyspę Mitsubishi Corporation za 100,000 yenów (w tamtych czasach kwota ta była równowartością 75 kg złota. Inne porównanie – roczna pensja robotnika w Japonii tego czasu wynosiła zaledwie kilkaset yenów). Zakup ten był częścią większego planu Mitsubishi, który miało na celu rozwój przemysłu górniczego w regionie. Pod kierownictwem Mitsubishi rozpoczęto prace nad budową nowoczesnej infrastruktury górniczej, która umożliwiła intensyfikację wydobycia węgla.

 

 

Rozwój wyspy

Pod rządami Mitsubishi, Hashima szybko przekształciła się w centrum wydobycia węgla. W 1895 roku zakończono budowę pionowego szybu o długości 199 metrów, a w 1898 roku dodano kolejny szyb. Aby zwiększyć powierzchnię użytkową wyspy, Mitsubishi rozpoczęło proces rekultywacji terenu, wykorzystując żużel z kopalni do tworzenia nowych obszarów lądowych. Wysokie mury ochronne zostały wzniesione wokół wyspy, co nadało jej charakterystyczny wygląd przypominający pancernik bojowy.

 

W 1916 roku na Hashimie zbudowano pierwszy w Japonii budynek mieszkalny z żelbetu. Był to czteropiętrowy kompleks mieszkalny, który zapewniał schronienie dla górników i ich rodzin. W miarę upływu lat na wyspie powstawały kolejne wielopiętrowe budynki mieszkalne, szkoły, szpitale i inne niezbędne infrastruktury, takie jak sklepy, restauracje, świątynie i kapliczki.

 

Hashima była miejscem, gdzie zrealizowano jedne z pierwszych betonowych budynków w Japonii. W 1916 roku zbudowano tam czteropiętrowy blok mieszkalny z żelbetu, który miał na celu ochronę mieszkańców przed surowymi warunkami pogodowymi, w tym tajfunami. Był to przełomowy moment w japońskiej architekturze, ponieważ wcześniej dominowały budowle drewniane, które były mniej trwałe i bardziej podatne na zniszczenia. Kolejne lata przyniosły budowę jeszcze większych betonowych struktur, które miały pomieścić rosnącą populację wyspy. Te innowacje technologiczne nie tylko miały poprawić warunki życia mieszkańców, ale również stanowiły fundament dla przyszłych projektów urbanistycznych w Japonii.

 

W latach 50. XX wieku populacja wyspy osiągnęła około 5,300 osób, co uczyniło Hashimę miejscem o najwyższej gęstości zaludnienia na świecie. W tym okresie na wyspie działały również zaawansowane technologicznie urządzenia, takie jak elektryczne oświetlenie i inne udogodnienia, co czyniło ją jednym z najnowocześniejszych miejsc w Japonii.

 

Mroczna historia przymusowych prac

 

 

Hashima nie była wyjątkiem w kontekście brutalnych warunków pracy przymusowej podczas II wojny światowej. Do czasu kapitulacji Japonii w sierpniu 1945 roku, około 1300 robotników zginęło na wyspie z powodu wypadków, chorób wynikających z wyczerpania i niedożywienia, a także samobójstw.

 

Suh Jung-woo, jeden z koreańskich robotników, wspomina, że wraz z innymi młodymi Koreańczykami został zmuszony do pracy na Hashimie. Warunki były ekstremalne; robotnicy pracowali w ciasnych, niebezpiecznych tunelach pod morzem, gdzie zbierały się gazy, a stropy groziły zawaleniem.

 

Koreańczycy byli zakwaterowani w zatłoczonych, brudnych pomieszczeniach i zmuszani do ciężkiej pracy pod stałą kontrolą strażników. Bezpieczeństwo pracy praktycznie nie istniało, a ciała zmarłych robotników były kremowane na sąsiedniej wysepce Nakanoshima.

 

Suh Jung-woo, jeden z nielicznych ocalałych, w wywiadzie z 1983 roku opowiedział o swojej traumatycznej podróży na Hashimę. Jako chłopiec został zabrany z wioski, przewieziony ciężarówką, a potem pociągiem do portu w Pusan, skąd popłynął do Shimonoseki i dalej pociągiem do Nagasaki. Suh, wraz z 300 innymi Koreańczykami, trafił na Hashimę, gdzie stracił wszelką nadzieję na ucieczkę. Otoczona oceanem, wyspa była prawdziwym więzieniem, z przeludnionymi, zniszczonymi budynkami, w których warunki życia były skrajnie trudne.

 

Suh wspomina, że pracownicy byli ubrani w uniformy przypominające worki na ryż i zmuszani do pracy w nieludzkich warunkach. Praca w kopalni była wyczerpująca i niebezpieczna, a wielu robotników ginęło w wyniku wypadków lub chorób. Suh był przekonany, że nigdy nie opuści wyspy żywy, a wspomnienia te pozostają świadectwem brutalności tamtych czasów.

 

 

Upadek

Zmiany w światowej gospodarce i spadek zapotrzebowania na węgiel doprowadziły do stopniowego upadku przemysłu węglowego na Hashimie. W latach 60. XX wieku Japonia zaczęła przestawiać się na bardziej opłacalne źródła energii, takie jak ropa naftowa. W rezultacie kopalnie węgla zaczęły być zamykane jedna po drugiej.

15 stycznia 1974 roku Mitsubishi ogłosiło zamknięcie kopalni na Hashimie. 20 kwietnia 1974 roku ostatni mieszkaniec opuścił wyspę, pozostawiając za sobą opustoszałe budynki i infrastrukturę. W ciągu kilku miesięcy wyspa, która niegdyś tętniła życiem, stała się miastem duchów, narażonym na działanie surowych warunków atmosferycznych.

 

Od tego czasu Hashima została opuszczona, a jej struktury zaczęły ulegać stopniowemu zniszczeniu. Dopiero w 2009 roku wyspa została ponownie otwarta dla turystów, a w 2015 roku została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Obecnie jest to popularne miejsce turystyczne, przyciągające zarówno miłośników historii, jak i entuzjastów eksploracji opuszczonych miejsc.

 

 

 

Stan wyspy po opuszczeniu

 

Po zamknięciu kopalni w 1974 roku i opuszczeniu wyspy przez jej mieszkańców, Hashima została pozostawiona na pastwę surowych warunków atmosferycznych. Oto, jak zniszczenia spowodowane przez lata ekspozycji na elementy pogodowe wpłynęły na obecny wygląd wyspy.

 

 

Kruchość w obliczu pogody

Wyspa Hashima jest wystawiona na działanie surowych warunków pogodowych, takich jak tajfuny, burze i silne wiatry, co spowodowało znaczne zniszczenia w strukturach budynków. Betonowe budynki, które kiedyś były symbolem nowoczesnej architektury i technologii, uległy erozji i stopniowemu rozkładowi. Słona woda morska oraz wilgotne, tropikalne powietrze przyczyniły się do korozji metalowych elementów konstrukcyjnych, a także pękania i osypywania się betonu.

 

Wiele budynków jest teraz w stanie ruiny, z powybijanymi oknami, odpadającymi fasadami i zniszczonymi dachami. Wnętrza budynków są zdewastowane, z porzuconymi meblami, sprzętem domowym i innymi artefaktami codziennego życia, które pozostały na miejscu, gdy mieszkańcy opuszczali wyspę w pośpiechu.

 

 

Postapokaliptyczny klimat

Obecnie Hashima ma postapokaliptyczny wygląd, który przyciąga turystów oraz filmowców z całego świata. Betonowe, wielopiętrowe budynki stoją jak mroczne pomniki dawnej świetności wyspy. Widok ten jest jednocześnie fascynujący i przerażający, co czyni wyspę popularnym miejscem dla miłośników eksploracji opuszczonych miejsc.

 

Ze względu na niebezpieczeństwo związane z zawalającymi się strukturami, dostęp do większości budynków jest zabroniony. Turystom pozwala się zwiedzać wyspę tylko w określonych, bezpiecznych strefach, pod opieką przewodników. Widok na zniszczone, puste budynki z tarasów widokowych pozwala na wyobrażenie sobie skali zniszczeń oraz trudnych warunków, w jakich żyli dawni mieszkańcy.

 

 

 

Mieszkańcy wczoraj i dziś

 

Mieszkańcy wyspy kiedyś

Hashima była zamieszkana przez górników oraz ich rodziny od końca XIX wieku aż do zamknięcia kopalni w 1974 roku. W szczytowym okresie, populacja wyspy osiągnęła około 5,300 osób, co uczyniło ją miejscem o najwyższej gęstości zaludnienia na świecie. Życie na wyspie było intensywne i zorganizowane, z wyraźnym podziałem na część przemysłową i mieszkalną.

 

Dla górników, praca była ciężka i niebezpieczna. Codziennie zjeżdżali windami do podwodnych tuneli, gdzie wydobywali węgiel w trudnych warunkach. Wysokie temperatury, wilgotność i ryzyko zawalenia się tuneli były częstymi zagrożeniami. Mimo to, mieszkańcy mieli dostęp do wielu udogodnień, które były rzadko spotykane w innych częściach Japonii w tamtym czasie. Na wyspie znajdowały się szkoły, szpital, sklepy, restauracje, a nawet świątynie i kapliczki. Dodatkowo, mieszkańcy korzystali z nowoczesnych urządzeń, takich jak elektryczne oświetlenie, telewizory, a w późniejszych latach także lodówki i elektryczne kuchenki ryżowe (to były rarytasy w tamtych czasach).

 

Wyspa była również wyposażona w publiczne łaźnie, boisko sportowe (rozmiarami dostosowane do dostępnego metrażu), kino i różnorodne miejsca rozrywki, co zapewniało relatywnie wysoki standard życia w porównaniu do innych miejsc w Japonii w tamtych czasach. Zabudowa wyspy była zdominowana przez wielopiętrowe, betonowe budynki mieszkalne. Mieszkańcy żyli w małych, ciasnych mieszkaniach, często dzieląc wspólne łazienki i kuchnie. Mimo trudnych warunków, społeczność była zżyta, a życie codzienne pełne było aktywności społecznych i kulturalnych.

Przeciętne mieszkanie na Hashimie miało powierzchnię około 9,9 metrów kwadratowych (jedna izba o wymiarach sześciu mat tatami) i składało się z jednego pomieszczenia pełniącego funkcję sypialni, salonu i jadalni. Do dyspozycji mieszkańców były wspólne łazienki i kuchnie, które przypadały na dużą liczbę mieszkańców – jedna łazienka i kuchnia na około 100 mieszkańców​.

 

 

Mieszkańcy wyspy dziś

 

Wyspa została w znaczącej części pokryta betonem i choć roślinność powoli odbiła to, co jej, to dzikie życie nie miało okazji się jeszcze zadomowić.

 

Drobne formy życia, takie jak owady, występują, ale również nie są liczne tak, jak w innych miejscach na świecie. Hashima, będąc w dużej mierze betonową konstrukcją otoczoną morzem, nie sprzyja rozwojowi bogatej fauny. Niemniej jednak, wyspa stanowi interesujące miejsce do obserwacji, jak natura powoli odzyskuje teren opuszczony przez ludzi.

 

 

 

Hashima w Popkulturze

 

 

"Skyfall" (film, 2012, reż. Sam Mendes)

 

Film "Skyfall" opowiada o przygodach Jamesa Bonda, który stawia czoła złoczyńcy Raoulowi Silvie. Hashima inspirowała wygląd kryjówki Raoula Silvy, nadając mu postapokaliptyczny, surowy charakter, co podkreśliło złowieszczość miejsca, w którym działał antagonista.

 

Produkcja filmowa nie mogła faktycznie filmować na wyspie z powodu niestabilnych struktur budynków, ale zespół produkcyjny odwiedził Hashimę, aby odtworzyć jej charakterystyczną, postapokaliptyczną architekturę w Pinewood Studios. Hashima zainspirowała scenografię kryjówki Silvy, która stała się jednym z najbardziej pamiętnych miejsc w filmie​.

 

 

"Attack on Titan" (anime, 2015, Hajime Isayama)

 

"Attack on Titan" to anime, które opowiada historię ludzkości walczącej o przetrwanie w świecie zdominowanym przez olbrzymich tytanów. Choć Hashima bezpośrednio nie pojawia się w anime, jej opuszczona, industrialna sceneria i atmosfera wpłynęły na wygląd i klimat ruin miast w serii, tworząc postapokaliptyczny nastrój.

 

Inspiracja Hashimą dla "Attack on Titan" była potwierdzona przez Hajime Isayamę, twórcę mangi. Isayama przyznał, że architektura i atmosfera opuszczonej Hashimy zainspirowały wygląd miasta Shiganshina, zwłaszcza jego gęsto zabudowane i mroczne obszary. To miasto odgrywa istotną rolę w pierwszych odcinkach anime, gdzie jego zrujnowane, opustoszałe ulice i budynki podkreślają poczucie zagrożenia i desperacji.

 

 

"Forbidden Siren 2" (gra, 2006, Sony)

 

"Forbidden Siren 2" to survival horror, którego akcja toczy się na fikcyjnej wyspie Yamijima. Wyspa ta, podobnie jak Hashima, jest opuszczona i pełna zrujnowanych budynków, co tworzy mroczną i tajemniczą atmosferę gry, nawiązując do rzeczywistej historii Hashimy.

 

 

"Deadman Wonderland" (anime, 2011, Jinsei Kataoka)

 

"Deadman Wonderland" opowiada historię Ganty Igarashiego, który zostaje niesłusznie oskarżony o masowe morderstwo i trafia do dziwacznego więzienia. Scenerie w anime, inspirowane Hashimą, oddają surowość i mroczną atmosferę opuszczonej wyspy, wzmacniając postapokaliptyczny nastrój serialu.

 

 

"Black Rain" (film, 1989, reż. Ridley Scott)

 

"Black Rain" to film kryminalny, w którym dwóch nowojorskich policjantów musi eskortować japońskiego przestępcę do Osaki. Hashima została wykorzystana jako jedna z lokalizacji.

 

Sceny kręcone na Hashimie podkreślają mroczny i niebezpieczny klimat, a opuszczone budynki i industrialne ruiny doskonale oddają atmosferę kryminalnego podziemia, z którym muszą zmierzyć się bohaterowie. Hashima symbolizuje opuszczenie i upadek, co kontrastuje z tętniącymi życiem ulicami Osaki, tworząc pełne napięcia tło dla akcji i pogłębiając wrażenie osamotnienia oraz walki z przestępczością w nieznanym, wrogim środowisku.

 

"Battleship Island" (film, 2017, reż. Ryoo Seung-wan)

 

"Battleship Island" to film oparty na prawdziwej historii koreańskich robotników przymusowych na Hashimie podczas II wojny światowej. Film ukazuje brutalne warunki pracy i życia na wyspie, a Hashima pełni centralną rolę, stając się tłem dla dramatycznych wydarzeń związanych z walką o wolność i przetrwanie.

 

 

"Hashima Project" (film, 2013, reż. Piyapan Choopetch)

 

"Hashima Project" to horror opowiadający o grupie filmowców, którzy udają się na Hashimę, aby nakręcić dokument. Wyspa inspirowała twórców do stworzenia atmosfery grozy, wykorzystując jej opuszczone budynki i mroczną historię.

 

 

 

Wyspa betonu wspomnieniem i inspiracją

 

Hashima, niegdyś tętniąca życiem wyspa, dziś jest fascynującym przykładem tego, jak ludzkie przedsięwzięcia mogą zostać porzucone na łaskę natury. Pomimo surowych warunków, mieszkańcy stworzyli tam zżyte społeczeństwo. Ich relacje i wspomnienia są świadectwem siły ludzkiego ducha i wspólnoty. Kaji, były mieszkaniec, mówi: "Hashima była naszym domem, mimo że była otoczona tylko betonem i morzem."

 

Dzisiaj Hashima jest miejscem, które przyciąga turystów i badaczy z całego świata. Dzięki swojej unikalnej historii i atmosferze, wyspa stała się inspiracją dla wielu dzieł popkultury. Ruiny budynków, opuszczone ulice i surowy krajobraz tworzą niesamowitą scenerię, która pobudza wyobraźnię i przypomina o przeszłości pełnej wyzwań.

 

Hashima jest również symbolem przemian gospodarczych i technologicznych, które miały miejsce w Japonii na przestrzeni XX wieku. Betonowe budynki, które niegdyś były innowacyjnymi rozwiązaniami architektonicznymi, teraz stoją jako pomniki przeszłości. Historia wyspy pokazuje, jak szybko mogą się zmieniać warunki życia i pracy, oraz jak ważne jest pamiętanie o przeszłości, aby zrozumieć teraźniejszość i przyszłość. "Życie tutaj było surowe, ale mieliśmy wszystko, czego potrzebowaliśmy," podsumowuje Kaji, ukazując jednocześnie trudności i piękno życia na Hashimie.

 

 

 

Na koniec zachęcam do wirtualnego spaceru po Hashimie na tej oto stronce: