Kraj znad Wisły na japońskich ekranach

Kiedy myślimy o japońskiej popkulturze, nasuwa się obraz kolorowych anime, skomplikowanych mang oraz gier video, które łączą w sobie fantastyczne uniwersa i złożone historie. Rzadko jednak zastanawiamy się nad tym, jak Polska, kraj położony tysiące kilometrów od Wysp Japońskich, może mieć swoje odbicie w tej barwnej mozaice kreatywności. Zaskakujące może być odkrycie, że polskie motywy, historia i postaci nie tylko znalazły swoje miejsce w dziełach japońskich twórców, ale i stały się integralną częścią niektórych z tych utworów. Od subtelnych nawiązań do głównych wątków, Polska zaznacza swoją obecność w mandze, anime i grach japońskich.

Takie nawiązania mogą być z jednej strony wyrazem szacunku dla polskiej historii, kultury oraz znaczących postaci, których wpływ przekroczył lokalne granice, aby zainspirować i wzbogacić światowe dziedzictwo kulturalne. Z innej strony, pozwalają nam na wgląd w to, jak Japończycy widzą nasz kraj i jakie stereotypy o Polakach pojawiają się w Kraju Kwitnącej Wiśni. Nie oszukujmy się – Polska nie jest krajem, o którym przeciętny Japończyk ma dużą wiedzę, więc często te stereotypy to będzie główny pryzmat, przez który Polska jest tam postrzegana, a nawiązania do niej w mandze i anime mogą dla wielu być jedynym źródłem informacji o naszym kraju, w ten sposób budując jego wizerunek. Nie zawsze taki, jakby nam się podobał, ale cóż – tak to już jest.

W poniższym artykule podzielę się co ciekawszymi przykładami tego, jak Polska pojawiła się w ostatnich dziesięcioleciach na japońskich ekranach anime, monitorach gier i stronach mang. Zatem – 25 polskich akcentów w mandze i anime:

Polska w historii i polityce

Polska, ze swoją bogatą historią i politycznymi przemianami, często stanowi płodne tło dla fabuł japońskich dzieł. Od odwzorowań znaczących wydarzeń historycznych po fikcyjne kreacje państw i jednostek wojskowych inspirowanych Polską, twórcy z Kraju Kwitnącej Wiśni niejednokrotnie czerpią z europejskiej historii, aby wzbogacić swoje opowieści o dodatkową głębię i realizm.

□ Hetalia: Axis Powers #1 (Hidekaz Himaruya, 2006)

Ta lekka satyra polityczna w formie mangi i anime przyjmuje nietypowe podejście do przedstawienia narodów świata, dając im ludzkie postaci. Polska, zilustrowana jako postać Feliksa Łukasiewicza, odowa wyraża wiele stereotypów związanych z Polską. Jest ona przedstawiona jako osoba niezwykle żywotna, nieco ekscentryczna, mająca tendencję do działania pod wpływem chwili, co może odzwierciedlać postrzeganie Polaków jako narodu pełnego pasji i spontaniczności. Ponadto, charakterystyczna dla tej postaci jest pewna forma niezależności i uporu, co może być nawiązaniem do historycznej walki Polski o suwerenność i tożsamość narodową.

□ Code Geass #1 (Sunrise, 2006)

To anime, rozgrywające się w dystopijnym świecie, gdzie supermocarstwa walczą o dominację, także wplata wątki związane z Polską. Stany Zjednoczone Polski to fikcyjne państwo w świecie "Code Geass", co stanowi odzwierciedlenie alternatywnej historii, w której Polska odgrywa znaczącą rolę na arenie międzynarodowej.

□ Code Geass #2

Na początku serii pojawia się jednostka armii brytyjskiej, która nosi nazwę "Kaczynski Unit", co jest wyraźnym gestem w stronę polskiej polityki, choć oczywiście nie każdy będzie zachwycony takim wyborem. Również inne polskie nazwiska się pojawiają – dwunastą wojowniczką elitarnej grupy bojowej armii brytyjskiej jest (Rycerze Okrągłego Stołu) kobieta o imieniu Monika Kruszewski. Wśród bandytów, którzy napadli protagonistę można zobaczyć też kogoś, o nazwisku Korczak.

□ Hellsing (Świt) (Kouta Hirano, 2001)

Prequel popularnej serii "Hellsing" przenosi widzów do czasów II wojny światowej, gdzie część akcji rozgrywa się w trakcie Powstania Warszawskiego. Ta manga i seria OVA przedstawiają Polskę w kluczowym momencie historycznym, podkreślając heroizm i tragedię związane z tym wydarzeniem. Polska jest co prawda tylko tłem dla innych, fantastycznych wydarzeń serii, ale jest portretowana jako kraj, którego mieszkańcy wykazują wyjątkową odwagę i determinację w walce o wolność. To, że twórcy wybrali właśnie Powstanie Warszawskie jako tło dla części swojej historii, podkreśla znaczenie i oddźwięk, jaki to wydarzenie miało w globalnej świadomości historycznej.

Polskie postacie fikcyjne

Polskie nazwiska i postacie w japońskiej popkulturze najczęściej pojawiają się w kontekście szerszej narracji, nadając im głębi i autentyczności. Poprzez włączenie takich elementów, twórcy oferują międzynarodowym odbiorcom fragment polskości, który może być zarówno punktem zainteresowania, jak i okazją do zaznajomienia się z polskim dziedzictwem kulturowym.

□ Ao no Exorcist (Kazue Kato, 2009)

W tym anime, osadzonym w świecie, gdzie egzorcyści walczą z demonami pojawia się język polski. W odcinku dwudziestym, pod koniec drugiej minuty, widzimy napis odręczny „Nie popuszczę takiego, powiązanego z Szatanem”. Może to bardziej po "polskawemu", niż polsku, ale jednak – jest. (jest to w ogóle perełka, którą nie łatwo znaleźć i muszę tu podziękować forum anime.com.pl za tą informację, dokładniej tu: [link]).

□ Golden Kamuy (Satoru Noda, 2014)

W tej serii, rozgrywającej się w Japonii na początku XX wieku, znajdujemy postać o imieniu Wilk, która ma polskie korzenie. Wilk jest połową Ainu, połową Polaka, co stanowi unikatowy element fabularny, odzwierciedlający złożoną historię i etniczną różnorodność, która może występować nawet na najbardziej odległych rubieżach. Również dla bardziej wtajemniczonych w meandry historii polskich badaczy na wyspie Hokkaido, gdzie zamieszkuje lud Ainu (zwani też w naszej literaturze Ajnami). W samym tylko skrócie: Bronisław Piłsudski (brat Józefa Piłsudskiego) badał kulturę Ajnów i przyczynił się znacznie do poznania zwyczajów tego ludu. Dziś prace te kontynuuje Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu.

□ Black Lagoon (Rei Hiroe, 2002)

Anime "Black Lagoon" zanurza widza w brutalnym świecie najemników, piratów i przestępców, gdzie przemoc i moralna dwuznaczność rządzą codziennością. W tej intensywnej narracji, jedna z głównych postaci, Revy – znana także jako "Two Hands" ze względu na swoje umiejętności strzeleckie – w pewnym momencie serii wykorzystuje polski pistolet maszynowy PM-63 Rak. Wybór tej konkretnej broni nie jest przypadkowy; pistolet maszynowy Rak był używany przez wojsko polskie w czasach zimnej wojny i jest rozpoznawalnym symbolem polskiej produkcji wojskowej. W "Black Lagoon", użycie broni o polskich korzeniach przez jedną z najbardziej bezkompromisowych postaci podkreśla jej skuteczność, a jednocześnie wskazuje na skrupulatność twórców w doborze realistycznego uzbrojenia dla swoich postaci. To, że taki szczegół jak rodzaj broni może być wykorzystany do nadania postaci dodatkowej głębi i autentyzmu, pokazuje, w jaki sposób elementy polskiej historii i technologii mogą być wplecione w anime, często w subtelny, ale znaczący sposób.

□ Tekken 7 (Bandai Namco Entertainment, 2015)

Lidia Sobieska, wprowadzona jako postać grywalna w "Tekken 7", wnosi do serii fragment polskiej kultury. Jako polska pani premier jest połączeniem politycznej władzy i fizycznej siły. Jej styl walki, oparty na karate shotokan, jest wyrazem szacunku dla jednej z najbardziej znanych na świecie sztuk walki, co ma odzwierciedlenie w jej dynamicznych i precyzyjnych kombinacjach ciosów. Charakterystyczne dla jej postaci są także stroje i animacje, które nawiązują do polskich symboli narodowych, takich jak biało-czerwona kolorystyka, dodatkowo podkreślając jej pochodzenie. Przy jej tworzeniu twórcy gry zadbali o autentyczność, uwzględniając w dialogach frazy w języku polskim.

□ Master Keaton (Naoki Urasawa, 1988)

W tej serii, mieszającej elementy przygodowe i kryminalne, pojawiają się wzmianki o polskiej mafii (odsyłamy tu głównie do odcinka 20-tego). Jest to przykład, jak obraz Polski i Polaków może być zróżnicowany w zależności od kontekstu narracji, co wpływa na postrzeganie kraju i jego mieszkańców przez międzynarodową publiczność. Wzmianki o polskiej mafii w "Master Keaton" wprowadzają widzów w mroczny świat polskiej przestępczości, podkreślając, że takie zagadnienia są uniwersalne i nie ograniczają się wyłącznie do stereotypowych miejsc, takich jak Włochy czy Rosja. Dodatkowym smaczkiem, może być również to, że w anime tym pojawia się scena samochodu, nie byle jakiego, bo poloneza, który przemierza drogę w Polsce, gdzieś na Górnym Śląsku. 

Postacie z polskiej historii

W japońskiej popkulturze, postaci z polskiej historii często są odzwierciedleniem szacunku dla dziedzictwa kulturalnego i naukowego Polski. Te postacie, choć czasem reinterpretowane przez pryzmat twórczych wizji artystów, prezentują polski wkład w sztukę, naukę i kulturę.

□ Mari and Gali

W tej edukacyjnej serii anime, nauka jest prezentowana w przystępny i humorystyczny sposób, a postać inspirowana Marią Skłodowską-Curie pojawia się jako ikona nauki. Jej obecność w anime nie tylko honoruje jej ogromny wkład w dziedzinie fizyki i chemii, ale również podkreśla międzynarodowe uznanie dla polskiej noblistki.

□ ClassicaLoid

W tym oryginalnym anime, w którym klasyczna muzyka zostaje przefiltrowana przez surrealistyczną i często humorystyczną wyobraźnię, postacie historycznych kompozytorów, takich jak Fryderyk Chopin i Tekla Bądarzewska-Baranowska, ożywają w niezwykły sposób. Chopin, znany ze swoich romantycznych kompozycji, jest przedstawiony jako głęboko emocjonalna i melancholijna postać, co odzwierciedla duszę jego muzyki. Bądarzewska-Baranowska, choć mniej znana na arenie międzynarodowej, jest uznawana za autorkę jednego z najczęściej granych utworów fortepianowych w XIX wieku, co świadczy o szerokim wpływie polskiej muzyki na świat.

□ Piano no Mori (Makoto Isshiki, pierwsza publikacja w 1998)

To anime skupia się na pasji i rywalizacji w świecie muzyki klasycznej, a konkretnie pianistyki. Przez pryzmat dwóch młodych pianistów, seria ukazuje zarówno trudności, jak i piękno dążenia do perfekcji muzycznej. Warszawski Konkurs Chopinowski jest tu nie tylko ważnym wydarzeniem w ścieżkach kariery bohaterów, ale również symbolem prestiżu i wysokiego poziomu, który aspirujący muzycy dążą osiągnąć. Poprzez tę opowieść, Warszawski Konkurs Chopinowski jest uhonorowany jako jedna z najważniejszych scen muzycznych świata, a Polska - jako kraj, który pielęgnuje i promuje to dziedzictwo na globalną skalę. To już kolejne anime, które poprzez muzykę Chopina łączy Polskę z muzyką klasyczną, a koncerty pianistyczne (w szczególności Chopina) są nieodłącznym elementem wizerunku kraju znad Wisły. To zresztą trend widoczny szerzej w pop kulturze Japonii, Chin, Korei – nie tylko w anime, ale i w filmach, serialach i szerzej – w komentarzu medialnym.

□ Sidonia no Kishi (Tsutomu Nihei, 2009)

Anime "Sidonia no Kishi", znane również jako "Knights of Sidonia", przenosi widzów w odległą przyszłość, gdzie ludzkość walczy o przetrwanie w kosmosie przeciwko tajemniczym siłom zwanym Gauna. W tym uniwersum, oddanie hołdu Stanisławowi Lemowi poprzez nazwanie układu planetarnego jego imieniem, to nie tylko subtelne nawiązanie do jednego z najbardziej wpływowych twórców science fiction, ale również świadectwo jego trwałego dziedzictwa i znaczenia w kulturze. Lem, znany z głębokiej refleksji nad naturą ludzkości, technologii i możliwości przyszłości, wpłynął na całe pokolenia twórców i myślicieli.

□ Susume, Karolina

Jest to krótka animacja o Karolinie Styczyńskiej, pierwszej zagranicznej zawodniczce shogi, która osiągnęła status profesjonalistki. Wyprodukowane przez Studio Colorido w 2018 roku. Reżyserią i scenariuszem zajął się Mateusz Urbanowicz, co czyni projekt wyjątkowym w kontekście polskich akcentów w japońskiej animacji. Historia opowiada o młodej Polce, która wyjeżdża do Japonii, by spełnić swoje marzenie o zostaniu profesjonalnym zawodnikiem shogi. Anime eksploruje tematykę determinacji, pasji oraz przełamywania barier kulturowych, prezentując jednocześnie elementy związane z Polską i Japonią. Jest to wyjątkowe połączenie biografii i sportu, ukazujące inspirującą drogę Karoliny do osiągnięcia celu w świecie gry shogi zdominowanym przez Japończyków.

Polska w historii alternatywnej

Polska, choć często przedstawiana w kontekście historycznym, znajduje również swoje miejsce w całkowicie fikcyjnych światach, gdzie służy jako inspiracja dla twórców uniwersów fantastycznych i alternatywnych wersji historii.

□ Kidō Butōden G Gundam

W uniwersum "G Gundam", które jest częścią większej franczyzy Gundam, występuje fikcyjne państwo o nazwie Neo-Polska. Jako część futurystycznego świata, gdzie kraje rywalizują ze sobą za pomocą gigantycznych robotów zwanymi Gundamami, Neo-Polska wprowadza polski element do międzynarodowej mozaiki kulturowej, która jest charakterystyczna dla serii. Gundam reprezentujący Neo-Polskę nosi nazwę "Gundam Magnat" i jest pilotowany przez Gundam-fighterkę Chelsea Walesa. Jak widać kilka odniesień do Polski tu mamy.

□ Eureka Seven

W tej serii anime, Warszawa zostaje przedstawiona jako miejsce eksperymentów naukowych. Chociaż miasto jest tylko tłem dla głównych wydarzeń serii, jego przedstawienie może wpływać na percepcję widzów na temat Polski w kontekście fikcyjnych narracji. Warszawa jest tu ukazana jako ponure, ale intrygującą miasto w dystopijnym świecie serii. Zamiast przedstawiać typowe, kolorowe obrazy stolicy Polski, anime wykorzystuje Warszawę jako scenerię dla mrocznych działań naukowych, co nadaje jej aury tajemniczości i potencjalnego zagrożenia. To ukazanie może oddziaływać na wyobraźnię odbiorców, sugerując, że Polska, podobnie jak inne kraje, boryka się z etycznymi dylematami związanymi z postępem naukowym i technologicznym.

□  Code Geass: Boukoku no Akito

W tym spin-offie głównego anime "Code Geass", umiejscowienie garnizonu Europa United w Warszawie jest dość istotne dla fabuły, wskazując na ważną rolę Polski w alternatywnej historii Europy przedstawionej w serii. Warszawa, będąca stolicą Polski, jest tu pokazana jako strategiczny punkt militarny i polityczny w Europie, co podkreśla jej geopolityczne znaczenie nawet w fikcyjnym uniwersum "Code Geass". Przedstawienie Warszawy jako centrum działań garnizonu Europa United może sugerować, że miasto i kraj odgrywają kluczową rolę w obronie i polityce europejskiej, stając się symbolem jedności i współpracy międzynarodowej przeciwko wspólnym zagrożeniom. Ciekawie, szczególnie w kontekście obecnej sytuacji politycznej w Europie i roli Polski w niej.

□ Sky Crawlers

W "Sky Crawlers", filmie animowanym Mamoru Oshiiego, Warszawa i Kraków odgrywają istotną rolę w budowaniu tła dla nieustającego konfliktu pomiędzy korporacjami wykorzystującymi nieśmiertelnych pilotów do prowadzenia wojen jako formy rozrywki dla mas. Włączenie tych dwóch polskich miast nie jest przypadkowe; stanowią one symbolikę związaną z historią Polski, kraju, który wielokrotnie doświadczył zniszczenia i odbudowy w ciągu swojej burzliwej historii. Przez użycie Warszawy i Krakowa jako tła, "Sky Crawlers" nawiązuje do realnych wydarzeń historycznych, nadając narracji dodatkową warstwę znaczeniową. Mamy tu przypomnienie o historii, szczególnie z czasów II Wojny Światowej, gdy polskie miasta zostały zniszczone – motyw często przypominany w japońskich utworach. W zasadzie to (że Polska ucierpiała znacznie podczas II Wojny Światowej) oraz motyw pianistyczny, szczególnie chopinowski to dwa główne i najczęściej pojawiające się motywy Polski w japońskich (i koreańskich oraz chińskich) utworach popkultury.

□ "Psycho-Pass", "AA! Megami-sama: Sorezore no Tsubasa" oraz "Cowboy Bebop"

Te anime łączy jeden, ale jakże wymowny „symbol”, który związany jest z pewnym stereotypem Polaka, który choć obecnie słabszy niż jeszcze 30 lat temu, nadal się pojawia. Symbolem tym jest spirytus rektyfikowany. Spirytus rektyfikowany, znany z wysokiej zawartości alkoholu, jest produktem dobrze rozpoznawalnym w Polsce, gdzie wykorzystywany jest zarówno do celów konsumpcyjnych, jak i jako baza do produkcji napojów alkoholowych, w tym tradycyjnych nalewek.

W "Psycho-Pass", dystopijnej serii o społeczeństwie monitorowanym przez zaawansowany system oceny psychologicznej, użycie spirytusu może podkreślać tematy związane z ucieczką od rzeczywistości, poszukiwaniem zapomnienia lub formą buntu przeciwko opresyjnym normom.

"AA! Megami-sama: Sorezore no Tsubasa", będąc serią o boginiach żyjących wśród ludzi, może wykorzystywać motyw spirytusu do pokazania różnic kulturowych między boskimi bytami a ludźmi, bądź jako element komediowy w interakcjach między postaciami.

W "Cowboy Bebop", serii łączącej science fiction z elementami westernu, jazzu i noir, spirytus rektyfikowany został użyty do budowania atmosfery w barach lub podczas spotkań między postaciami, dodając autentyczności do świata przedstawionego, gdzie mieszanka kultur i tradycji jest częstym widokiem.

Inspiracje polskim motywem lub postacią

W anime i mandze często pojawiają się postacie i elementy nawiązujące bezpośrednio do Polski i Polaków, co odzwierciedla zainteresowanie twórców tym krajem oraz jego historią i kulturą. Te odniesienia mogą przybierać różne formy, od historycznych postaci po obiekty wojskowe.

□ Girls und Panzer

W tej serii, łączącej motywy militarne z elementami szkolnymi, pojawia się polski czołg 7TP, który jest używany przez jedną z drużyn w zawodach pomiędzy szkołami. Jego obecność w anime podkreśla znaczenie historii wojskowości i innowacji technologicznych Polski, a także jej wkład w rozwój pojazdów pancernych.

□ Zeno: Kagirinaki Ai ni

Zenon Żebrowski, postać inspirowana rzeczywistym misjonarzem, ukazuje się w serii jako symbol poświęcenia i działalności humanitarnej. Przedstawienie jego historii w kontekście anime pozwala na przybliżenie widzom postaci związanych z Polską, które miały wpływ na historię i kulturę poza granicami kraju.

□ Kawaler miecza

Maria Leszczyńska, królowa Francji polskiego pochodzenia, pojawia się w anime jako postać historyczna, co pozwala na eksplorację polsko-francuskich związków dynastycznych i wpływu Polski na europejską historię. Jej postać w anime jest przykładem, jak polskie korzenie są obecne i doceniane w różnych kontekstach historycznych.

□ FLCL (Fooly Cooly)

Opowieść śledzi losy Naoty Nandaby, dwunastoletniego chłopca mieszkającego w fikcyjnym japońskim mieście Mabase, który pragnie uciec od monotonii swojego codziennego życia. Jego spokojne istnienie zostaje wywrócone do góry nogami, gdy poznaje Haruko Haruharę, tajemniczą i ekscentryczną dziewczynę, która dosłownie wpada w jego życie na skuterze Vespa, uderzając go w głowę swoją gitarą basową. To zdarzenie wyzwala szereg nadnaturalnych wydarzeń, w tym wyłanianie się różnych przedmiotów i istot z jego głowy. Co to ma wspólnego z Polską? Otóż, pojawia się Fiat 126p, znany w Polsce jako "Maluch". Ten samochód, będący ikoną polskich dróg w czasach PRL-u, pojawia się w serii jako część surrealistycznego i pełnego popkulturowych nawiązań świata przedstawionego. Pojazd ten, choć nie stanowi głównego motywu serii, jest jednym z wielu elementów podkreślających eklektyczny i pełen niespodzianek charakter "FLCL", łącząc różne kultury i epoki.

□ Trinary

Gabriela Lotaryńska to postać w anime, która może nawiązywać do polskiej historii lub kultury poprzez swoje imię i kontekst fabularny. Choć szczegóły jej historii mogą być fikcyjne, sama idea włączenia postaci o polskich korzeniach świadczy o uznaniu dla Polski jako ważnego elementu w mozaice światowej kultury.

□ Youjo Senki

W "Youjo Senki" (Saga of Tanya the Evil) pojawia się postać wzorowana na Rittmeisterze Witoldzie Pileckim, choć nie jest on wymieniony z imienia i nazwiska. W "Youjo Senki", które jest alternatywną historią Europy podczas wojny światowej z elementami magii i fantasy, główna bohaterka Tanya Degurechaff mierzy się z różnymi przeciwnikami na polu bitwy. W jednym z odcinków serii wspomniane jest, że pewien żołnierz, z którymi walczyła, był Polakiem. Wiemy z opisu, że był on inspirowany autentyczną osobą z historii Polski - Witoldem Pileckim – polskim oficerem kawalerii i bohaterem narodowym, który dobrowolnie dał się uwięzić w Auschwitz, aby zorganizować ruch oporu i, który później zbiegł, by informować aliantów o Holokauście.

Podsumowując – co widzi fan anime, gdy patrzy na Polskę?

Przez pryzmat różnych serii anime, od historycznych dramatów po futurystyczne opowieści, widzimy, jak polskie motywy, postacie i historyczne wydarzenia są wplatane w bogatą tapiserię japońskiej narracji. Te odniesienia, choć czasami subtelne, świadczą o pewnym zasięgu polskiej kultury i historii, a także o ich wpływie na twórców z dalekiego Kraju Kwitnącej Wiśni.

Przedstawienie Polski w japońskiej mandze i anime to nie tylko ciekawostka dla polskich widzów, ale również okazja do refleksji nad tym, jak nasz kraj i jego dziedzictwo są postrzegane przez japońskich twórców i odbiorców. Przykłady tematów polskich, jakie adaptują różne anime oraz to, jak są one przedstawione mówi wiele o tym, jak fani anime mogą postrzegać kraj nadwiślański.

Mamy tu oczywiście najczęstsze odniesienia do muzyki klasycznej (pianino) a w szczególności Chopina, którego pokochała nie tylko Japonia ale cała Azja Wschodnia i który jest częstym tematem filmów, mang i anime z Japonii, jak również z Chin i Korei.

Kolejnym często pojawiającym się wątkiem jest II Wojna Światowa w Polsce i to, jak Polska ucierpiała (zniszczona Warszawa często pojawia się w anime) podczas wojny z nazistami. Mamy odwołania zarówno do walki z okupantem, do niemieckich obozów zagłady, ale też do starszego o 200~300 lat wizerunku – buńczucznego, walecznego i impulsywnego polskiego szlachcica.

Nie może też zabraknąć najbardziej stereotypowego produktu eksportowego Polski. Bo co łączy takie anime, jak "Cowboy Bebop" , "Psycho-Pass", czy "AA! Megami-sama: Sorezore no Tsubasa? Oczywiście polski spirytus rektyfikowany. Nie mogło być inaczej.