Wdzięczność to nie tylko uczucie – to praktyka

Wdzięczność w kulturze japońskiej nie jest uczuciem ulotnym, lecz rytuałem wpisanym w strukturę relacji i w sam kalendarz roku. Oseibo — sezonowy dar wręczany pod koniec roku — nie służy wyrażeniu spontanicznego „dziękuję”, lecz jest praktyką giri (義理), czyli moralnego zobowiązania wobec tych, którym coś zawdzięczamy. To nie jest ciężar, ale forma uważności w relacjach — świadomość, że żadna przysługa, nauka, opieka czy troska nie istnieje w próżni. W relacji mistrza i ucznia — niezależnie, czy chodzi o kaligrafię, sztuki walki czy życiową mądrość — powstaje „on” (恩), dług wdzięczności, którego nigdy nie da się w pełni spłacić. Oseibo nie jest próbą jego zamknięcia, lecz regularnym powtarzaniem: „pamiętam”. I dlatego właśnie jest tak niezwykle ludzkie — bo w świecie, gdzie często szukamy relacji opartych na równowadze i rachunku, Japonia uczy, że nierównowaga wdzięczności jest czymś naturalnym. Że są osoby, którym nie da się odwdzięczyć „raz na zawsze” — ale dlatego właśnie warto co i raz próbować.

Słowa oseibo i ochūgen nie mają swoich odpowiedników w językach europejskich — i nie chodzi tylko o brak tłumaczenia, ale o brak myślowego i kulturowego odpowiednika. Kanji w tych wyrażeniach zawierają w sobie coś więcej niż datę. Oseibo to „honorowe zakończenie roku”, a ochūgen — „honorowy środek lata” lub „środek cyklu”, w którym przypominamy się tym, którzy mają dla nas znaczenie. To formy wdzięczności nieafektywnej — nie wynikającej z nagłego poruszenia serca, lecz z dyscypliny pamięci. W świecie, w którym wszystko można kupić, ale niewiele się pamięta (od pamiętania mamy apki, albo notyfikacje), praktyki te mają niemal kontemplacyjny charakter: są jak japońska kaligrafia — niespieszna, wymagająca skupienia, świadoma każdego gestu.

Może właśnie dlatego tak bardzo fascynuje nas Japonia — ten kraj skrajności, gdzie automatyzacja idzie w parze z rytuałem, a nowoczesność nie niszczy starego, tylko je chroni. Mimo, że wiele osób zamawia dziś prezenty na oseibo przez sklepy online, klikając gotowy zestaw kawy i wysyłając go bez kontaktu osobistego, wciąż są tacy, którzy dołączają odręczny list, starannie dobierają zawartość paczki do gustu odbiorcy, kupują ręcznie wyrabianą herbatę, wiedząc, że ich dawny nauczyciel kaligrafii czy karate nadal lubią ten szczególny, jeden gatunek. To gesty, które wydają się nieprzydatne, a jednak trwają — jak drzewa rosnące na dachach nowoczesnych wieżowców w Tokyo. To lekcja również dla nas — że pamięć jest darem, który można i warto ofiarować niezależnie od szerokości geograficznej.

Najpierw zrozummy znaki

Słowa nie są jedynie nośnikami informacji — są pojemnikami znaczeń, emocji i relacji. Jest to szczególnie widoczne w przypadku takich określeń jak 御歳暮 (oseibo) i 御中元 (ochūgen), których kanji zdradzają nie tylko czas ich występowania w roku, ale też głębokie powiązanie z obowiązkiem, wdzięcznością i strukturą społeczną. Każdy znak w tych wyrażeniach pełen jest historii i kulturowych skojarzeń.

御歳暮 (oseibo) – „honorowe zakończenie roku”

To złożenie trzech znaków:

  - 御 (o) – przedrostek grzecznościowy (keigo), używany do nadania szacunku i uprzejmości. Znak 御 sam w sobie oznacza „panowanie” lub „kontrola”, ale w tym kontekście działa jak językowy ukłon — nieco archaiczny, lecz nadający słowu ceremonialną godność.

  - 歳 (sei / toshi) – oznacza „rok” lub „wiek”. Składa się z pierwotnego wariantu znaku 歲, który zawiera elementy 止 („zatrzymanie”) i 戈 („włócznia”), odnosząc się oryginalnie do wstrzymania działań wojennych (zatrzymania broni) na koniec roku, czasu pokoju i świętowania.

  - 暮 (bo / kure) – to „zmierzch”, „koniec dnia”, ale też symboliczne zakończenie cyklu. Znajduje się tu kluczowy komponent 日 („słońce”) oraz 莫, który można tłumaczyć jako „nie być już” — metafora zachodzącego słońca i końca roku.

Zatem 御歳暮 można odczytać jako szlachetne, uprzejme zakończenie roku, moment refleksji i zamknięcia, przypieczętowany gestem wdzięczności.

Czym zatem jest Oseibo? To symboliczny akt domknięcia relacji w cyklu rocznym, który w japońskiej kulturze od wieków wyznacza rytm życia społecznego. Tradycyjnie, pod koniec roku osoby czuły się zobowiązane, by wyrazić wdzięczność tym, którzy wspierali je na różnych poziomach – przełożonym, nauczycielom, lekarzom, klientom, krewnym. Oseibo stanowiło formę społecznego podziękowania, ale też subtelnego potwierdzenia więzi, zależności i wzajemnego uznania. Choć dziś coraz częściej przybiera formę paczki dostarczonej kurierem z domu towarowego, nadal niesie w sobie echo głębokiej idei: że żadna relacja nie jest dana raz na zawsze, lecz wymaga pielęgnacji, pamięci i uważnego gestu na zakończenie wspólnego czasu.

御中元 (ochūgen) – „honorowy środek roku”

Podobnie jak w przypadku oseibo, mamy tu grzecznościowy prefiks 御, a następnie:

  -    中 (chū) – „środek”, „wnętrze”. Znak jest prosty, a jednocześnie głęboki: pionowa kreska przecinająca kwadrat oznacza przebicie się do sedna — dosłowny środek czegoś, ale też metafora głębi relacji.

-    元 (gen) – to „początek”, „źródło”, ale też idea pierwotnej energii, jak w słowie 元気 (genki) — „żywotność”. Etymologicznie znak przedstawia głowę (z pierwotnego znaku) — co wskazuje na początek cyklu.

W ten sposób 御中元 oznacza honorowe „przypomnienie się” w połowie roku, gest „środka” — zarówno kalendarzowego, jak i relacyjnego. To nie zakończenie, ale uzupełnienie i utrzymanie więzi. Rytmiczne dopełnienie rocznego cyklu wdzięczności.

Ochūgen zatem to letni odpowiednik oseibo — dar, który nie zamyka, lecz podtrzymuje. Wręczany zazwyczaj w lipcu, wyraża wdzięczność za pierwszą połowę roku i jednocześnie jest subtelnym pytaniem: „Czy wszystko u Ciebie w porządku?”. Jego korzenie sięgają zarówno chińskich tradycji taoistycznych, jak i japońskiego święta Obon, w którym czci się przodków i odwiedza rodzinne strony. Ochūgen to dar w czasie największego upału, często chłodny, lekki, odświeżający — jak galaretki, sōmen, owoce — jakby sam prezent był życzeniem ulgi i troski o ciało i ducha. To moment, w którym relacja nie musi być intensywna, ale nie powinna zaniknąć — dlatego ochūgen to nie tyle spektakularne „dziękuję”, co ciche „pamiętam o Tobie”.

Język, wdzięczność, zobowiązanie

Japoński to język, który nie oddziela czasu od więzi międzyludzkich. Zwroty takie jak osewa ni narimashita („byłem pod Twoją opieką”) czy yoroshiku onegaishimasu („liczę na Twoją przychylność”) to nie puste formuły — to społeczne kotwice, wyrażające zależność i wzajemność.

W tym kontekście oseibo i ochūgen to język gestu — przekształcony w materialny dar. W kulturze, gdzie nie mówi się o uczuciach wprost, przekazanie paczki wysokiej jakości herbaty czy owoców jest bardzo wymowne.

To również akt uważnej obecności w czasie. Japońska psychologia relacji uczy: człowiek nie jest wyspą, a pamięć o sobie nawzajem — sezonowa, cykliczna, musi być pielęgnowana jak ogród.

Historia zwyczajów oseibo

Aby zrozumieć głębię zwyczajów takich jak oseibo i ochūgen, nie wystarczy spojrzeć na nie jako na społeczne konwenanse czy rytuały kupowania prezentów. Ich korzenie sięgają duchowych fundamentów kultury Japonii, splecionych z dawnymi obrzędami, filozofią wzajemności i doświadczeniem życia jako cyklicznego przepływu. Każdy dar jest w istocie gestem pamięci — nie tylko o drugim człowieku, ale o samym porządku świata, który wymaga wdzięczności i równowagi.

Starożytne wierzenia

Zarówno ochūgen, jak i oseibo mają swoje duchowe korzenie w dawnych chińskich obchodach związanych z kalendarzem taoistycznym, zwanych 三元 (sangen). Składały się one z trzech świętych dni:

  -  上元 (jōgen) – „górna geneza”, czyli początek roku (15 stycznia)

  -  中元 (chūgen) – „środkowa geneza”, czyli 15 lipca – dzień oczyszczenia, przebaczenia win i ofiarowania bogom

  -  下元 (kagen) – „dolna geneza”, czyli 15 października – dzień dziękczynienia za odgonienie złych duchów

Zwyczaj chūgen, który w Chinach łączył się z ofiarami dla boskiego sędziego odpuszczającego grzechy, został w Japonii zasymilowany z obrzędami mitama matsuri, czyli składania darów duchom przodków. Z kolei oseibo najprawdopodobniej wywodzi się z praktyki bonrei — rytualnego odwiedzania domów rodzinnych i przekazywania darów przy okazji świąt końca roku. Te duchowe akty zamieniały się z czasem w społeczne zobowiązania, w których dar przestał być ofiarą dla bóstwa, a stał się symbolem relacji międzyludzkich — równie świętych i także wymagających pielęgnacji.

Edo – złota epoka japońskiej kultury

W okresie Edo (1603–1868), ugruntowany porządek społeczny sprawił, że gesty uprzejmości zaczęły funkcjonować w ściśle zhierarchizowanej strukturze społeczeństwa. Pojawiło się zjawisko 歳暮回り (seibo mawari), czyli „okrążania końcoworocznego” — praktyka samurajów i urzędników, którzy odwiedzali swoich przełożonych, wręczając im skromne, lecz symboliczne podarki.

Do tradycji tej dołączyli kupcy, którzy pod koniec roku składali prezenty swoim stałym klientom i partnerom biznesowym (tak, już wtedy pojawiła się ta praktyka dbania o swoich klientów) — było to coś więcej niż marketing: wyraz szacunku, troski i zobowiązania do dalszej współpracy. Co ważne, podarunki te nie były przypadkowe — już wtedy dobierało się je z uwzględnieniem statusu, wieku i gustu osoby obdarowanej. Tak właśnie gest rytualny przeszedł w gest społeczny, ale nie stracił przy tym swojej powagi.

Oseibo i ochūgen – czym są naprawdę?

Nie są tylko prezentami – są rytuałami pamięci i troski wpisanymi w kalendarz roku.

  -  Ochūgen przypada latem, w porze duchowego oczyszczenia i troski o zdrowie — to dar ulgi, coś, co koi upał i wyraża: „dziękuję za pierwsze półrocze. Czy wszystko u Ciebie dobrze?”

-  Oseibo to z kolei dar zamknięcia, gest przypieczętowujący cały wspólny rok: „dziękuję, że byłeś obecny. Chcę, byśmy pozostali w relacji.”

Razem tworzą coś, co można by nazwać cyklem społecznej wdzięczności – opartej na świadomości, że relacje wymagają pielęgnacji nie tylko w momentach dramatycznych, ale również… bez szczególnego powodu.

Jakie prezenty?

Tradycyjnie obdarowuje się:

  -  Kogoś szczególnego, wobec kogo czujemy wdzięczność (to jest ta najważniejsza część święta)

  -  przełożonych i szefów (szczególnie współcześnie)

  -  lekarzy, nauczycieli, mentorów (poza relacją z rodzicami to właśnie relacja z nauczycielem lub mistrzem była tą najgłębsza i najważniejszą w tradycyjnej Japonii ery Edo)

  -  klientów, kontrahentów

  -  krewnych i starszych członków rodziny (to jest święto wdzięczności, którą składamy raczej nie dzieciom, tylko osobom starszym)

  -  w niektórych przypadkach – sąsiadów, gospodarzy, a także bliskich przyjaciół

Co się daje?

  -  W przypadku głębokiej relacji lub chęci wyrażenia wdzięcnzości najważniejsze jest, by dar był bardzo „spersonalizowany” – nawiązujący do życia osoby obdarowywanej, być może też nawiązujący do samej rzeczy, za którą jesteśmy wdzęczni

  -  Istotne jest, aby prezent nie był „ciężarem” – aby jego przyjęcie nie było kłopotliwe (nie może być zbyt drogi na przykład)

W przypadku luźniejszych relacji lub nie aż tak głębokiej wdzięczności na poziomie osobistym, prezentem może być coś bardzo skromnego, ale jednocześnie będącego dowodem na to, że pomyśleliśmy o tej osobie, na przykład

  -  latem: sōmen, piwo, owoce, żelki owocowe, napoje chłodzące

  -  zimą: wędliny, owoce morza, sake, oleje roślinne, ryż, słodycze (zwłaszcza wagashi)

  -  ale także: kosmetyki, herbata, kawa, ręczniki, produkty regionalne

Czego unikać?

Każdy z tych darów mówi coś o relacji. Owoce — delikatność i sezonowość. Piwo — równość i towarzyskość. Olej — dbałość o codzienność. Wagashi — tradycja i szacunek. Nie daje się natomiast:

  -  noży (symbol „przerywania więzi”)

  -  białych chryzantem (kojarzących się z pogrzebem)

  -  pieniędzy (chyba że w ściśle określonym kontekście, jak wesele)

  -  grzebieni (po japońsku: kushi, które można by zapisać jako „ku” (苦 – cierpienie) i „shi” (死 – śmierć). Grzebień na prezent to zły omen i raczej wyraz wrogich intencji).

  -  zestawy czterech przedmiotów (np. filiżanki, miseczki) - Liczba cztery (四, shi) wymawiana jest tak samo jak „śmierć” (死), więc daje się parzyste zestawy tylko w liczbach typu 2 lub 6. Cztery są pechowe.

  -  białe ręczniki - Często wręczane w świątyniach lub na pogrzebach — mają żałobny kontekst. Kolor i forma mają znaczenie.

  -  buty, skarpety, kapcie - przedmioty noszone na stopach mogą być odczytane jako symbol poniżenia – sugerują, że ktoś „stoi niżej” w hierarchii.

Filozofia daru w Japonii – „giri”, „on” i etyka wzajemności

Japoński gest obdarowania nigdy nie jest przypadkowy. Za każdym podarunkiem — czy będzie to pudełko letnich galaretek yōkan, czy skromna paczka zielonej herbaty — stoi nie tylko uprzejmość, ale też cały świat wartości, który trudno uchwycić w dosłownym tłumaczeniu. Dwa japońskie słowa: 義理 (giri) i 恩 (on) stanowią fundament filozofii daru, głęboko zakorzenionej w psychologii relacji i społecznej świadomości. To one właśnie czynią z oseibo i ochūgen coś znacznie więcej niż tylko tradycję kupowania prezentów.

Giri (義理) – uprzejmość jako zobowiązanie

Znak 義 oznacza „sprawiedliwość”, „zasadę moralną” — i sam w sobie niesie potężny ładunek kulturowy. Łączy elementy „owiec” (⺷) i „ja” (我), co dawniej miało związek z ofiarami rytualnymi i koniecznością zachowania ładu. 理 zaś to „logika”, „porządek”, a także „powód”. Razem tworzą pojęcie giri: społecznego obowiązku wynikającego z moralnej relacji.

W praktyce giri to ten wewnętrzny głos, który mówi: „ponieważ ta osoba zrobiła coś dla mnie – ja również muszę odpowiedzieć”. Nie jako forma handlu ani przymusu, ale jako etyczna konsekwencja bycia częścią wspólnoty. W Japonii nie pyta się: „czy warto było pomóc?”, lecz: „czy odpowiedziałem we właściwy sposób?”. Dlatego właśnie oseibo i ochūgen są tak trwałe – to materialna forma niewidzialnych zobowiązań.

On (恩) – wdzięczność, której nie sposób spłacić

Z kolei 恩 (on) to słowo znacznie bardziej delikatne — trudniejsze do ujęcia w logikę, bliższe sercu niż rozumowi. Jego kanji zawiera znaki: „serce” (心) i „przykrycie” (因), co w przenośni można odczytać jako „uczucie okryte głębokim ciężarem”. On to dług wdzięczności, który — co ważne — nigdy nie może zostać w pełni spłacony.

To uczucie, które zostaje, gdy ktoś zrobił dla nas coś wielkiego — wychował nas, uratował, poświęcił się. A my, nawet jeśli odpowiemy setkami gestów, czujemy, że naszą wdzięcznością nie jesteśmy w stanie spłacić owego długu. On nie szuka równowagi, nie oczekuje symetrii — jest wyrazem pamięci i ciągłości.

W relacjach rodzinnych i uczniowsko-mistrzowskich on jest kluczowy. Nauczyciel, który prowadził ucznia przez trudne lata, nie oczekuje nagrody, ale uczeń wie, że przez całe życie nosi w sobie on, i że powinien to uczucie wyrażać, choćby gestem: przez oseibo, przez pamięć, przez gotowość niesienia pomocy.

Czy dar może być wolny od oczekiwań?

To pytanie, które można zadać nie tylko w kontekście Japonii, ale i własnego życia. Czy można ofiarować coś komuś bez cienia oczekiwania wdzięczności, uznania, odwzajemnienia? W japońskiej filozofii daru odpowiedź brzmi: nie do końca — ale właśnie dlatego dar zyskuje głębię.

Bo nie chodzi o to, by dawać bez śladu oczekiwań — lecz by być świadomym, że dar nie kończy się w momencie wręczenia. On trwa — jako relacja i zobowiązanie. Giri i on uczą nas, że każda relacja jest strukturą pamięci i odpowiedzialności. Że nawet jeśli ktoś nie poprosi, my czujemy, że warto się odwdzięczyć — nie z obowiązku, ale z wewnętrznego ładu, z troski o więź.

Lekcja dla nas: życzliwość jako rytm życia

W świecie, w którym dar coraz częściej bywa narzędziem PR-u, manipulacji albo obowiązkową formalnością, japońskie podejście może działać orzeźwiająco. Uczy nas, że obdarowanie kogoś to nie tylko przekazanie rzeczy, ale również uznanie jego miejsca w naszym życiu.

Czasem wystarczy mały gest: liść herbaty, własnoręcznie upieczone ciastko, krótka wiadomość napisane z uwagą — by powiedzieć: „jesteś ważny. pamiętam.” Może nie musimy mówić o giri czy on w codziennych rozmowach — ale przecież czasem je czujemy, choć inaczej po polsku je nazywamy – jest to rytm relacji, który warto pielęgnować.

I choć nasze społeczeństwo nie ma dokładnie takich słów, może potrzebujemy nieco bardziej zadbać o ich kultywowanie, choćby pod innymi imionami — po to, by wdzięczność była czymś więcej niż uprzejmym „dziękuję”, a stała się stałą obecnością w relacjach, przypominającą nam, że życie to sieć darów – nie zawsze równych, ale zawsze znaczących.

Współczesność: zachowana forma, zmieniające się znaczenie

Na pierwszy rzut oka oseibo i ochūgen mają się w Japonii całkiem dobrze (a przynajmniej oseibo, ochūgen już trochę zanika). Domy towarowe w grudniu uginają się pod ciężarem paczek z marmoladą z yuzu, butelek sake z lokalnych browarów, zestawów herbaty i ręczników w ozdobnych pudełkach. Na estetycznie opakowanych kartonach widnieją nazwiska nadawców i odbiorców, starannie kaligrafowane naklejki mówią o wdzięczności i szacunku. Wszystko wygląda tak, jak dawniej. Ale coś się zmieniło — i to, co najważniejsze, nie zawsze widać na pierwszy rzut oka.

Młodsze pokolenia: czy to jeszcze wewnętrzny obowiązek, czy już pusty konwenans?

Wśród młodych Japończyków — szczególnie tych mieszkających w miastach, oddzielonych od rodzinnych społeczności — tradycja oseibo coraz częściej staje się tylko cieniem dawnego rytuału. Niektórzy wręcz nie wiedzą już, komu, kiedy i dlaczego należałoby coś dawać. Inni wykonują gest „z przyzwyczajenia” – wysyłają gotowe zestawy ze sklepu internetowego, bo tak wypada wobec szefa lub teściów. Forma przetrwała, ale znaczenie się zaciera.

To nie tyle upadek, co raczej transformacja. Obowiązek się rozmywa, ale w jego miejsce nie zawsze wchodzi świadoma wdzięczność. A może raczej – pojawia się inny sposób jej wyrażania, mniej związany z kalendarzem, a bardziej z emocjonalnym momentem, prywatnym impulsem. W kulturze, która wciąż głęboko ceni harmonię relacji, to przesunięcie może być ciche, ale znaczące.

Oseibo w świecie firm i korporacji

W wielu instytucjach publicznych i korporacjach pojawiły się formalnie zakazy przyjmowania prezentów. Coś, co kiedyś było naturalnym elementem relacji zawodowej — paczka z owocami lub zestaw kawy dla lekarza, prawnika, urzędnika — dziś bywa postrzegane jako potencjalny konflikt interesów. Dlatego tradycyjne oseibo w świecie instytucjonalnym często zostało zastąpione symbolami: kalendarz firmowy, karta noworoczna, mały gadżet z logo. Znamy to i z Polski – nic szczególnego.

To oszczędniejsze, bezpieczniejsze, ale też… chłodniejsze. Czy kalendarz może nieść tyle znaczenia, co paczka herbaty dobrana pod czyjś gust, zapakowana ręcznie, wręczona z ukłonem i ciepłym słowem?

Kurierzy, kliknięcia, ekrany – prezent bez spotkania

Współczesne oseibo coraz częściej przypomina transakcję: klient wybiera prezent w aplikacji, wpisuje adres odbiorcy, dodaje gotową etykietę z uprzejmym zwrotem i... klik. Kurier dostarcza paczkę, odbiorca dziękuje odesłaną wiadomością. Wygodne i szybkie.

Ale czy coś się nie zgubiło? Czy dar, który nie zawiera spojrzenia, głosu, zapachu herbaty zaparzonej przy wręczaniu, nadal jest tym samym darem? Czy możemy mówić o oseibo, jeśli nie było w nim spotkania — tego krótkiego, ceremonialnego momentu bycia razem, choćby przez minutę?

W japońskiej kulturze relacji ogromne znaczenie ma ma 間 – przestrzeń międzyludzka, moment zawieszenia, uważnej obecności. Oseibo nie było tylko prezentem — było aktem ma, przestrzenią ciszy i wzajemnego zrozumienia. Czy ekran telefonu, mimo całej technologii, potrafi wygenerować taki sam rodzaj obecności?

Być może właśnie dziś, gdy prezent może dotrzeć bez słowa, bez obecności, potrzebujemy bardziej niż kiedykolwiek przypomnieć sobie o duchu obdarowywania. O tym, że najważniejsze jest nie „co” dajemy, ale jak i dlaczego. Japońskie oseibo i ochūgen, nawet jeśli tracą swoją klasyczną formę, nadal mogą nas uczyć czegoś bezcennego: że relacja wymaga pielęgnacji, wdzięczność – wyrażenia, a rytuał – obecności.

Bo może to nie paczka herbaty jest darem, ale sama uważność, z którą o kimś pomyśleliśmy. A to jest coś, czego nie dostarczy żaden kurier.

No to, jak w końcu jest? Oseibo jest żywą tradycją, czy osunęło się w czeluści komercji, jak zachodnie Boże Narodzenie?

Czy oseibo jeszcze żyje?

W erze szybkich zakupów i automatyzacji łatwo ulec przekonaniu, że oseibo to już tylko cień dawnego obyczaju — że z czasem osunęło się w bezrefleksyjne kupowanie zestawów kawy przez aplikację, w rutynowe kliknięcie „dodaj do koszyka”. Ale byłoby to uproszczenie. Japonia, choć na wielu poziomach zdaje się żyć przyszłością, równocześnie z niezwykłą siłą pielęgnuje tradycje — ciche, głębokie, nieoczywiste. To dlatego tak bardzo intryguje tylu ludzi zza granicy.

Widzimy ten paradoks na każdym kroku: kraj superszybkich pociągów Shinkansen równocześnie jest ojczyzną rzemieślników, którzy całe życie doskonalą jeden jedyny rodzaj noża lub wyrabiają pędzle z końskiego włosia, a ich wyroby trafiają do sklepów z ręcznie robionym papierem washi. Ludzie zamawiają sushi przez aplikację, a jednocześnie są gotowi czekać godzinami, by usiąść przy ladzie mistrza, który jednym ruchem noża zamienia kawałek ryby w akt sztuki.

Podobnie jest z oseibo. Tak, z jednej strony widzimy komercjalizację — katalogi, kurierów, hurtowe zakupy prezentów firmowych. Ale z drugiej, wciąż istnieją przestrzenie, gdzie ten gest jest głęboki, osobisty i pełen znaczenia.

Uczeń i mistrz – serce nieprzerwanej tradycji

Jedną z tych przestrzeni jest relacja uczeń–mistrz, która w Japonii zachowała niemal sakralny wymiar. Czy to w sztukach walki (jak kendo, karate czy kyūdō), czy w kaligrafii, teatrze nō, rzemiośle, ceremonii herbacianej czy ikebanie – uczeń, który otrzymał naukę, nie przestaje być dłużnikiem pełnym wdzięczności. I choć nie może w pełni jej spłacić (bo dług on jest niepoliczalny), może go pielęgnować. Oseibo w tej relacji nie jest obowiązkiem, lecz cichym gestem: „Pamiętam”.

Pewien mistrz kaligrafii z Kyoto opowiadał w jednym z wywiadów, że co roku otrzymuje od swoich byłych uczniów paczki z herbatą z Uji, ręcznie robionymi karpiami z yuzu, kartki z osobistymi słowami. Niektórych uczniów nie widział od dekad – ale właśnie oseibo jest tą nitką, która nadal ich łączy. Nie ma w tym nic z wymuszonego obowiązku. Jest szacunek, pamięć i relacja, która nie potrzebuje codziennego kontaktu, by istnieć.

Część rytmu roku

Wciąż wiele osób — zwłaszcza tych w średnim i starszym wieku — traktuje oseibo jako część rytmu roku, nie mniej istotną niż oglądanie kwitnących wiśni czy jedzenie zōni w Nowy Rok. To moment, w którym siadamy, myślimy o tych, którym coś zawdzięczamy, i szukamy formy, by tę wdzięczność wyrazić. Może to być zestaw herbaty, może jedwab z prefektury Wakayama, może domowe ciastka wysłane do starego nauczyciela, który nie używa już smartfona.

W japońskich domach wciąż można zobaczyć koperty z listami dziękczynnymi starannie przechowywane w szufladach, pachnące tuszem i papierem. Dla niektórych to być może ostatnia przestrzeń, gdzie pamięć i relacja są zapisywane nie w chmurze, lecz w kaligrafii.

Nie wszystko musi być nowe, by żyło

Oczywiście – świat się zmienia. Ale Japonia ma niezwykłą zdolność przekształcania nowoczesności tak, by stare wartości mogły w niej przetrwać. Nawet jeśli prezent wysyła się przez sklep online, to jeśli towarzyszy mu starannie napisany list, wybór zgodny z gustem odbiorcy, dbałość o opakowanie, wciąż może być on nośnikiem tego, co najważniejsze — wdzięczności, pamięci i relacji.

Nie chodzi więc o to, by bronić się przed zmianą. Raczej o to, by – jak w japońskim ogrodzie – pielęgnować to, co trwałe, nawet jeśli jego kształt ulega przemianie. Oseibo żyje. Czasem skrycie. Czasem w cieniu wielkich, zachodnich choinek i reklam. Ale nadal czuć w nim autentyczne uczucia.

Małe dary – wielka pamięć

Czym różni się to, co dajemy, od tego, co naprawdę ofiarowujemy? Czy paczka sōmenów lub herbata z Uji to tylko rzecz — czy może znak, że ktoś o nas pamięta? To jest chyba główne, najważniejsze rozgraniczenie, na podstawie którego można stwierdzić, czy ta tradycja jest martwa, czy żywa. Dary w Japonii rozumie się to niezwykle subtelnie: prezent, nawet najskromniejszy, niesie ze sobą uwagę, pamięć i obecność. Nie chodzi o wartość materialną, lecz o gest bycia z kimś, wpisany w cykl pór roku. To coś, czego coraz częściej brakuje w świecie natychmiastowości i wiecznego zabiegania.

Współczesna Polska zna różne formy wdzięczności, lecz coraz rzadziej są one sezonowe, rytualne, przewidywalne w swoim porządku. Oseibo i ochūgen uczą nas, że rytuał wdzięczności nie musi być wymuszony, nawet, jeśli jest częścią kalendarza. Dając coś raz do roku — nie zapominamy o kimś przez pozostałe dni, ale tworzymy symboliczne kotwice relacji, które utrzymują wspólnotę w czasie.

Jedzenie jako dar to nie przypadek — to powrót do tego, co podstawowe, codzienne, wspólne i dzielone. Kiedy dajemy komuś owoce, ryż, herbatę czy domowy wypiek, mówimy: „chciałbym, dzielić z tobą to, co codzienne i podstawowe”. To drobny gest, który nie oczekuje odwzajemnienia, ale wyraża troskę — nie na pokaz. W epoce cyfrowej komunikacji być może najcenniejszym prezentem, jaki możemy sobie ofiarować, jest czas i uwaga. A także trwanie w relacji, która nie gaśnie z końcem rozmowy lub zamknięciem okienka.

Gdybyśmy wprowadzili do swojego życia choć odrobinę filozofii oseibo — sezonowego przypomnienia o wdzięczności — czy nasze relacje nie byłyby głębsze, cieplejsze, stabilniejsze? Może wystarczyłoby raz na pół roku napisać list, wysłać kartkę, podarować owoce lub zaprosić kogoś na kawę — tylko po to, by powiedzieć: „jestem Ci wdzięczny”. Bez powodu. Bez okazji. Bez oczekiwań.

Bo wdzięczność nie jest emocją, lecz praktyką. To wybór codziennego bycia razem — nawet na odległość. Japonia przypomina nam, że dar może być formą obecności w świecie, który coraz częściej o tej obecności zapomina. Może więc warto — w środku lata lub pod koniec roku — ofiarować komuś drobny dar. Mały znak, że więź trwa. A może nawet… uczynić z tego regularną praktykę, jak w Japonii?

Sprawdź podobne artykuły:

Omoiyari i kultura domyślania się – najgłębsza różnica w sposobie myślenia Europejczyka i Japończyka?

Wyłącz świat. Wejdź do wody. Furo

Japoński ogród Karesansui jest lustrem, w którym zobaczysz siebie

Duchowe pejzaże w japońskiej sztuce sumi-e

Iemoto – japoński system mistrz-uczeń, który z czasów shogunatu przetrwał do dziś

    未開    ソビエライ

  Mike Soray

   (Michał Sobieraj)

未開    ソビエライ

 Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia. Autor książki "Silne kobiety Japonii" (>>zobacz)

Osobiste motto:

"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)

Mike Soray

(aka Michał Sobieraj)

Napisz do nas...

Ciechanów, Polska

dr.imyon@gmail.com

___________________

inari.smart

Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!