Najbardziej japońska rozrywka

Kiedy myślimy o Japonii, co przychodzi do głowy? Sushi, samuraje, manga? A może też… karaoke? To właśnie Japonia jest kolebką tej rozrywki, która szturmem podbiła świat. I chociaż teraz karaoke jest popularne niemal wszędzie, wywodzi się z Japonii sprzed wielu dekad.

Czym tak naprawdę jest karaoke? Słowo "karaoke" pochodzi od dwóch japońskich wyrazów: „kara” oznacza „pusty” (空), a „oke” to skrót od „orkiestra” (オケ). Innymi słowy, karaoke to „pusta orkiestra” – śpiewasz do muzyki, ale bez zespołu. Oczywiście. W Japonii (czy Korei w Noraebangach) karaoke różnią się jednak trochę od tych, które znamy na Zachodzie – w Japonii nie musisz śpiewać przed obcymi – śpiewasz w towarzystwie przyjaciół w dźwiękoszczelnym pokoju, z wygodną sofą, zamówionymi drinkami pod ręką i zestawem owoców i przekąsek. Nikt wam nie wejdzie i przeszkadzać nie będzie, chyba, że „kelnerka” niosąca nową butelkę sake lub whiskey.

Co ciekawe, pierwsze maszyny karaoke powstały jako narzędzie do… ułatwienia spotkań biznesowych (i zarządzania małymi zespołami współpracowników w korporacjach). Japońscy przedsiębiorcy lub managerowie szukali sposobu, by po ciężkim dniu w pracy móc się zrelaksować lub budować dobrą atmosferę w gronie współpracowników. Karaoke powstało, by budować teamwork w Toyocie, Sharpie, Mitsui. Wynalazek był tak trafny, że, choć z pewnymi modyfikacjami, rozprzestrzenił się na cały świat w jedną dekadę. Jak karaoke przeszło z niszowego wynalazku do globalnej sensacji? O tym właśnie opowiemy w naszym artykule.

Historia karaoke

Wczesne początki

Choć karaoke kojarzymy głównie z Japonią, idea wspólnego śpiewania do muzyki nie jest czymś, co narodziło się w jednej chwili na Dalekim Wschodzie. Śpiewy towarzyskie były oczywiście popularne w wielu kulturach na przestrzeni wieków – od domowych spotkań po wiejskie festyny, gdzie ludzie zbierali się, aby wspólnie muzykować. Jednak to Japonia nadała temu zjawisku nowy wymiar, którego nazwę znają mieszkańcy w prawie każdym kraju świata.

Wszystko zaczęło się w latach 60. XX wieku, kiedy technologia zaczęła zyskiwać na znaczeniu, a ludziom w Japonii wpadł do głowy pewien pomysł – dlaczego nie stworzyć maszyny, która pozwoli każdemu poczuć się jak gwiazda na scenie? Jednym z pierwszych, którzy postanowili to zrealizować, był Shigeichi Negishi, tokijski inżynier. W 1967 roku stworzył urządzenie, które nazwał Sparko Box. Było to pierwsze komercyjnie dostępne urządzenie do karaoke, choć wówczas nikt jeszcze nie używał tej nazwy. Sparko Box składał się z odtwarzacza taśm, mikrofonu i prostego wzmacniacza, który pozwalał użytkownikom śpiewać do podkładów muzycznych.

Negishi, który lubił zaczynać dzień od śpiewania do radiowych wersji instrumentalnych, uznał, że jego pomysł może spodobać się innym. Zbudował więc przenośne urządzenie z kolorowymi światełkami, które migały w rytm muzyki – było to całkiem imponujące jak na tamte czasy. Negishi dostarczył swoje urządzenia do lokalnych barów w Tokyo, jednak początkowo nie zyskały one popularności. Być może w tamtym momencie Japonia nie była jeszcze gotowa na tę formę rozrywki. Ciekawostką jest, że Sparko Box najlepiej przyjął się... w hotelach miłości, gdzie kolorowe światełka i muzyka tworzyły odpowiednią atmosferę. Ale to nie była jeszcze rewolucja.

Podobnie jak Negishi, inni Japończycy próbowali swoich sił w tworzeniu maszyn do śpiewania. Toshiharu Yamashita, nauczyciel śpiewu, w 1970 roku skonstruował urządzenie, które miało pomagać w ćwiczeniach wokalnych. Zawierało ono mikrofon i odtwarzacz muzyczny, ale i ten wynalazek nie zdołał przebić się do masowej publiczności.

Daisuke Inoue – ojciec karaoke

Prawdziwą rewolucję przyniósł dopiero Daisuke Inoue. W 1971 roku Inoue, muzyk z Kobe, wpadł na pomysł, który zrewolucjonizował japońską rozrywkę. Wszystko zaczęło się od prośby jednego z jego klientów – przedsiębiorcy, który chciał, by Inoue akompaniował mu w trakcie spotkań biznesowych, gdzie klienci oczekiwali, że ktoś zaśpiewa. Ponieważ Inoue nie mógł towarzyszyć mu w podróży, postanowił nagrać instrumentalne wersje popularnych piosenek, aby jego klient mógł śpiewać z akompaniamentem. I tak narodziła się idea maszyny karaoke – urządzenia, które pozwala śpiewać przy akompaniamencie muzyki bez obecności muzyków.

Inoue stworzył Juke 8, pierwszą maszynę, która łączyła odtwarzacz 8-track z mikrofonem i wzmacniaczem. Najważniejszym jednak elementem, który odróżnił jego wynalazek od wcześniejszych prób, była idea społecznej interakcji. Inoue zrozumiał, że ludzie nie chcą tylko śpiewać – chcą robić to w towarzystwie innych, w atmosferze zabawy. Jego urządzenie szybko trafiło do barów w Kobe, ale początkowo też nie cieszyło się wielką popularnością. Dopiero gdy Inoue postanowił zatrudnić hostessy do promowania swojej maszyny i zachęcać klientów do śpiewania, karaoke zaczęło zdobywać serca Japończyków.

Co ciekawe, Inoue nigdy nie opatentował swojego wynalazku, co wydaje się wręcz nieprawdopodobne, biorąc pod uwagę globalny sukces karaoke. Jego maszyny rozprzestrzeniły się w szybkim tempie, a gigantyczne korporacje, takie jak JVC, zaczęły produkować swoje wersje. Inoue zarobił na swoim pomyśle sporo, ale nigdy nie osiągnął statusu miliardera, mimo że to jego wynalazek zrewolucjonizował przemysł rozrywkowy.

Boom karaoke – droga do sławy

Od barów w Kobe, przez Osakę, aż po Tokyo – w latach 70. karaoke stało się ogólnokrajowym fenomenem. Maszyny Inoue zaczęły pojawiać się w coraz większej liczbie lokali, a Japończycy pokochali możliwość śpiewania swoich ulubionych piosenek bez konieczności wychodzenia na scenę. To, co kiedyś wydawało się dziwactwem, teraz stało się jedną z najpopularniejszych form rozrywki.

W latach 80. wraz z wprowadzeniem technologii LaserDisc, karaoke zyskało nowy wymiar. Dzięki możliwości wyświetlania tekstów piosenek na ekranie, śpiewanie stało się jeszcze łatwiejsze. LaserDisc pozwolił również na wprowadzenie bardziej zaawansowanej grafiki, co podniosło poziom całego doświadczenia.

W tym czasie narodziła się też koncepcja karaoke box – prywatnych, dźwiękoszczelnych pokoi, które można wynająć na godziny, by śpiewać w gronie przyjaciół. To było strzałem w dziesiątkę! Karaoke z pubów i barów przeniosło się do bardziej kameralnych miejsc, co sprawiło, że stało się idealną formą rozrywki zarówno na biznesowe spotkania, jak i rodzinne wyjścia.

W ten sposób skromny wynalazek Inoue wkrótce zaczął zdobywać świat, a karaoke z Japonii stało się globalnym fenomenem. W tej chwili, w roku 2024 trudno sobie wyobrazić nawet imprezowe wyjście w Korei, czy Japonii na miasto ze znajomymi bez karaoke / noraebang.

Rozwój globalny karaoke

Karaoke, choć narodziło się w Japonii, szybko przekroczyło granice tego kraju i rozprzestrzeniło się na inne kraje Azji, a potem dalej na cały świat. Z pomocą turystyki, wymiany kulturowej oraz rosnących kontaktów międzynarodowych w latach 70. i 80., karaoke stało się globalnym fenomenem. Oto, jak to się stało.

Ekspansja do Azji: Korea i Filipiny

Pierwszymi krajami, które w pełni przyswoiły sobie kulturę karaoke, były Korea Południowa i Filipiny. W Korei karaoke zyskało lokalną nazwę Noraebang (노래방), co oznacza "pokój śpiewu". Podobnie jak w Japonii, noraebang to miejsca, gdzie wynajmuje się prywatne pokoje, by śpiewać w gronie przyjaciół lub rodziny. Koncepcja ta spotkała się z ogromnym entuzjazmem, a noraebangi szybko stały się stałym elementem koreańskiej kultury rozrywkowej.

Filipiny natomiast stały się wręcz stolicą karaoke na świecie. Manila, stolica tego kraju, jest często określana mianem "Karaoke Capital of the World" – "Światowej Stolicy Karaoke". Na Filipinach karaoke jest tak popularne, że stało się formą rozrywki dostępną niemal wszędzie – od barów i restauracji, po domy i przyjęcia rodzinne. W kraju tym karaoke jest obecne na większości ważnych uroczystości – od wesel, po imprezy urodzinowe. Na Filipinach karaoke to nie tylko rozrywka, ale sposób na życie towarzyskie, a śpiewanie na głos przed innymi jest zupełnie naturalne, niezależnie od poziomu wokalnych umiejętności.

Ekspansja do Stanów Zjednoczonych: Dimples i wpływ japońskiej społeczności

Karaoke dotarło do Stanów Zjednoczonych pod koniec lat 70., głównie dzięki japońskiej społeczności, która przenosiła swoje tradycje i rozrywki na nowy kontynent. Wzrost liczby japońskich imigrantów, szczególnie wysoko wykształconych specjalistów, badaczy oraz studentów, stworzył podatny grunt dla japońskich form rozrywki, w tym karaoke.

Przełomowym momentem w historii karaoke w USA było otwarcie pierwszego baru karaoke w 1982 roku – Dimples w Burbank, w stanie Kalifornia. Właściciel, Sal Ferraro, szukał sposobu na wyróżnienie swojego lokalu od innych i podczas jednej z hollywoodzkich imprez natknął się na urządzenie karaoke, tzw. Singing Machine. Zainspirowany tym wynalazkiem, postanowił wprowadzić nową formę rozrywki do swojego baru. Dimples stało się natychmiastowym hitem i przyciągnęło zarówno lokalnych klientów, jak i gwiazdy Hollywood.

Na początku, zanim technologia umożliwiała wyświetlanie tekstów na ekranie, klienci musieli śpiewać, czytając słowa z książki. Jednak jeszcze w tym samym roku pojawiła się technologia LaserDisc, która pozwalała na wyświetlanie tekstów piosenek na ekranie, co znacznie ułatwiło i przyspieszyło rozwój karaoke. Dimples stało się kultowym miejscem na mapie Los Angeles, a karaoke szybko rozprzestrzeniło się na inne miasta w Stanach Zjednoczonych.

Karaoke w Europie

Karaoke zaczęło zdobywać popularność w Europie na początku lat 80., głównie dzięki wpływowi japońskich turystów oraz kontaktom biznesowym z Azją. W takich krajach jak Wielka Brytania, Niemcy czy Francja, karaoke początkowo pojawiło się w restauracjach i barach prowadzonych przez Japończyków, by potem przenieść się do bardziej tradycyjnych lokali europejskich. W Europie zachodniej karaoke miało jednak inny charakter niż w Japonii – zamiast prywatnych pokoi, klienci śpiewali publicznie w barach, co dodało rozrywce dodatkowego elementu rywalizacji i otwartej zabawy.

Wielka Brytania, z jej długą tradycją muzyczną, szybko przyjęła karaoke, a puby stały się miejscem, gdzie karaoke było obowiązkowym punktem wieczoru. Karaoke w Europie często miało nieco bardziej imprezowy charakter niż w Azji, a towarzyszyły mu śpiewy na cały głos oraz radosna, rozluźniona atmosfera. W Niemczech karaoke jest szczególnie popularne w dużych miastach jak Berlin, gdzie organizowane są regularne "karaoke open mic" w parkach i klubach, dając ludziom możliwość wspólnego śpiewania na świeżym powietrzu.

Wzrost popularności na całym świecie

Do końca lat 80. karaoke zdobyło praktycznie każdy zakątek globu. Stało się formą rozrywki nie tylko w barach i restauracjach, ale także w domach. Z rozwojem technologii, pojawiły się przenośne urządzenia karaoke, co umożliwiło organizowanie imprez z karaoke w dowolnym miejscu. W 2000 roku pojawiły się także pierwsze gry komputerowe oparte na karaoke, takie jak Karaoke Revolution czy później RockBand, które pozwoliły użytkownikom na śpiewanie swoich ulubionych utworów w zaciszu domowym.

Globalny sukces karaoke to wynik wielu czynników – od fascynacji japońską kulturą, poprzez rosnące kontakty biznesowe, po, co w zasadzie najbardziej oczywiste -  uniwersalność samej muzyki. Dziś karaoke to sposób na integrację, odprężenie, a nawet forma terapii, z której korzystają osoby walczące z depresją czy stresem.

Różnice w karaoke między Japonią a Zachodem

Karaoke, choć globalne, wygląda zupełnie inaczej w Japonii niż na Zachodzie. W krajach zachodnich karaoke kojarzy się przede wszystkim z publicznymi występami w barach lub klubach, gdzie odważni amatorzy śpiewają przed nieznajomymi. Z kolei w Japonii to zdecydowanie bardziej prywatna forma rozrywki.

W Japonii karaoke najczęściej odbywa się w tzw. karaoke box – zamkniętych, dźwiękoszczelnych pokojach, które można wynająć na godziny. Te pokoje wyposażone są w wygodne sofy, ekrany wyświetlające teksty piosenek, a także sprzęt do zamawiania jedzenia i napojów. W takim otoczeniu śpiewa się w małych grupach, najczęściej w towarzystwie bliskich znajomych, rodziny lub współpracowników. Dla Japończyków śpiewanie przed nieznajomymi nie jest tak powszechne jak na Zachodzie, gdzie odważne występy w zatłoczonych pubach i klubach są częścią zabawy. Japończycy cenią sobie prywatność, co widać w sposobie organizowania karaoke.

Na uliczkach dzielnic rozrywkowych lokale karaoke są dosłownie co kilka kroków. Wchodzi się, zazwyczaj pod ziemię, ale niekoniecznie, przy kasie zamawia się pokój (można od razu wziąć na określoną ilość godzin lub nie). Zamawia się alkohole i przystawki.

Pokój jest zazwyczaj duży na powiedzmy 10 osób, na środku jest duży stolik, wokół niego bardzo wygodne kanapy. Na jednej ścianie duży telewizor z podłączonym sprzętem karaoke. Zazwyczaj też jest gruba księga piosenek do wyboru (aczkolwiek można tez przeglądać w aplikacji). I tyle. Grono przyjaciół, albo współpracowników siedzi przy stoliku, pije alkohol, przegryza przekąski i rozmawia, bawi się. Co jakiś czas (albo cały czas, zależy od towarzystwa) ktoś idzie na środek śpiewać wybraną przez siebie piosenkę. Tekst wyświetla się na ekranie. Warto pamiętać, że ponieważ większość użytkowników nie grzeszy talentem wokalnych (choć średnio Azjaci chyba lepiej od nas śpiewają) to w domyśle ustawione jest echo na mikrofonie. Echo sprawia, że fałsze nie są tak słyszalne. Można je jednak wyłączyć w ustawieniach.

Warto także wspomnieć o dwóch interesujących japońskich terminach związanych z karaoke:

□ Hitokara (ヒトカラ) – to termin odnoszący się do śpiewania karaoke w pojedynkę. W Japonii, w przeciwieństwie do Zachodu, śpiewanie solo w karaoke boxach nie jest niczym dziwnym ani wstydliwym. W rzeczywistości, hitokara stało się na tyle popularne, że wiele osób odwiedza karaoke boxy samodzielnie, aby się odprężyć, potrenować swoje umiejętności wokalne lub po prostu cieszyć się ulubioną muzyką bez presji publiczności. To doskonały przykład na to, jak karaoke w Japonii może być również formą introspekcji i osobistej rozrywki.

□ Ohako (十八番) – słowo pochodzące z tradycji kabuki, oznaczające „ulubioną piosenkę” lub „numer popisowy”, który dana osoba śpiewa najlepiej. Każdy bywalec karaoke w Japonii ma swoje „ohako” – piosenkę, którą zawsze śpiewa i w której czuje się najpewniej. W Japonii nie chodzi tylko o to, aby śpiewać jakąkolwiek piosenkę – kluczem jest znalezienie tej, która najbardziej pasuje do stylu i możliwości wokalnych osoby śpiewającej.

□ Kyaba jō, キャバ嬢 i agasshi (아가씨*) – panny do towarzystwa

W wielu miejscach, zarówno w Japonii, jak i w Korei (w Korei chyba bardziej?), istnieje możliwość wynajęcia specjalnych animatorek, które pomagają „rozkręcić” imprezę. W Korei nazywa się je agasshi, natomiast w Japonii, na przykład, kyaba jō (zależy od rodzaju lokalu). Ich rola polega na zabawianiu gości – mogą śpiewać, tańczyć i prowadzić rozmowy, a ich zadaniem jest stworzenie miłej atmosfery. W zależności od klubu, w którym się znajdziemy, poziom interakcji może się różnić. W niektórych lokalach dziewczyny są przede wszystkim do towarzystwa, rozmów i śpiewania, natomiast w innych mogą być bardziej otwarte na interakcje o charakterze seksualnym. Wszystko zależy od rodzaju lokalu, jaki się wybierze.

(*agasshi to ogólnie termin określający młodą kobietę, pannę - ale w tym kontekście jest używane jako określenie panien do towarzystwa. Podobnie zresztą jak w polskim "panienki").

Japońskie ciekawostki o karaoke, które mogą zaskoczyć

Karaoke w Japonii to nie tylko śpiewanie w gronie znajomych, ale także przestrzeń pełna niespodzianek i innowacyjnych zastosowań. W ciągu dekad rozwinęła się z tego cała kultura, która kryje wiele ciekawostek mogących zaskoczyć. Oto kilka nietypowych faktów i zastosowań, które odróżniają japońskie karaoke od tego, co znamy na Zachodzie.

#1. Karaoke jako miejsce do pracy zdalnej

W czasach pandemii wiele japońskich firm zaczęło wykorzystywać karaoke boxy jako… biura! Dźwiękoszczelne, zamykane pokoje służące do śpiewania świetnie nadawały się do pracy zdalnej. W szczególności w dużych miastach, gdzie wynajem własnego biura bywa kosztowny, karaoke boxy oferowały przystępne cenowo i prywatne miejsca do prowadzenia wideokonferencji czy pracy w spokoju. Wiele sieci karaoke zaczęło oferować specjalne pakiety dla pracowników zdalnych, w których dostępne były szybkie łącza internetowe i darmowe napoje.

#2. Mini kina w karaoke boxach

Karaoke boxy to nie tylko śpiewanie. Wiele z nich zostało przekształconych w mini kina, gdzie można wynająć pokój, aby oglądać filmy na dużym ekranie z komfortem, jaki oferują wygodne sofy i prywatna przestrzeń. Ten nietypowy sposób spędzania czasu zyskał popularność wśród par, grup przyjaciół, a nawet osób, które chcą obejrzeć film w samotności, w cichej i prywatnej atmosferze.

#3. Karaoke dla seniorów

W Japonii karaoke nie jest zarezerwowane wyłącznie dla młodzieży – seniorzy również bardzo chętnie z niego korzystają. Co więcej, w wielu miejscach karaoke jest traktowane jako forma terapii dla osób starszych. Śpiewanie znanych piosenek sprzyja aktywności umysłowej, wspomaga pamięć i poprawia samopoczucie. Z tego powodu wiele domów opieki wprowadziło karaoke jako stały element zajęć dla seniorów, pomagając im w zachowaniu zdrowia psychicznego i fizycznego.

#4. „Non-singing” karaoke

Choć może to brzmieć paradoksalnie, w Japonii popularne stało się tzw. „non-singing” karaoke – czyli karaoke bez śpiewania. W wielu karaoke boxach można wynająć pokój, by niekoniecznie śpiewać, ale korzystać z dźwiękoszczelnej przestrzeni na inne cele, takie jak nauka, spotkania, „wykrzyczenie się” (odreagowanie stresu) a nawet medytacja. Dźwiękoszczelność i komfort karaoke boxów sprawiają, że stały się one wielofunkcyjnymi miejscami, które oferują dużo więcej niż tylko śpiew.

#5. Karaoke jako forma zawodów sportowych

W Japonii karaoke przeniosło się również na poziom sportowy. Odbywają się regularne konkursy karaoke, w których liczy się nie tylko jakość śpiewu, ale także to, jak dobrze uczestnik interpretuje piosenkę i angażuje publiczność. To nie koniec – istnieją też bardziej zaawansowane formy rywalizacji, gdzie specjalne systemy karaoke oceniają precyzyjność wokalu uczestników, a punkty przyznawane są za zgodność z oryginalnym wykonaniem.

#6. Wybór piosenek: od tradycyjnych po najnowsze hity

Karaoke w Japonii to prawdziwa kopalnia piosenek, gdzie znajdziesz nie tylko najnowsze hity popkultury, ale także tradycyjne utwory, jak na przykład enka – melancholijna muzyka ludowa. Możliwość śpiewania różnorodnych gatunków muzycznych sprawia, że karaoke w Japonii jest formą rozrywki zarówno dla młodych, jak i starszych pokoleń. Co więcej, w nowoczesnych systemach karaoke piosenki są stale aktualizowane, więc można znaleźć najświeższe utwory jeszcze szybciej niż na niektórych platformach streamingowych.

Możesz się też zdziwić znajdując polskie utwory, choć być może nie zgadłbyś, jakie. Osobiście najczęściej widziałem w Japonii Vadera i Behemotha, a w Korei Kult / Kazika i Kata. Ciekawe…

Zakończenie

Karaoke, choć może wydawać się zwykłą rozrywką, jest w rzeczywistości fenomenem, który przenika wiele aspektów japońskiego i koreańskiego życia codziennego. To nie tylko śpiewanie dla zabawy, ale także narzędzie do budowania relacji, wyrażania siebie, a czasami nawet sposób na złagodzenie stresu po długim dniu pracy. W Japonii karaoke to forma komunikacji, rozrywki, a także metoda na zacieśnianie więzi społecznych.

Karaoke to coś więcej niż tylko „pusta orkiestra”. To fenomen, który ciągle ewoluuje, wprowadzając nowe pomysły i technologie, by sprostać zmieniającym się potrzebom użytkowników. Niezależnie od tego, czy śpiewasz solo w zaciszu karaoke boxa, czy też bawisz się ze znajomymi na publicznej scenie, karaoke pozostaje symbolem japońskiej kreatywności, która zdołała zjednoczyć ludzi na całym świecie.

Sprawdź podobne artykuły:

10 zdrowych rzeczy, których możemy się nauczyć od Japończyków i wprowadzić do własnego życia

Akihabara - Szalone epicentrum otaku, retro gamingu i po prostu dziwaczności

Zaskakujący świat Gyaru: Jak młode Japonki przewróciły na głowę japońskie standardy piękna

The Boredoms: od punkowych podziemi Osaki do spektakularnej symfonii chaosu

Akira Yamaoka: Kompozytor mroku w Silent Hill

    未開    ソビエライ

  Mike Soray

   (Michał Sobieraj)

未開    ソビエライ

 Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia. Autor książki "Silne kobiety Japonii" (>>zobacz)

Osobiste motto:

"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)

Mike Soray

(aka Michał Sobieraj)

Napisz do nas...

Ciechanów, Polska

dr.imyon@gmail.com

___________________

inari.smart

Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!