Koci youkai

 

Gdy ciemność spowija Japonię, a srebrzyste oko księżyca rzuca swój blask na drzewa i dachy, mroczne yōkai nocy budzą się do życia. Przemykając niezauważone wśród cieni, splecione z tajemnic i mroku, cicho przemierzają ciemności – to bakeneko, kocie duchy japońskiego folkloru. Są zwodnicze, pełne zdradliwej gracji i przesiąknięte mroczną siłą. Czy starczy nam odwagi, by spojrzeć w głębię tych świecących w mroku kocich oczu i poznać ich tajemnice?

 

Ich historia, sięgająca czeluści najmroczniejszych opowieści o japońskich demonach yōkai, rozciąga się wzdłuż całej historii Kraju Kwitnącej Wiśni. Od starych legend, gdzie ich mroczne figury przemykają przez strony zapisane starożytnym tuszem, po nowoczesne dzieła popkultury, gdzie ożywają w kolorowych kadrach anime, bakeneko zawsze znajdują sposób, by przechytrzyć, zaskoczyć, przestraszyć. Zapraszam więc do podróży po zakręconych ścieżkach japońskiej mitologii, gdzie czujne oczy bakeneko spoglądają na ciekawskich złowrogo w mroku.

 

 

Co znaczy imię tego kociego ducha?

Bakeneko (化け猫) składa się z dwóch kanji: 化 (bake) i 猫 (neko). Kanji 化 (bake) oznacza "zmieniać się", "przemieniać" lub "przeistaczać się", co odnosi się do zdolności tych stworzeń do zmiany kształtu. Drugi kanji, 猫 (neko), oznacza po prostu "kot". Razem tworzą pojęcie "zmieniającego się kota", czyli kota umiejącego zmieniać swój wygląd (w szczególności w postać ludzką). Jest to jedna z jego głównych cech eksponowanych w tradycyjnych opowieściach, gdzie bakeneko podszywa się często pod człowieka (najczęściej kobietę) sprowadzając tym na ludzi przeróżne katastrofy.

 

 

Kim jest zmiennokształtny kot Bakeneko?

 

Bakeneko to tajemnicze istoty, które na pierwszy rzut oka mogą wyglądać jak zwykłe koty. Posiadają jednak kilka niezwykłych cech, które odróżniają je od ich ziemskich krewnych. Mają zdolność do zmiany rozmiarów, mogą kilkakrotnie przewyższyć wielkością zwykłego kota, a czasami mogą nawet osiągać rozmiary ludzkie. Przede wszystkim jednak posiadają zdolność metamorfozy – mogą się zmienić w dowolne inne zwierzę, a w szczególności – w człowieka. Mówi się, że swoje moce zawdzięczają długiemu, najwyraźniej magicznemu ogonowi.

 

Bakeneko często przedstawiane są jako sprytne i przebiegłe, a ich zachowanie oscyluje między figlarnością a złośliwością. Znane są z umiejętności mówienia ludzkim głosem, której używają do zwodzenia ludzi i wprowadzania ich w błąd. Mogą manipulować przedmiotami, a nawet tworzyć ogniste kule lub używać ogona jako pochodni.

 

 

Historia Bakeneko

 

Legendy o bakeneko sięgają odległej historii Japonii, wiążąc się z wierzeniami dotyczącymi kotów i ich tajemniczych mocy w starożytnych opowieściach i legendach. Te wierzenia ewoluowały z czasem, a wraz z nimi wyobrażenia kotów. Przeistoczyły się one na przestrzeni dziejów z pomocnych duchów strzegących domostw przed złymi mocami w mroczne istoty zdolne do czarów i metamorfozy. W okresie Edo, wraz ze wzrostem populacji kotów i ich widoczną obecnością w życiu codziennym, wzrosła także fascynacja ich tajemniczymi cechami, co przyczyniło się do powstania i rozwoju legend o bakeneko.

 

W kulturze japońskiej bakeneko zajmują wyjątkowe miejsce jako istoty, które balansują na granicy rzeczywistości i fantazji. Symbolizują one nieprzewidywalność i dwuznaczność natury, będąc jednocześnie przedmiotem strachu i fascynacji. Bakeneko są często przedstawiane w japońskiej literaturze, sztuce i teatrze, odgrywając role zarówno złowrogich antagonistów, jak i tajemniczych i sprytnych manipulatorów. Ich obecność w opowieściach zazwyczaj zwiastuje nieoczekiwany zwrot (raczej niekorzystny dla człowieka) wydarzeń, wprowadzając nieprzewidywalność i chaos.

 

Najlepiej poznamy, czym lub kim jest bakeneko, jeśli zapoznamy się z klasycznymi historiami o tym demonie. Poniżej trzy mroczne opowieści japońskiego folkloru, w których będziemy mieli okazję poznać, jak działa bakeneko.

 

 

Opowieść o bakeneko z domu Nabeshima

 

Opowieść o Bakeneko z Nabeshima rozgrywa się w domenie Nabeshima, gdzie książę Hizen, panujący w tamtym czasie, był właścicielem pięknego, ale tajemniczego kota. Po śmierci zwierzęcia, w posiadłości zaczęły dziać się niepokojące rzeczy. Kot powrócił jako bakeneko, stając się potężnym i złowrogim duchem.

 

Zgodnie z legendą, po śmierci kota, posiadłość księcia Nabeshima nawiedzana była serią niewytłumaczalnych i przerażających zdarzeń. Bakeneko, wykorzystując swoje nadprzyrodzone zdolności, przybrał postać jednej z pań dworu, którą książę darzył szczególnym uczuciem. Ten przebiegły manewr pozwolił mu na wprowadzenie chaosu i zniszczenia do życia w posiadłości.

 

Wśród mieszkańców domostwa zaczęły szerzyć się choroby, a niektórzy z nich umierali w tajemniczych okolicznościach. Mieszkańcy posiadłości byli przerażeni, a atmosfera stawała się coraz bardziej gęsta i pełna strachu. Dziwne dźwięki rozbrzmiewały w nocy, a ludzie donosili świecących, złych kocich oczach, któe dostrzegli w ciemności.

 

W końcu, gdy książę zaczął odczuwać wpływ złowrogiej obecności bakeneko, zdecydował się wezwać do pomocy samuraja znanego z odwagi i sprytu. Samuraj, po długim dochodzeniu, odkrył prawdziwą naturę rzekomej damy dworu. W decydującej konfrontacji, samuraj stawił czoła demonowi i po dramatycznej walce zdołał go pokonać.

Morał tej historii jest kilkuwarstwowy. Z jednej strony, opowieść ta ostrzega przed zaniedbywaniem i lekceważeniem tych, którzy nas otaczają, sugerując, że nawet najbliższe nam istoty mogą kryć w sobie nieznane zagrożenia. Z drugiej strony, podkreśla wagę czujności i odwagi w obliczu nieznanego. Zwraca uwagę na to, że nawet w znajomym otoczeniu, wśród znanych ludzi, tam, gdzie wydawałoby się nic nie może nas zaskoczyć – możemy napotkać na niebezpieczeństwo. Bakeneko z Nabeshima staje się metaforą ukrytego zła, zdrady i fałszu.

 

 

Opowieść o bakeneko z Yotsuya Kaidan

 

Historia ta, spopularyzowana przez sztukę kabuki o tej samej nazwie, rozgrywa się w okresie Edo, w dzielnicy Yotsuya w Edo (obecnie Tokyo). Opowieść "Yotsuya Kaidan" opowiada o losach Oiwy i Tamiyi Iemona, nieszczęśliwego małżeństwa, którego tragiczne życie zmienia się w koszmar z powodu zdrady, zemsty i nadprzyrodzonych zdarzeń. Oiwa, która została zdradzona i skrzywdzona przez męża Iemona, umiera w wyniku zatrucia i wraca jako bakeneko, aby dokonać zemsty.

 

W mrocznej opowieści o Oiwie i Tamiya Iemonie, serce dramatu rozgrywa się w cieniu zdrady i fatalnych decyzji. Iemon, paląc się żądzą poślubienia pięknej i bogatej kobiety, Oume, decyduje się pozbyć swojej obecnej żony, Oiwy, w najbardziej okrutny sposób. Wynajmuje on Takuetsu, nikczemnego człowieka, który podaje Oiwie truciznę, zamaskowaną jako lekarstwo na jej chroniczne dolegliwości. Trucizna jednak nie zabija jej natychmiastowo, ale sprawia, że jej twarz staje się zniekształcona w sposób przerażający – jej oko opuchnięte i wykrzywione w końcu wypada, skóra porażona i pokryta plamami, a usta wykrzywione w wiecznym grymasie bólu i strachu.

 

 

Oiwa, nieświadoma zdrady męża, umiera w agonii, a jej ostatnie chwile są pełne cierpienia i poczucia beznadziei. W momencie śmierci, uświadamiając sobie zdradę męża, jej duch przemienia się w bakeneko, a jej gniew i pragnienie zemsty stają się jej siłą napędową. Duch Oiwy, teraz jako zdeformowany i przerażający bakeneko, zaczną nawiedzać Iemona, który tymczasem bez wyrzutów sumienia, nieświadomy kontynuuje swoje życie.

 

 

Bakeneko Oiwy manifestuje się w najbardziej przerażających formach – jej zdeformowana twarz pojawia się nagle w mroku nocy, odbijając się w powierzchni wody, na papierowych ścianach domu Iemona, a nawet w odbiciu w oczach przerażonych świadków. Jej duch nie daje spokoju Iemonowi, stale przypominając mu o jego zbrodni i prowadząc go do granic szaleństwa. Mieszkańcy domu Iemona zaczynają doświadczać serii niewytłumaczalnych i przerażających zdarzeń, a atmosfera staje się grobowa.

 

 

Wraz z upływem czasu, duch Oiwy staje się coraz bardziej agresywny, a jej obecność wpływa na wszystkich wokół Iemona. Opowieść ta jest przestrogą przed skutkami krzywdzenia niewinnych i ostrzeżeniem, że zło wyrządzone innym może powrócić, by dokonać zemsty w najbardziej przerażający sposób. Oiwa jako bakeneko staje się symbolem dotkliwej zemsty i przypomnieniem, że prawdziwa sprawiedliwość może przybrać najbardziej nieoczekiwane i przerażające formy.

 

 

Bakeneko rodu samurajów Ashikaga

 

Ashikaga, potężny ród samurajski, miał w swoim posiadaniu wielkiego, starego kota. Według legendy, kot ten żył w domu Ashikaga przez wiele lat, stając się częścią rodziny. Jednak z biegiem czasu kot zaczął wykazywać dziwne i niepokojące zachowania.

 

Pewnego dnia, gdy głowa rodziny zmarła w niewyjaśnionych okolicznościach, zaczęto podejrzewać, że za śmiercią stoi coś więcej niż zwykła choroba. Niedługo po tym zdarzeniu, kot zniknął, co tylko podsyciło plotki i strach wśród mieszkańców posiadłości.

 

Nocami w domu zaczęły dziać się niezwykłe rzeczy. Mieszkańcy donosili o dziwnych dźwiękach, a także o wizjach demonicznych oczu świecących w ciemnościach. Najbardziej niepokojące były jednak opowieści o kociej postaci, która przemykała po korytarzach i sypialniach, wydając z siebie przerażające dźwięki.

 

Z czasem zaczęto łączyć te zdarzenia z bakeneko. Mówiono, że kot Ashikaga, po wielu latach życia w posiadłości, stał się potężnym duchem, który po śmierci swojego pana postanowił przejąć kontrolę nad domem. Duch kota miał nawiedzać domostwo, siejąc strach i zamęt wśród jego mieszkańców.

 

Historia bakeneko z rodu Ashikaga jest przestrogą przed nieznanym i nadprzyrodzonym. Podkreśla ona, że nawet najbardziej zaufane i bliskie nam istoty mogą skrywać mroczne tajemnice. Opowieść ta jest również przypomnieniem, że w świecie duchów i demonów ludzie nie zawsze muszą zajmować centralne miejsce.

 

We wszystkich trzech historiach widzimy tu wspólny mianownik – to, że bakeneko staje się symbolem czegoś złowrogiego, nieznanego i mrocznego, co kryje się w tym, co znamy i zakładamy, że jest nam bliskie i bezpieczne.

 

 

Bakeneko w popkulturze

 

Bakeneko, jako część bogatego dziedzictwa japońskiej mitologii, odnajduje swoje miejsce także w popkulturze. Jego tajemnicza i często niepokojąca natura zainspirowała twórców wielu anime, mang, gier komputerowych oraz filmów. W tych współczesnych adaptacjach, bakeneko często odgrywa rolę zarówno złowrogiego antagonisty, jak i tajemniczego i intrygującego bohatera.

 

 

Anime/Manga

 

"Natsume Yuujinchou" (2008, twórca: Yuki Midorikawa)

Anime to opowiada historię nastolatka, który potrafi widzieć duchy i yōkai, w tym bakeneko. Jedną z głównych postaci jest bakeneko nazwany Madara, który często przyjmuje formę pluszowego kota. Madara pełni rolę strażnika i towarzysza dla głównego bohatera, pomagając mu w interakcjach ze światem duchów.

 

"Mononoke" (2007, twórca: Kenji Nakamura, nie mylić z „Mononoke Hime”)

To anime jest spin-offem serii "Ayakashi: Japanese Classic Horror" i skupia się na "Lekarzu Duchów" walczącym z różnymi yōkai, w tym bakeneko. Bakeneko pojawia się tutaj jako jedna z tajemniczych i niebezpiecznych istot, z którymi musi się zmierzyć główny bohater.

 

"Gegege no Kitaro" (1968, twórca: Shigeru Mizuki)

W tej klasycznej serii mangi i anime, bakeneko pojawia się jako jeden z licznych demonów. Seria opowiada o przygodach tytułowego Kitaro - chłopca-yōkai, który chroni ludzi przed złymi duchami i potworami, w tym przed bakeneko.

 

 

Gry video

 

"Nioh" (2017, Team Ninja)

W tej grze akcji RPG, osadzonej w stylizowanej, feudalnej Japonii, gracze spotykają różne yōkai, w tym bakeneko. Postacie te pojawiają się jako przeciwnicy, z którymi gracz musi walczyć, prezentując swoje magiczne moce i zwinność.

 

"Cyber Punk 2077" (2020, CD Projekt)

Jak przystało na bakeneko – yōkai, który zawsze się pojawia w miejscach, w których się najmniej go spodziewamy, pojawił się i w grze "Cyberpunk 2077". Mamy tu  bezpośrednie nawiązanie do bakeneko w jednej z końcowych misji. W tej scenie gracz napotyka holograficzną projekcję bakeneko, co jest komentowane przez postać Takemury, pracownika korporacji Arasaka. Pojawienie się bakeneko w tej misji jest symbolicznym odniesieniem do japońskiej mitologii i kultury, łącząc tradycyjne elementy z futurystycznym światem gry.

 

Projekcja bakeneko w "Cyberpunk 2077" służy jako element narracyjny, który dodaje głębi i kontekstu do świata gry, podkreślając wpływ różnych kultur na uniwersum gry. 

 

"Persona" (od 1996, Atlus)

W serii gier RPG "Persona", bakeneko pojawia się jako jeden z demonów/person, które gracz może przyzwać. Postać ta wykorzystuje swoje magiczne zdolności, aby pomagać graczowi w walce. Dodatkowo, fani piątej odsłony Shin Megami Tensei mogą też się zastanawiać, czy Morgana nie jest bakeneko?

 

 

Filmy

 

"Kuroneko" (1968, reżyser: Kaneto Shindo)

Japoński film grozy, opowiadający o dwóch kobietach, matce i synowej, które zostają zamordowane przez samurajów i powracają jako bakeneko, by mścić się na wszystkich samurajach. Film jest mroczną interpretacją legendy bakeneko, skupiającą się na motywach zemsty i sprawiedliwości.

"Bakeneko: A Vengeful Spirit" (1968, reżyser: Yoshihiro Ishikawa)

Ten film opowiada historię młodej kobiety, która zostaje przeklęta i przemienia się w bakeneko. Prześladuje ona rodzinę, która ją skrzywdziła, stopniowo odkrywając mroczne sekrety z przeszłości.

 

"Ayakashi: Samurai Horror Tales" (2006, różni reżyserzy)

Jest to seria telewizyjna która zaadaptowała historię "Yotsuya Kaidan", w której pojawia się postać bakeneko. W tej interpretacji, duch Oiwy manifestuje się jako przerażający bakeneko, nawiedzający jej zdradzieckiego męża.

 

Każda z tych adaptacji przedstawia bakeneko w nieco odmienny sposób. Jednocześnie widoczny jest tu wspólny mianownik dla wielu z tych opowieści - bakeneko przynosi ludziom nieszczęście, jest często narzędziem zemsty i jest przede wszystkim związany z kobietami (a mści się na mężczyznach). 

 

 

 

 

Bakeneko Matsuri czyli festiwal kocich demonów w Tokyo

 

Bakeneko Matsuri, znany również jako Festiwal Bakeneko lub Festiwal Kagurazaka Bakeneko, to wyjątkowe i kolorowe doroczne wydarzenie, które odbywa się w urokliwej, historycznej dzielnicy Tokyo, Kagurazaka. To święto, obchodzone w październiku, przyciąga zarówno mieszkańców stolicy, jak i turystów z całego świata, którzy przybywają, aby celebrować i oddać hołd kocim duchom i yōkai w japońskiej kulturze.

 

Festiwal Bakeneko Matsuri jest jedynym w swoim rodzaju karnawałem, gdzie uczestnicy przebierają się w kreatywne i często wyrafinowane kostiumy kotów oraz innych demonów. Ulice Kagurazaki ożywają kolorami i energią, tworząc atmosferę zarówno tajemniczości, jak i zabawy. Uczestnicy paradują ulicami, nosząc maski kota i stroje inspirowane japońskimi duchami, co czyni to wydarzenie niezwykle atrakcyjnym wizualnie.

Jedną z głównych atrakcji festiwalu jest parada, podczas której uczestnicy w spektakularnych przebraniach maszerują przez dzielnicę. Oprócz parady, festiwal oferuje różnorodne atrakcje, takie jak warsztaty, pokazy tańca oraz możliwość skosztowania lokalnych przysmaków. Można też znaleźć stoiska z rękodziełem i pamiątkami związanymi z tematyką kocich duchów.

 

Bakeneko, jako jeden z najbardziej charakterystycznych yōkai, zajmuje centralne miejsce w tym festiwalu. Wydarzenie to stanowi również okazję do świętowania ogólnej obecności kotów w japońskiej kulturze, od dawnych legend po współczesne opowieści.

 

Bakeneko matsuri nie tylko celebruje te mityczne stworzenia, ale również pozwala uczestnikom na interaktywne doświadczenie japońskiego folkloru. Przez kostiumy, muzykę, taniec i sztukę, uczestnicy mają szansę zagłębić się w świat yōkai, odkrywając bogactwo i różnorodność tych tradycyjnych opowieści.

 

 

Zakończenie

 

Wśród mrocznych alejek folkloru i jasnych ulic popkultury, bakeneko przechadza się z dumą, będąc jednym z najbardziej fascynujących i wielowymiarowych duchów w japońskiej mitologii. Jego historia, pełna tajemnic i niespodzianek, jest niczym labirynt, w którym każdy zakręt odkrywa coś nowego i nieoczekiwanego. Na zakończenie tej podróży po świecie bakeneko, warto przyjrzeć się kilku mniej znanym, ale równie ciekawym aspektom tego enigmatycznego yōkaia.

 

W dawnych czasach w Japonii istniała wiara, że koty, szczególnie te z długimi ogonami, mogą zakłócić ceremonie pogrzebowe. Wierzono, że bakeneko ma moc wskrzeszania zmarłych, a jego obecność przy zwłokach mogła prowadzić do niechcianych konsekwencji. Z tego powodu koty często były trzymane z daleka od ceremonii pogrzebowych.

(trochę więcej o tym znajdziesz tu:  10 dziwacznych yōkaiów)

 

W niektórych regionach Japonii panowało przekonanie, że bakeneko ma zdolność do zamieniania ziaren ryżu w muchy. Ta niezwykła zdolność miała symbolizować nie tylko ich zwinność i przebiegłość, ale także związek z magią i czarami.

 

Ironią losu jest, że mimo iż bakeneko często kojarzone są z wywoływaniem pożarów, w niektórych opowieściach ludowych występują jako strażnicy chroniący domostwa przed ogniem. Można to interpretować jako odzwierciedlenie dwoistości natury tego yōkaia – zarówno jako przynoszącego zagrożenie, jak i oferującego ochronę.

 

Obecność bakeneko w japońskiej kulturze jest tak wszechstronna i głęboka, że nawet dzisiaj, w epoce cyfrowej, nadal fascynuje i inspiruje tak, jak robił to w średniowiecznych czasach shogunatu Kamakury. Od mrocznych opowieści Edo po jasne ekrany współczesnych mediów, bakeneko pozostaje nieodłącznym elementem japońskiej mitologii, będącym źródłem fascynacji, strachu i podziwu. Swoją tajemniczością i złożonością przypomina nam o bogactwie i różnorodności ludzkich wierzeń oraz o tym, że w świecie duchów i demonów, nic nie jest takie, jakim się na pierwszy rzut oka wydaje.