Drogowskaz

W znaku 夢 (yume), który oznacza zarówno „sen”, jak i „marzenie”, kryje się napięcie między siłami, które potrafią zarówno inspirować, jak i zniewolić. 夢 (yume) to symbol pełen wewnętrznej dynamiki, odbijający sprzeczność między przemijaniem i cierpieniem, głębią i iluzją. Na jego szczycie kołysze się trawa (艹) – lekka, nietrwała, jak wspomnienie snu rozwiewane porannym wiatrem. Poniżej spoczywa oko (罒), nie po to, by patrzeć na zewnątrz, lecz w głąb. Niżej, u podstawy znaku, kryje się noc (radical tego kanji, 夕) – mroczna scena dla dzisiejszych rozważań.

Czy śnimy życie, czy życie jest snem? Czy marzenie jest drogowskazem, czy jedynie migotliwą iluzją, która prowadzi nas ku rozczarowaniu? Starożytny taoista Zhuangzi pytał, czy to on śnił, że jest motylem, czy też motyl śnił, że jest Zhuangzim. Podobne pytania wciąż powracają w różnych formach, różnych czasach, różnych miejscach.

W kulturze japońskiej marzenia są traktowane z ostrożnością. Mogą inspirować i prowadzić do wzrostu, ale mogą także stać się złudnym pragnieniem, które zwodzi. Jedne marzenia zainspirują nas do stania się lepszym sobą, inne z kolei uczynią nas niewolnikami niespełnionych pragnień. Niektóre zaś powinny pozostać niespełnione, bo to w tej ulotności tkwi ich piękno. Inne zaś wymagają podjęcia konsekwentnego wysiłku i dyscypliny, by przeobrazić je w rzeczywistość. Znak 夢 (yume) skrywa w sobie całą tę niejednoznaczność – jest snem i marzeniem, iluzją i światłem drogi. To klucz, który prowadzi zarówno do przebudzenia, jak i do uwięzienia w świecie pragnień. Wszystko zależy od tego, jak go odczytamy. Przeczytajmy dziś zatem znak kanji: 夢 (yume).

Jak wygląda znak 夢 „yume”?

Znak 夢 (yume) na pierwszy rzut oka wydaje się skomplikowany, ale jego elementy są ze sobą powiązane. Jest tu wewnętrzna logika, która spaja różne elementy i składa w jeden, wiele mówiąc znak, którego budowa zdradza znaczenie: sen, marzenie, wizja, fantazja, iluzja.

Budowa i symbolika znaku 夢 – tajemnice japońskiego „snu”

Znak 夢 (yume) to nie tylko zapis pojęcia snu czy marzenia, ale także esencja jego ulotności, tajemnicy i głębokiej filozofii, która przez wieki kształtowała wyobrażenia ludzi o rzeczywistości i iluzji. Jego budowa nie jest przypadkowym zlepkiem linii, lecz precyzyjnie skomponowaną strukturą, w której każdy element ma swoje znaczenie.

艹 – „Trawa” – chwiejność i ulotność

艹 (trawa) znajduje się na samej górze znaku 夢, co na pierwszy rzut oka może wydawać się nietypowe, ponieważ trawa rzadko jest kojarzona ze snem. Jednak jej obecność nabiera głębszego sensu, gdy spojrzymy na nią przez pryzmat ulotności.

Tak jak trawa kołysze się na wietrze, tak sen jest czymś nietrwałym, eterycznym, łatwym do rozwiania. Istnieje też teoria, że 艹 w tym przypadku może symbolizować mgłę lub opary, co pasuje do wizji snu jako czegoś niematerialnego, rozmytego i niemożliwego do uchwycenia. W dawnych chińskich wierzeniach sen był czasem opisywany jako mglisty ogród myśli, coś, co wyrasta z podświadomości i znika równie szybko, jak się pojawiło.

Obecność trawy na górze tego znaku może być również metaforą dla snu jako niedostępnej rzeczywistości, rozciągającej się ponad nami niczym mglista, nierzeczywista przestrzeń.

罒 – „oko” / „sieć” – wizje pod zamkniętą powieką

Centralnym elementem znaku 夢 jest 罒, który w zależności od kontekstu może oznaczać „sieć” lub „oko”. W tym przypadku odnosi się raczej do oczu – zamkniętych oczu we śnie.

Zamknięte oczy w tym kontekście sugerują świat wizji wewnętrznych, sny, które „widzi” umysł, nawet gdy ciało śpi. Ewentualnie, niektórzy badacze interpretują 罒 jako sieć, przez którą przechodzą obrazy, myśli i fantazje, niepodlegające racjonalnej kontroli. Może też nawiązywać do tradycyjnych wierzeń o medium, które odprawia rytuały, wprowadzając się w trans – stan podobny do snu, w którym świat realny ustępuje miejsca duchowemu. Oko w tym znaku nie służy do patrzenia na świat zewnętrzny – jest raczej oknem do wewnętrznego świata marzeń i iluzji.

夕 – „noc”, w której rodzą się sny

U podstawy znaku 夢 znajduje się 夕 (księżyc, wieczór, noc). Jego znaczenie jest najbardziej oczywiste – sny pojawiają się w nocy, pod osłoną ciemności.

W starożytnych pismach chińskich symbol 夕 był często stosowany do określania momentów przejścia – między dniem a nocą, między rzeczywistością a snem. W wielu kulturach noc kojarzona jest z tajemnicą i światem ukrytym przed wzrokiem – to właśnie w ciemności nasze myśli wędrują w kierunku wizji i marzeń. Może także wskazywać na powiązanie snu ze śmiercią – w japońskiej i chińskiej filozofii często mówi się o śnie jako o „małej śmierci”, stanie zawieszenia pomiędzy bytem a niebytem.

Element 夕 osadza sen w jego naturalnym kontekście – w ciemności, gdzie jawą rządzi noc, a marzenia są jedynym światłem.

冖 – „koc” - osłona snu, granica rzeczywistości

Środkowy element znaku 夢, 冖, jest często interpretowany jako przykrycie twarzy lub ciała śpiącej osoby, koc, powłoka.

W dawnych zapisach piktograficznych widzimy postaci leżące w łóżkach, przykryte tkaniną – to wyraźne odniesienie do fizycznego aspektu snu. Jednocześnie osłona ta symbolizuje granicę między światem snu a jawą – stan, w którym rzeczywistość przestaje być jednoznaczna. Można także widzieć w niej metaforę iluzji, kurtyny oddzielającej prawdziwy świat od tego, co tylko nam się śni.

Podobne symbole pojawiają się w chińskiej kaligrafii i sztuce – zasłony, mgły i woale często symbolizują to, co niedostrzegalne gołym okiem, ale wyczuwalne intuicyjnie.

Struktura znaku 夢 i jego ukryta harmonia

Znak 夢 nie jest przypadkową kompozycją – każdy z jego elementów odgrywa swoją rolę w opowiadaniu o śnie jako stanie umysłu:

1. 艹 (trawa) – symbolizuje ulotność snów i ich eteryczną naturę.
2. 罒 (oko) – wskazuje na wewnętrzne widzenie, sny jako obrazy w umyśle.
3. 夕 (noc) – osadza sen w jego naturalnym kontekście, w ciemności i tajemnicy.
4. 冖 (przykrycie) – wyznacza granicę między jawą a iluzją, symbolizuje świat snu jako rzeczywistość ukrytą.
5. Harmonia tych elementów sprawia, że znak 夢 nie tylko opisuje „sen”, ale także przemyca filozoficzną refleksję i wskazówki tego, jak powinniśmy rozumieć sny i marzenia.

Uwaga o dawnym zapisie: 寝目

W przeszłości słowo sen miało inną formę – 寝目, co można tłumaczyć jako „śpiące oczy”:

▫   寝 (neru, spać) – odnosiło się do samego aktu snu, jego fizycznej strony.

▫   目 (me, oko) – wskazywało na aspekt wizualny, podkreślając, że sen to nie tylko brak świadomości, ale aktywny stan „widzenia wewnętrznego”.

W przeciwieństwie do bardziej dosłownego 寝目, znak 夢 łączy aspekty fizycznego snu i metaforycznego marzenia w jednej strukturze. Zastąpienie zapisu 寝目 bardziej symbolicznym 夢 odzwierciedla ewolucję myślenia o śnie – od biologicznego zjawiska do filozoficznego pojęcia obejmującego wizje, pragnienia i nieuchwytną naturę rzeczywistości.

Przejście od bardziej dosłownego „śpiącego oka” do „ulotnego snu” pokazuje, jak zmieniało się podejście do snów – nie tylko jako zjawiska nocnego, ale także przestrzeni wyobraźni i nieskończonych możliwości.

Historia i ewolucja znaku 夢 (yume)

Znak 夢 (yume), oznaczający „sen” i „marzenie”, ma historię sięgającą tysięcy lat. Jego ewolucja od najstarszych form chińskiego pisma po współczesne kanji odzwierciedla nie tylko zmiany w piśmie, ale także przemiany kulturowe, filozoficzne i lingwistyczne w postrzeganiu snów i marzeń.

Początki – pismo wróżb na kościach

Najstarsze znane formy znaku 夢 pochodzą z pisma wróżebnego na kościach (甲骨文, „oracle bone script”), używanego w czasach dynastii Shang (ok. XVII-XI w. p.n.e.), oraz z inskrypcji na brązowych naczyniach (金文, „bronze script”) z epoki Zhou.

W inskrypcjach na kościach wróżebnych znak 夢 wyglądał inaczej niż dzisiejsza wersja – miał bardziej piktograficzną formę i składał się z kilku elementów, które mogą sugerować różne znaczenia:

▫  Postać leżąca na łóżku – możliwe odniesienie do osoby śpiącej.

▫  Osoba przykryta materiałem – interpretowane jako symbol snu lub nieświadomości.

▫  Księżyc i oczy – wskazujące na nocny charakter snu oraz jego związek z „widzeniem wewnętrznym”, a nie fizycznym.

Z czasem te uproszczone rysunki przekształciły się w bardziej schematyczne formy, które ewoluowały w kierunku stylu pieczęciowego (篆書, „seal script”).

Szamańskie korzenie

Zgodnie z teorią zaproponowaną przez japońskiego uczonego Shirakawę Shizukę, znak 夢 może mieć korzenie w szamańskich rytuałach. W starożytnych Chinach sny były często interpretowane jako kontakty ze światem duchów – uważano, że podczas snu dusza opuszcza ciało i wędruje po zaświatach. Znak 夢 mógł przedstawiać szamana lub medium, które w stanie transu miało wizje lub interpretowało sny jako przesłania od bogów. Takie rozumienie snu jako przekazu spoza rzeczywistości było popularne w dawnych cywilizacjach i przetrwało w kulturze chińskiej oraz japońskiej.

Pismo pieczęci

W okresie dynastii Qin (III w. p.n.e.) nastąpiła standaryzacja pisma chińskiego, a znaki przeszły do bardziej schematycznej formy zwanej „seal script”. W tej wersji 夢 zaczynał przypominać bardziej złożoną, hierarchiczną strukturę, w której każdy element miał swoje miejsce i był łatwiejszy do powielenia w pisaniu na kamieniu czy papierze. Zachowane zostały kluczowe elementy – przykrycie, zamknięte oko i księżyc – ale ich układ stał się bardziej regularny.

W kolejnych epokach, szczególnie w czasach dynastii Han (206 p.n.e.–220 n.e.), znaki zaczęły być upraszczane, by ułatwić ich szybkie pisanie. Tak narodziła się forma kaisho (styl standardowy), która jest podstawą współczesnego kanji.

Zmiana znaczeń

Początkowo znak 夢 odnosił się wyłącznie do snu jako fizjologicznego zjawiska – po prostu: stanu, w którym człowiek śpi. Jednak na przestrzeni wieków jego znaczenie ewoluowało. W epoce Heian (X wiek) – pojawia się metaforyczne rozumienie snu jako czegoś nietrwałego, złudnego, co pasuje do późniejszego (XVII wiek)  japońskiego konceptu mono no aware (smutku rzeczy przemijających).

W epoce (XVII wiek) z kolei – znaczenie „yume” ewoluowało dalej przeistaczając się w aspirację, pragnienie, czyli marzenie w sensie „życiowego celu”. Od tego czasu, to właśnie ta interpretacja znaku 夢 zaczyna dominować w literaturze. Dziś w Japonii 夢 oznacza zarówno sen (jako nocne wizje), jak i marzenie o przyszłości, inspirację, pragnienie osiągnięcia czegoś wielkiego.

Znak 夢 (yume) w praktyce

Kanji 夢 nie jest jedynie znakiem – to swego rodzaju odbicie japońskiego sposobu myślenia o rzeczywistości, marzeniach i przemijaniu. „Yume” w języku japońskim występuje w wielu wyrażeniach, które niosą głębsze znaczenie, często mające swoje korzenie w literaturze, filozofii zen i tradycjach samurajskich.

🔹 夢のまた夢 (Yume no mata yume)
„Sen we śnie” – coś nierealnego, podwójnie odległego, marzenie niemożliwe do spełnienia.

🔹 夢の浮橋 (Yume no ukihashi)
„Most snów na wodzie” – odniesienie do „Genji Monogatari”, metafora czegoś nietrwałego, czegoś, co pojawia się tylko na chwilę, jak most unoszący się na powierzchni rzeki.

🔹 夢にまで見る (Yume ni made miru)
„Widzieć nawet we śnie” – pragnąć czegoś tak bardzo, że śni się o tym każdej nocy.

🔹 夢幻泡影 (Mugen houyou)
„Sen, iluzja, bańka, cień” – klasyczne buddyjskie określenie rzeczywistości jako ulotnej i nietrwałej niczym sen lub bańka mydlana, pojawiające się w japońskich sutrach i poezji zen.

🔹 „人生は夢の如し” (Jinsei wa yume no gotoshi) – „Życie jest jak sen.”
To klasyczne powiedzenie wywodzące się ze sztuk Nō i filozofii mujō (無常, nietrwałości). Znajduje się w dziełach Zeamiego i jest echem myśli buddyjskiej – życie trwa tylko chwilę, jak sen, i rozprasza się, zanim zdążymy je zrozumieć.

🔹「人間五十年、下天の内をくらぶれば、夢幻の如くなり」
(Ningen gojūnen, gaten no uchi wo kurabureba, mugen no gotoku nari.)

„Ludzkie życie trwa pięćdziesiąt lat. W porównaniu do wieczności niebios, jest jak sen i iluzja.”

To słynny fragment z Atsumori, dramatu Nō autorstwa Zeamiego, przypisywany również Oda Nobunadze, który miał go recytować przed bitwą pod Tenmokuzan.

🔹「一炊の夢」 (Issui no yume) – „Sen podczas gotowania ryżu”

Jest to odniesienie do opowieści z czasów dynastii Tang. Bohater snuje się po świecie, osiąga bogactwo i władzę, ale gdy budzi się, okazuje się, że minęła zaledwie chwila – tyle, ile potrzeba, by ugotować ryż. Morał? Życie jest krótkie i nietrwałe jak sen., albo też: sen jest tak realny, jak życie – są nie do odróżnienia.

🔹「浅き夢見じ酔ひもせず」 (Asaki yume miji, ei mo sezu)
„Nie będę śnił płytkich snów, nie będę zwiedziony.”
Fragment z poematu Iroha, który podkreśla nietrwałość i ulotność życia, zachęcając do unikania iluzji i powierzchownych pragnień.

Czego nas uczy znak 夢

Znak 夢 (yume) jest na najbardziej podstawowym poziomie zapisem słowa „yume”(„sen” czy „marzenie”), ale w jego strukturze zaklęte są sprzeczności ludzkiego doświadczenia. Widzimy w nim granicę między iluzją a rzeczywistością, a także ulotność istnienia obok siły aspiracji.  Aby lepiej zrozumieć ten znak, musimy odwołać się do tych nurtów filozoficznych, w których odgrywał on kluczową rolę – mianowicie taoizmu i buddyzmu. Idea 夢 (yume) bowiem stanowiła tu o fundamentalnej naturze rzeczywistości.

Czy śnimy życie, czy życie jest snem?

Jednym z najbardziej znanych filozoficznych rozważań na temat snów jest opowieść Zhuangziego (莊子) o motylu. W taoistycznym tekście Zhuangzi czytamy:

🔹 「昔者、莊周夢為胡蝶。」 (Mukashi Zhuang Zhou yume mite kochō to nari.)
„Dawno temu Zhuang Zhou śnił, że jest motylem.”

Zhuangzi nie potrafił jednak określić, czy to on śnił, że jest motylem, czy też motyl śnił, że jest Zhuangzim. To kluczowa refleksja nad granicą między snem a rzeczywistością – czy to, co przeżywamy, jest prawdziwe, czy też iluzoryczne jak sen?

Buddyjska koncepcja mujō (無常, nietrwałości) rozwija tę myśl: życie jest tak ulotne jak sen, a rzeczywistość, której doświadczamy, może być jedynie projekcją umysłu. Sen i jawa są równie nierzeczywiste, jeśli spojrzymy na nie przez pryzmat buddyjskiego poglądu o pustce (空, kū).

Takie podejście odnajdziemy również w japońskiej estetyce. W teatrze Nō, inspirowanym filozofią zen, postacie często znajdują się na granicy światów – snu, zaświatów i rzeczywistości. Zeami Motokiyo (世阿弥元清), twórca Nō, pisał: „Egzystencja jest niczym sen i iluzja”. Dla niego świat przedstawiony w teatrze był jak sen (i jak prawdziwe życie) – przejściowy, eteryczny, pozostawiający jedynie ulotne wrażenie w duszy widza.

Czy marzenie to tylko złudzenie, czy klucz do przemiany?

Jeśli życie jest snem, czy oznacza to, że marzenia są daremne? A może odwrotnie – to one są jedyną drogą do spełnienia?

Historia zna wielu ludzi, którzy swoje marzenia przekuli w rzeczywistość. Liz Murray, wychowana w skrajnym ubóstwie, marzyła o lepszym życiu i mimo przeciwności dostała się na Harvard. Martin Luther King Jr., wypowiadając słynne słowa:

„I have a dream...” („Mam marzenie...”)

pokazał, że marzenie może stać się siłą napędową potężnych zmian społecznych.

W Japonii marzenia są często traktowane z pewną ostrożnością – czy prowadzą do oświecenia, czy raczej zwodzą i każą zabiegać o rzeczy w gruncie rzeczy nieważne? W myśli buddyjskiej występuje pojęcie 夢想 (musō), które może oznaczać zarówno „sen”, jak i „próżne iluzje” (pierwszy znake to nasze „yume”). Przykładem jest poezja Saigyō (西行):

「夢の世に心を捨てて残る身の うきにたえせぬ名をやながさむ」
„Odrzucam serce w świecie snów – czyż me imię zniknie w ulotnym cierpieniu?”

Saigyō, mnich i poeta, dostrzegał sprzeczność między pragnieniami a rzeczywistością. Czy marzenia prowadzą do prawdy, czy raczej do cierpienia?

W zachodniej kulturze marzenia są często utożsamiane z dążeniem do szczęścia, samorealizacją. W kulturze japońskiej podejście do marzeń jest bardziej ambiwalentne – mogą prowadzić do harmonii, ale też do cierpienia, jeśli są zbyt przywiązane do „iluzji świata”.

「夢は夢のままにしておけ」 (Yume wa yume no mama ni shite oke)
„Pozwól marzeniu pozostać marzeniem.”

To japońskie powiedzenie sugeruje, że czasem marzenie traci swój urok, gdy zostaje spełnione.

W kulturze samurajów ważne było znalezienie równowagi między marzeniami a rzeczywistością:

「夢を捨てるな、道を見失うな」 (Yume wo suteru na, michi wo miushinau na)
 „Nie porzucaj marzeń, ale nie gub swojej drogi.”

Drogą do harmonii jest nie zaprzeczanie marzeniom, ale też nie poddawanie się im ślepo.

Czy zatem marzenie powinno być czymś, czego kurczowo się trzymamy, czy raczej delikatnym światłem, które wskazuje kierunek, ale nie jest celem samym w sobie? W filozofii zen istnieje koncepcja fukinsei (不均整) – asymetrii jako naturalnego porządku świata. Zbyt uporczywe dążenie do spełnienia marzenia może zakłócić równowagę, prowadząc do frustracji i cierpienia, zamiast harmonii. Z drugiej strony, całkowite odrzucenie marzeń może oznaczać stagnację i brak wewnętrznej przemiany. Buddyzm naucza o ścieżce środka (中道, chūdō) – nie należy odrzucać pragnień, ale też nie wolno pozwolić, by nas kontrolowały.

W tym kontekście marzenie może być rodzajem zenkō (善行) – „dobrego działania”, pod warunkiem, że nie prowadzi do przywiązania (shūchakushin, 執着心). Na moje bardziej europejskie rozumowanie, przesłanie to wydaje się mówić, żeby unikać marzeń, których mogę stać się niewolnikiem (shūchakushin), a pielęgnować marzenia, które mnie inspirują do wzrostu (zenkō) – bez, jednak, kompulsywnej potrzeby ich pełnego spełnienia.

Różne kultury na różne sposoby starają się pogodzić te pozorne sprzeczności. Japońska kultura również znalazła na to swoje metody. W sztuce ikebany, wierszach haiku, czy filozofii wabi-sabi, marzenie o doskonałości ustępuje miejsca akceptacji przemijalności i niedoskonałości. Idea mono no aware (物の哀れ) – smutku rzeczy przemijających – uczy, że to, co piękne, jest nietrwałe, a jego wartość tkwi właśnie w tej ulotności. Podobnie marzenia: są cenne nie dlatego, że można je spełnić, ale dlatego, że są drogowskazami, które nadają sens drodze. W tym duchu japońska mentalność nie celebruje samego spełnienia marzeń, ale proces, który do nich prowadzi. Jak mówi stare przysłowie:

Może więc warto nie pytać, czy marzenie to złudzenie, czy klucz do spełnienia – ale raczej, jaką rolę odgrywa ono w naszej wędrówce przez życie? Skoro celem jest sama droga, to marzenia są tutaj tylko albo dekoracją (dodają piękna życiu) albo przeszkodą (dodają bólu niespełnienia).

Być może więc 夢 (yume) nie jest ani złudzeniem, ani kluczem do spełnienia, lecz odbiciem samego życia – efemerycznego, nieuchwytnego, ale pełnego znaczenia, gdy podążamy jego ścieżką z otwartym sercem. I choć sny mogą się rozwiać, jak mgła o świcie, to właśnie ich nieodwracalne przemijanie sprawia, że są warte śnienia.

"Silne kobiety Japonii" - zobacz książkę autora strony

Sprawdź podobne artykuły:

Jak nie walczyć z sobą samym na każdym kroku? Wabi Sabi to nie wystrój wnętrz tylko wystrój życia.

Kanji szczęścia – jak odczytać starożytne wskazówki w znaku 幸 („kō”)

Znaki kanji: hito i jin – co znaczy być człowiekiem?

Japoński znak kanji „życie” – o determinacji, która przebije wszelkie mury

Czas się zatrzymał, gdy spojrzałem na „Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara” Hiroshige

    未開    ソビエライ

  Mike Soray

   (Michał Sobieraj)

未開    ソビエライ

 Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia. Autor książki "Silne kobiety Japonii" (>>zobacz)

Osobiste motto:

"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)

Mike Soray

(aka Michał Sobieraj)

Napisz do nas...

Ciechanów, Polska

dr.imyon@gmail.com

___________________

inari.smart

Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!