Wyspa sztuki Naoshima – lekcja, jak nieciekawą poprzemysłową wioskę zmienić w zapierający dech ewenement na skalę światową
Niezwykłe miejsce i lekcja, jak budować przyszłość
Naoshima, często określana mianem "Wyspy sztuki", to niezwykłe miejsce nie tylko na mapie Japonii, ale i całego świata. Zyskało ono międzynarodową sławę dzięki wyjątkowemu połączeniu sztuki, architektury i natury. Ta niewielka wyspa, położona na Morzu Wewnętrznym Seto, przekształciła się w prawdziwe centrum kulturalne, przyciągając miłośników sztuki z całego świata.
To bodajże jedyne takie miejsce na świecie, gdzie na jednej małej wysepce człowiek może zostać zaskoczonym tyle razy w ciągu jednego dnia. Wita nas słynna pomarańczowa dynia Yayoi Kusamy wykonana z nierzeczywistego materiału, pokryta charakterystycznymi dla niej polka-dotami, która stała się symbolem Naoshimy. Dalej wpadamy do dziwacznych podziemi, gdzie możemy oglądać monumentalne płótna Claude'a Moneta – ale tak, że wyglądają i przedstawiają zupełnie co innego w zależności od pory dnia i pogody. Następnie zaglądamy do najdziwniejszej wioski świata – Honmura, gdzie możemy zajrzeć do tamtejszych domów i mieszkań – odwróconych do góry nogami, albo wypełnionych neonami i chaotycznymi instalacjami świetlnymi zbudowanymi tak, by budzić lęki egzystencjalne, albo instalacje z niezwykłymi szklanymi schodami, które prowadzą do podziemnej jaskini, tworząc mistyczne i medytacyjne doświadczenie.
Naoshima jest także dla nas lekcją na to, jak można zmienić małą, nieciekawą i poprzemysłową wysepkę ze starzejącą się społecznością w międzynarodowy symbol sztuki współczesnej. Naoshima mogła skończyć, jak wiele innych wysp z taką historią – jako wymierająca, nieciekawa wioska bez żadnej przyszłości innej, niż na oczekiwanie, by stać się kolejnym genkai shuraku, a potem ghost village, wioską duchów. Ale nie, inicjatywa Soichiro Fukutake i Benesse Corporation, wsparta przez wizję architekta Tadao Ando, przekształciła tą zwykłą wyspę w miejsce rozpoznawane i dyskutowane na całym świecie, międzynarodowy symbol współczesnej sztuki i ewenement na skalę światową.
Dzięki inwestycjom w kulturę i sztukę, Naoshima stała się inspiracją dla innych regionów, pokazując, że zrównoważony rozwój i rewitalizacja mogą iść w parze z promocją twórczości artystycznej. Ta transformacja jest lekcją, jak można odmienić ponure perspektywy na przyszłość, tworząc przestrzeń pełną inspiracji i innowacji.
Jaka jest wyspa Naoshima?
Położenie geograficzne
Naoshima (直島) to malownicza wyspa położona na Morzu Wewnętrznym Seto, w prefekturze Kagawa, w południowo-zachodniej Japonii. Ta niewielka wyspa, o powierzchni około 8 km², leży w centralnej części archipelagu Setouchi, będąc jednym z licznych klejnotów tej malowniczej części Japonii.
Nazwa wyspy
Nazwa Naoshima zapisywana jest przy użyciu dwóch kanji: 直 (nao), co oznacza "prosto" lub "bezpośrednio", oraz 島 (shima), co oznacza "wyspa". Razem tworzą one nazwę, która może być interpretowana jako "wyspa prosta", co może nawiązywać do prostoty i naturalnego piękna tego miejsca.
Opis wyspy
Naoshima charakteryzuje się zróżnicowanym krajobrazem, w którym dominują pagórkowate tereny pokryte gęstymi lasami oraz malownicze wybrzeża z piaszczystymi plażami i skalistymi klifami. Wyspa jest domem dla bogatej flory i fauny. W lasach można spotkać dzikie świnie, różnorodne gatunki ptaków, a także kolorowe owady, w tym imponujące wielkością żuki i pajęczaki. Morskie wody otaczające wyspę obfitują w różne gatunki ryb i innych stworzeń morskich, co czyni Naoshimę atrakcyjnym miejscem również dla miłośników przyrody.
Ludzie i osadnictwo
Naoshima jest zamieszkana przez około 3,300 osób, z których większość to rybacy oraz pracownicy lokalnych przemysłów, takich jak fabryka Mitsubishi Materials. Wyspa ma kilka małych, tradycyjnych wiosek, w których życie toczy się w spokojnym rytmie, harmonizując z naturalnym otoczeniem. W ostatnich dekadach, dzięki rozwojowi projektów artystycznych, Naoshima przyciągnęła również artystów, kuratorów i turystów z całego świata, którzy przybywają, aby doświadczyć unikalnej atmosfery tej wyspy.
Historia Wyspy
Historia dawna
Od wieków wyspa była zamieszkana przez rybaków i rolników, którzy korzystali z bogactw natury otaczających ich mórz. Archeologiczne znaleziska wskazują na obecność ludzi na wyspie już w okresie Jomon (ok. 14 000–300 p.n.e.). W okresie Edo (1603–1868) Naoshima była jednym z wielu strategicznych punktów handlowych na Morzu Wewnętrznym Seto, znana z produkcji soli i rybołówstwa.
Historia nowsza: przemysłowe korzenie wyspy - rafineria miedzi
Na początku XX wieku Naoshima doświadczyła przemysłowej transformacji. W 1917 roku firma Mitsubishi Materials założyła na wyspie rafinerię miedzi, która stała się jednym z głównych źródeł zatrudnienia dla lokalnych mieszkańców. Przez dekady fabryka była kluczowym elementem gospodarki wyspy, przyczyniając się do wzrostu populacji i urbanizacji. Niestety, rozwój przemysłu wiązał się również z negatywnym wpływem na środowisko, co z czasem stało się poważnym problemem dla Naoshimy.
Transformacja w „Wyspę sztuki”
Inicjatywa Soichiro Fukutake i Benesse Corporation
Przełomowy moment w historii Naoshimy nastąpił w latach 80. XX wieku, kiedy Soichiro Fukutake, przewodniczący Benesse Corporation, zainspirowany wizją zintegrowania sztuki z życiem codziennym, postanowił przekształcić wyspę w centrum sztuki współczesnej. W 1985 roku Fukutake spotkał się z ówczesnym burmistrzem wyspy, Chikatsugu Miyake, i zaczęli wspólnie realizować ambitny plan, który miał na celu uczynienie Naoshimy miejscem, gdzie sztuka, natura i społeczność mogłyby współistnieć w harmonii.
Współpraca z Tadao Ando
Kluczowym elementem sukcesu tej transformacji była współpraca z renomowanym japońskim architektem Tadao Ando. Jego wyjątkowe podejście do architektury, charakteryzujące się minimalizmem i harmonijnym wkomponowaniem budynków w otaczający krajobraz, idealnie wpisywało się w wizję Fukutake. Pierwszym projektem Ando na Naoshimie było Benesse House Museum, otwarte w 1992 roku, które szybko stało się symbolem nowej ery wyspy.
Rozwój projektów artystycznych na przestrzeni lat
Na przestrzeni lat Naoshima stała się domem dla wielu znaczących projektów artystycznych i architektonicznych. W 2004 roku otwarto Chichu Art Museum, kolejne dzieło Ando, które w szczególny sposób integruje sztukę z naturalnym światłem i przestrzenią. W 2010 roku powstało Lee Ufan Museum, dedykowane twórczości koreańskiego artysty Lee Ufan (Lee U-Hwan, 이우환), również zaprojektowane przez Ando.
Naoshima była również miejscem, gdzie odbył się Setouchi Triennale, międzynarodowy festiwal sztuki, przyciągający co trzy lata artystów z całego świata. Dzięki tym inicjatywom wyspa stała się żywym muzeum, gdzie każda wizyta to nowe doświadczenie i odkrywanie nie tylko dzieł sztuki, ale również historii i natury tego niezwykłego miejsca.
Muzea na Naoshima
Na Naoshimie znajduje się pięć muzeów / galerii. Są to:
Na Naoshimie znajduje się pięć muzeów / galerii. Są to:
- Benesse House Museum
- Chichu Art Museum
- Lee Ufan Museum
- Ando Museum
- Naoshima Bath "I Love Yu"
Dodatkowo wyspa oferuje różne projekty artystyczne, takie jak Art House Project, które przekształcają tradycyjne domy w unikalne instalacje artystyczne.
Benesse House Museum
Benesse House Museum, otwarte w 1992 roku, to wyjątkowe połączenie muzeum sztuki współczesnej i hotelu. Zaprojektowane przez słynnego japońskiego architekta Tadao Ando, muzeum jest symbolem transformacji Naoshimy w "Wyspę Sztuki". Stanowi centralny punkt dla wszystkich projektów artystycznych realizowanych na wyspie przez Benesse Corporation. Jego unikalność polega na umożliwieniu gościom bliskiego kontaktu ze sztuką, zarówno w przestrzeniach wystawowych, jak i w pokojach hotelowych, które są zintegrowane z muzeum.
Benesse House Museum składa się z kilku budynków, w tym Museum, Oval, Park i Beach, z których każdy oferuje różne doświadczenia artystyczne i widoki na morze. Charakterystyczne dla Ando betonowe struktury harmonijnie wpisują się w naturalne otoczenie wyspy. Muzeum posiada bogatą kolekcję dzieł sztuki współczesnej, w tym prace takich artystów jak David Hockney, Andy Warhol, Bruce Nauman oraz Richard Long. Dzięki przemyślanemu układowi i starannie rozmieszczonym oknom, wnętrza muzeum są wypełnione naturalnym światłem, co dodatkowo potęguje wrażenia estetyczne. Ceny biletów do Benesse House Museum zaczynają się od około 1,030 yenów (ok. 40 zł) za osobę dorosłą.
Chichu Art Museum
Chichu Art Museum, otwarte w 2004 roku, jest kolejnym arcydziełem zaprojektowanym przez Tadao Ando. Muzeum zostało zbudowane z myślą o zintegrowaniu sztuki z naturalnym światłem i przestrzenią. Samo słowo "chichu" oznacza "w ziemi", co odnosi się do charakterystycznej cechy tego muzeum – większość jego struktury jest ukryta pod powierzchnią ziemi. To podejście pozwala na minimalny wpływ na krajobraz wyspy, jednocześnie tworząc unikalne warunki do eksponowania sztuki.
Chichu Art Museum jest znane z niezwykłego sposobu prezentacji sztuki, w którym naturalne światło odgrywa kluczową rolę. Muzeum składa się z kilku galerii, z których każda została zaprojektowana specjalnie do eksponowania prac konkretnego artysty. W zbiorach muzeum znajdują się dzieła Claude'a Moneta, Jamesa Turrella oraz Waltera De Maria. Najbardziej znane są duże płótna Moneta z serii "Nenufary", które są eksponowane w przestrzeni oświetlonej wyłącznie naturalnym światłem, co zmienia ich wygląd w zależności od pory dnia i warunków atmosferycznych. Bilety wstępu do Chichu Art Museum kosztują około 2,060 yenów (ok. 80 zł) za osobę dorosłą.
Lee Ufan Museum
Lee Ufan Museum, otwarte w 2010 roku, jest poświęcone twórczości koreańskiego artysty Lee Ufan, który jest znany ze swojego minimalistycznego stylu i filozoficznego podejścia do sztuki. Muzeum zostało zaprojektowane przez renomowanego japońskiego architekta Tadao Ando, którego surowa estetyka idealnie komponuje się z pracami Ufan.
Muzeum znajduje się na skraju wyspy, wkomponowane w naturalny krajobraz, co podkreśla związek sztuki z naturą. Budynek składa się z serii przestrzeni wystawowych, które prowadzą odwiedzających przez różne etapy twórczości Ufan. Eksponaty obejmują zarówno obrazy, jak i rzeźby, które charakteryzują się użyciem prostych form i surowych materiałów. Ceny biletów do Lee Ufan Museum wynoszą około 1,030 yenów (ok. 40 zł) za osobę dorosłą.
Ando Museum
Ando Museum, otwarte w 2013 roku, jest hołdem dla twórczości Tadao Ando, który miał kluczowy wpływ na transformację Naoshimy. Muzeum mieści się w tradycyjnym japońskim domu z okresu Edo, który został odrestaurowany i przekształcony przez samego Ando.
Wnętrze muzeum to połączenie nowoczesności z tradycją, gdzie betonowe struktury kontrastują z drewnianymi elementami oryginalnej konstrukcji. Ekspozycje w Ando Museum przedstawiają różnorodne projekty architekta, w tym plany, modele i fotografie jego najważniejszych dzieł. Bilety wstępu kosztują około 510 yenów (ok. 20 zł) za osobę dorosłą.
Naoshima Bath "I Love Yu"
Naoshima Bath "I Love Yu"Naoshima Bath "I Love Yu", otwarte w 2009 roku, to wyjątkowe połączenie tradycyjnej japońskiej łaźni (sento) i instalacji artystycznej. Projekt został stworzony przez artystę Shinro Ohtake, którego eklektyczny styl i kreatywne podejście do przestrzeni nadały temu miejscu niepowtarzalny charakter.
Łaźnia "I Love Yu" jest kolorowym i dynamicznym miejscem, w którym odwiedzający mogą nie tylko zrelaksować się w tradycyjnych gorących kąpielach, ale także podziwiać dzieła sztuki, w tym mozaiki, rzeźby i instalacje świetlne. Ceny wstępu wynoszą około 660 jenów (ok. 25 zł) za osobę dorosłą.
Art House Project - niezwykłe miasteczko Honmura
Art House Project to wyjątkowe przedsięwzięcie artystyczne na Naoshimie, które przekształca opuszczone domy i budynki w małym miasteczku Honmura w interaktywne instalacje artystyczne. Projekt ten, zapoczątkowany w 1998 roku, jest kolejnym przykładem współpracy między artystami a lokalną społecznością, mającej na celu ożywienie i zachowanie kulturowego dziedzictwa wyspy.
Art House Project obejmuje kilka różnych lokalizacji, z których każda została przekształcona przez innego artystę. Każdy dom jest unikatowy i przedstawia różne podejścia do integracji sztuki z przestrzenią mieszkalną. Artyści angażowani do projektu często czerpią inspirację z historii, architektury i społeczności lokalnej, tworząc dzieła, które nie tylko estetycznie wzbogacają przestrzeń, ale także niosą ze sobą głębsze przesłanie.
Minamidera (南寺)
Zaprojektowany przez Tadao Ando i Jamesa Turrella, Minamidera to budynek, który łączy minimalistyczną architekturę z eksperymentalnym wykorzystaniem światła i ciemności. Wewnątrz znajduje się instalacja "Backside of the Moon", która angażuje zmysły widza w niespotykany sposób.
Go'o Shrine (護王神社)
Zrekonstruowane i rozszerzone przez Hiroshi Sugimoto, Go'o Shrine łączy tradycyjną architekturę świątyni z nowoczesnymi elementami, takimi jak szklane schody prowadzące do podziemnej jaskini, tworząc mistyczną i medytacyjną przestrzeń.
Haisha (はいしゃ)
Stworzony przez Shinro Ohtake, Haisha to dawny dom dentysty przekształcony w kolorową i eklektyczną instalację, która jest pełna neonów, świateł i niespodziewanych elementów artystycznych, tworząc surrealistyczne doświadczenie.
Art House Project to nie tylko atrakcja turystyczna, ale także przykład udanej rewitalizacji przestrzeni miejskiej poprzez sztukę. Projekt przyczynia się do ożywienia lokalnej społeczności, angażując mieszkańców w proces twórczy i przyciągając turystów z całego świata. Dzięki temu Honmura staje się żywym muzeum, gdzie tradycja spotyka się z nowoczesnością, a sztuka staje się integralną częścią życia codziennego.
Eksponaty i wystawy
"Pumpkin"(dynia) / Kabocha / かぼちゃ
Jednym z najlepiej rozpoznawalnych dzieł na Naoshimie jest instalacja "Pumpkin" autorstwa Yayoi Kusama. Ta gigantyczna, żółto-czarna dynia, pokryta charakterystycznymi dla Kusamy polka-dotami, stoi na końcu mola i tworzy silny kontrast z błękitem morza i nieba. Wykonana z włókna szklanego, dynia jest nie tylko imponująca pod względem wielkości, ale także w sposobie, w jaki odbija światło, sprawiając, że wygląda jak żywa i pulsująca energia.
Znaczenie artystyczne "Pumpkin" wiąże się z „obsesją” Kusamy na punkcie kropek i powtarzalnych wzorów, które są wyrazem jej osobistych zmagań z chorobą psychiczną. Dynia symbolizuje płodność, ciepło i siłę, a jej umiejscowienie na wyspie podkreśla związek sztuki z naturą. Instalacja ta stała się symbolem Naoshimy, przyciągając turystów z całego świata i będąc jedną z najbardziej rozpoznawalnych prac artystki.
"100 Live and Die" / 100 Sei to Shi / 100 生と死
"100 Live and Die" to neonowa instalacja autorstwa Bruce'a Naumana, znajdująca się w Benesse House Museum. Składa się z migoczących fraz, takich jak "CRY AND LIVE" i "THINK AND DIE", które pojawiają się na przemian w jaskrawych, neonowych kolorach. Instalacja ta jest zamknięta w ciemnym pomieszczeniu, co potęguje efekt świetlny i sprawia, że frazy wydają się niemal hipnotyzujące.
Znaczenie artystyczne tej instalacji to refleksja nad dualnością życia i śmierci, emocji i myśli. Nauman poprzez swoje dzieło skłania widza do głębokiej introspekcji i konfrontacji z podstawowymi aspektami ludzkiej egzystencji. "100 Live and Die" jest przykładem na to, jak sztuka może prowokować konfrontację z lękiem egzystencjalnym i budzić przy tym silne emocje.
Wystawy w Chichu Art Museum
Instalacje Moneta
W Chichu Art Museum można podziwiać kilka dużych płócien Claude'a Moneta z serii "Nenufary". Te wielkoformatowe obrazy są eksponowane w specjalnie zaprojektowanej galerii, która wykorzystuje naturalne światło wpadające przez otwory w dachu. Efekt jest niezwykle dynamiczny - obrazy zmieniają się w zależności od pory dnia i pogody, co nadaje im żywy i zmieniający się charakter.
Monet, będący mistrzem impresjonizmu, przedstawia w swoich dziełach subtelne gry światła i cienia na powierzchni stawu z nenufarami. Umiejscowienie tych obrazów w Chichu Art Museum, z jego minimalistyczną architekturą i wykorzystaniem naturalnego oświetlenia, podkreśla ich piękno i delikatność, jednocześnie tworząc medytacyjną przestrzeń do kontemplacji.
Instalacje Jamesa Turrella i Waltera De Maria
James Turrell, znany ze swoich eksperymentów ze światłem i przestrzenią, ma w Chichu Art Museum kilka instalacji, w tym "Open Sky". W tej pracy widzowie leżą na kamiennych ławkach i patrzą na niebo przez otwór w suficie, co daje wrażenie połączenia z nieskończonością. Instalacja ta zmienia się w zależności od pogody i pory dnia, oferując niepowtarzalne doświadczenia podczas każdej wizyty.
Walter De Maria, z kolei, prezentuje w muzeum swoje monumentalne dzieło "Time/Timeless/No Time", które składa się z ogromnej granitowej kuli i kilku złotych słupów umieszczonych w białym, oświetlonym pomieszczeniu. Ta minimalistyczna kompozycja ma na celu skłonienie widza do refleksji nad pojęciami czasu i przestrzeni, tworząc jednocześnie poczucie ciszy i wieczności.
Teshima Art Museum
Teshima Art Museum, choć znajduje się na sąsiedniej wyspie Teshima, jest częścią tego samego artystycznego ekosystemu co Naoshima. Instalacja "Matrix" autorstwa Rei Naito, znajdująca się w muzeum, jest jedną z najbardziej niezwykłych na wyspie. Muzeum zostało zaprojektowane przez Ryue Nishizawę i przypomina ogromną, spłaszczoną kopułę z jednym otworem na dachu, przez który wpada światło.
Wewnątrz instalacji "Matrix" odwiedzający mogą obserwować krople wody, które powoli przesuwają się po podłodze, łącząc się i rozdzielając w ciągłym, spokojnym ruchu. To subtelne i medytacyjne doświadczenie ma na celu skłonienie widza do kontemplacji natury i jej nieskończonej zmienności. Instalacja ta jest symbolem harmonii między sztuką a naturą, gdzie każdy element ma swoje miejsce w większym porządku świata.
Setouchi Triennale
Setouchi Triennale to międzynarodowy festiwal sztuki, który odbywa się co trzy lata na wyspach Morza Wewnętrznego Seto, w tym na Naoshimie. Festiwal, zainicjowany w 2010 roku, ma na celu promowanie sztuki współczesnej oraz rewitalizację regionu, który zmagał się z problemami demograficznymi, takimi jak starzenie się społeczeństwa i wyludnienie.
Setouchi Triennale przyciąga artystów z całego świata, którzy tworzą i prezentują swoje prace w różnych miejscach na wyspach, włączając w to opuszczone budynki, świątynie, szkoły, a także otwarte przestrzenie. Festiwal składa się z trzech sesji: wiosennej, letniej i jesiennej, co pozwala odwiedzającym doświadczyć sztuki w różnych porach roku i zobaczyć, jak zmienia się krajobraz wraz z sezonami.
Setouchi Triennale stało się jednym z najważniejszych wydarzeń artystycznych w Japonii, przyciągającym tysiące turystów i entuzjastów sztuki z całego świata. Dzięki temu festiwalowi Naoshima i inne wyspy Morza Wewnętrznego Seto zyskały międzynarodową renomę jako centra sztuki współczesnej.
Zastanawiające pytanie na koniec
Tak się zastanawiam… Mamy w Polsce trochę miejsc o urokliwym krajobrazie, ale całkowicie nieciekawej infrastrukturze, nie przynoszące żadnych zysków ani finansowych ani kulturalnych. Czy zamiana takiego miejsca w coś na kształt Naoshimy jest poza możliwościami Polski?
Jakie byłyby koszty, jeśli teren (własność ziemi) już państwo ma. Wylać trochę betonu i postawić parę budynków, wznieść kilka konstrukcji nietypowych. To nie są tak duże pieniądze, nawet, jak na budżety powiatowe, nie mówiąc już o wojewódzkich i w zależności od skali, można by to było zamknąć w kilkunastu lub kilkudziesięciu milionach zł. To duże pieniądze dla jednostki, ale dla organizacji oraz państwa już nie.
Pomysłu brak? Jestem przekonany, że w tak dużym kraju, jak Polska znajdą się artyści i architekci, którzy by mieli mnóstwo niezwykłych pomysłów, jak taką przestrzeń i możliwości konstrukcyjne zagospodarować. Że nie stać nas na tych artystów? To akurat żart, nie zarabiają oni tak dużo, nawet ci bardziej znani (a przecież nie musza to być ci najsławniejsi wcale). Zresztą realizacja takiego projektu dla wielu artystów byłaby spełnieniem marzeń i życiową szansą.
To… jeśli mamy takie miejsca w Polsce, z ciekawym krajobrazem, takie, które infrastrukturalnie są upośledzone, przynoszą same straty… I – skoro koszt takiego projektu nie stanowiłby wcale znaczącego procentu budżetu rocznego regionu, a mógłby zmienić przynoszącą straty, nic nie znaczącą płacheć ziemi w coś, co uruchomiłoby maszynę kultury/turystyki/biznesu, to – czemu nie robi się tak?...
未開 ソビエライ
Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia.
Osobiste motto:
"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)
Mike Soray
(aka Michał Sobieraj)
未開 ソビエライ
Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia.
Osobiste motto:
"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)
Mike Soray
(aka Michał Sobieraj)
Napisz do nas...
Ciechanów, Polska
dr.imyon@gmail.com
___________________
inari.smart
Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!