Czas się zatrzymał, gdy spojrzałem na „Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara” Hiroshige
Haiku zaklęte w obrazie
W odległej, cichej i spokojnej japońskiej wiosce, trzy postaci zmagają się z ciężarem śniegu, który ich zaskoczył i pokrył wszystko dokoła. To „Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara”(蒲原 夜之雪: Kanbara Yoru no Yuki), jedno z najsłynniejszych dzieł Andō Hiroshige (częściej znanym, jako Utagawa Hiroshige), w którym artysta mistrzowsko uchwycił ulotną chwilę spokoju i melancholii. Śnieg, rzadko widywany w rzeczywistości w tym regionie, staje się tu nie tylko elementem krajobrazu, ale także symbolem ludzkiej egzystencji – ulotnej, pięknej, ale i obarczonej nieuchronnym przemijaniem. Hiroshige, dzięki swoim wyjątkowym umiejętnościom uchwycenia subtelnego uczucia i nastroju i wyrażenia go poprzez ujmujący pejzaż stworzył dzieło, na którego nawet krótkie spojrzenie pozwala widzowi odczuć tą specyficzną mieszankę spokoju i nostalgii zimowego wieczora.
Hiroshige był artystą, który w swojej twórczości łączył precyzję techniczną z głębokim zrozumieniem natury i człowieka. Jego pejzaże, choć na pierwszy rzut oka realistyczne, często były odbiciem wewnętrznych przeżyć, filozoficznych rozważań i literackich inspiracji. Hiroshige, zafascynowany ulotnością chwili i przemijaniem, często w swoich pracach odwoływał się do poetyki haiku – krótkich form literackich, które w zwięzły sposób oddawały esencję chwili. W „Wieczornym śniegu we wiosce Kanabara” ta filozofia artystyczna staje się widoczna w każdym detalu – od opadającego śniegu, po sylwetki ludzi zanurzonych w swojej codzienności.
Kim jednak był Hiroshige, twórca tego i wielu innych niezwykłych pejzaży? Jak jego życie, pełne zarówno sukcesów, jak i osobistych tragedii, wpłynęło na jego twórczość? W tym artykule przyjrzymy się nie tylko temu magicznemu pejzażowi wiejskiej zimy, ale także całej karierze Hiroshige, próbując zrozumieć, w jaki sposób jego doświadczenia i artystyczne przekonania kształtowały jego dzieła. Poprzez analizę tego jednego obrazu, zaprosimy czytelnika do głębszego poznania Hiroshige – mistrza, którego prace do dziś inspirują i zachwycają na całym świecie.
f
蒲原 夜之雪
"Kanbara Yoru no Yuki"
"Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara”
- Utagawa Hiroshige, Edo, 1833
Co widzimy na obrazie?
Obraz „Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara” powstał w latach 1831-1834 jako część serii „Pięćdziesiąt trzy stacje na Tokaido” autorstwa Andō Hiroshige. Hiroshige stworzył tę serię po swojej podróży szlakiem Tokaido, który łączył Edo (dzisiejsze Tokyo) z Kyoto. Choć Hiroshige podróżował tym szlakiem latem, to w swoim dziele uchwycił zimową scenerię w sposób symboliczny, oddając nastrój nostalgii i ulotności, charakterystyczny dla japońskiej estetyki.
Na obrazie widzimy zimowy wieczór we wiosce Kanbara, gdzie głęboki śnieg przykrył dachy domów, drzewa oraz ścieżki prowadzące przez wioskę. Cała sceneria jest skąpana w delikatnym blasku zmierzchu, który odbija się od śnieżnego puchu, tworząc niezwykle spokojny i nastrojowy widok. Na pierwszym planie, w centralnej części obrazu, widoczni są trzej mieszkańcy wioski, którzy zmagają się z trudnymi warunkami pogodowymi. Jedna postać jest odziana w tradycyjne, ciepłe mino (gruby, słomiany płaszcz przeciwśniegowy) oraz kosode (przypomina trochę kimono, ale ma więcej warstw). Dwójka mieszkańców wioski nosi sugegasa (głęboki i ciepły kapelusz ze słomy) i mino w postaci "kurtek". Ich sylwetki są znacznie pochylone ku ziemi, co sugeruje, że walczą z wiatrem i ciężarem śniegu.
Scena przedstawiona na obrazie jest prostym, lecz pełnym emocji obrazem codziennego życia w surowych warunkach zimowych. Trzej ludzie, idący ścieżką między domami, symbolizują wytrwałość i determinację w obliczu trudności. Ich sylwetki są wyraźnie widoczne na tle ośnieżonych dachów i drzew. W tle widoczne są ośnieżone góry, które otaczają wioskę, a cała kompozycja obrazu sprawia wrażenie, jakbyśmy byli świadkami chwili zamkniętej w czasie, gdzie cisza zimowego wieczoru kontrastuje z trudem codziennej egzystencji.
Wykonanie drzeworytu
Technika
Technika„Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara” to dzieło stworzone w tradycyjnej technice drzeworytniczej, charakterystycznej dla sztuki ukiyo-e. Proces tworzenia takiego obrazu był skomplikowany i wymagał współpracy kilku specjalistów. Najpierw Hiroshige szkicował scenę na papierze washi, który następnie był naklejany na drewniany blok. Rzemieślnik, posługując się rysunkiem jako przewodnikiem, starannie wycinał wszystkie linie i kształty w drewnie, tworząc matrycę. Następnie artysta (często inny niż autor) nakładał tusze na powierzchnię matrycy przy pomocy pędzla. Potem nakłądany był arkusz papieru, na który przy użyciu narzędzia zwanego baren przenoszono tusz z drewna na papier. Aby uzyskać pełnokolorowy obraz, każda barwa wymagała osobnej matrycy, co dodatkowo komplikowało cały proces.
Paleta barw
Hiroshige w „Wieczornym śniegu we wiosce Kanbara” zastosował subtelną paletę barw, która idealnie oddaje zimowy nastrój. Kolory są stonowane i naturalne, z dominacją odcieni bieli, szarości i błękitu, co nadaje całości wrażenie chłodu i spokoju. Szczególną uwagę zwraca technika bokashi, czyli cieniowania, którego Hiroshige był mistrzem. Widać to na przykładzie nieba na obrazie jest ono delikatnie cieniowane, a przejście od tonacji jaśniejszej do ciemniejszej dodaje głębi i podkreśla zarówno intensywne opady śniegu, jak i porę dnia – wczesny wieczór, kiedy światło zaczyna zanikać.
Układ
Rozmieszczenie elementów na obrazie również świadczy o przemyślanej kompozycji. Trzej mieszkańcy wioski, umieszczeni na pierwszym planie, prowadzą wzrok widza przez obraz, kierując uwagę na szczegóły krajobrazu, takie jak ośnieżone dachy i drzewa. Ich sylwetki, choć niewielkie, są kluczowym elementem, który dodaje scenie dynamiki i ukazuje trud codziennej egzystencji w surowych warunkach zimowych. W tle widać majestatyczne góry, które otaczają wioskę, wzmacniając wrażenie przestrzeni i izolacji.
Hiroshige zdołał stworzyć obraz, który nie tylko ukazuje piękno zimowego pejzażu, ale także wyraża głębsze emocje i refleksje na temat życia, przemijania i związków człowieka z naturą. Dzięki subtelnemu wykorzystaniu techniki drzeworytniczej i precyzyjnemu operowaniu kolorami oraz cieniowaniem, „Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara” pozostaje bardzo poruszającym przykładem mistrzostwa Hiroshige w ukiyo-e.
Wartstwa liryczno-filozoficzna
Haiku w obrazie
„Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara” to obraz, który na pierwszy rzut oka przedstawia prostą scenę zimowego wieczoru. Jednak pod tą pozornie zwyczajną kompozycją kryje się głęboki liryzm, który jest esencją sztuki Hiroshige. Ten liryzm można porównać do poezji haiku – krótkiej, zwięzłej formy literackiej, która w kilku słowach potrafi uchwycić istotę chwili, natury i emocji. Hiroshige, będąc miłośnikiem haiku, przenosi tę filozofię na swoje obrazy, dążąc do oddania piękna przemijającego momentu w sposób subtelny i oszczędny. Każdy element kompozycji, od opadającego śniegu po ustawienie postaci, ma na celu uchwycenie całej esencji tej ulotnej i niepowtarzalnej chwili, której jesteśmy widzami. To zresztą jest właśnie centralnym motywem zarówno w japońskich haiku, jak i w drzeworytach Hiroshige.
W obrazie tym Hiroshige stosuje zabieg, który można nazwać „poetyckim minimalizmem”. Nie stara się ukazać wszystkich detali w sposób realistyczny; zamiast tego koncentruje się na tym, co najważniejsze – na nastroju i emocjach, jakie wywołuje widok ośnieżonej wioski. Jest to sztuka sugerowania, a nie dosłownego przedstawienia. To, być może, jest w ogóle sam rdzeń japońskiej sztuki i estetyki. A bycie mistrzem w minimalistycznej sugestii, to bycie mistrzem w japońskim artyzmie.
Rola śniegu
Śnieg w „Wieczornym śniegu we wiosce Kanbara” pełni kluczową rolę nie tylko jako element krajobrazu, ale także jako nośnik symbolicznego znaczenia. W japońskiej tradycji śnieg często symbolizuje czystość, ale także przemijanie i ulotność życia. W kulturze, gdzie zmieniające się pory roku są głęboko powiązane z filozofią życia i śmierci, śnieg może reprezentować zarówno piękno, jak i nieuchronne zanikanie tego, co żywe.
W kontekście tego obrazu, śnieg pokrywający wioskę i jej mieszkańców może być interpretowany jako metafora spokoju i ciszy, które z jednej strony dają poczucie harmonii, a z drugiej przypominają o nieuchronnym przemijaniu czasu. Z jednej strony, cisza ta sugerująca oddalenie od życia głośnego, niebezpiecznego, wojen i intryg, całkowite oddzielenie od tego bardziej niespokojnego świata, daje nam poczucie spokoju i bezpieczeństwa. Z drugiej strony, jest to cisza, która nie jest pozbawiona ciężaru – to cisza, która podkreśla trudności życia codziennego. Hiroshige przypomina nam, że jest cena, którą trzeba zapłacić za życie proste i spokojne – a jest to trud zmagania z się z żywiołami natury.
Warto również zwrócić uwagę na kontrast, jaki śnieg wprowadza w kompozycji obrazu. Jego biel jest zarówno symbolem czystości, jak i pustki, co może odzwierciedlać dualizm życia – piękno ulotnych momentów i świadomość ich przemijania.
Ruch człowieka w kontraście do spokoju natury
Jednym z najbardziej wyrazistych aspektów obrazu „Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara” jest kontrast między spokojnym, niemal statycznym krajobrazem a ruchem postaci. Hiroshige ukazuje trzech mieszkańców wioski w trakcie ich codziennej wędrówki (do domu?), utrudnionej przez głęboką warstwę śniegu. Ten kontrast jest kluczowy dla zrozumienia emocjonalnego ładunku obrazu.
Zimowy krajobraz, mimo, że uderza chłodem, nie wydaje się być wrogi ani przytłaczający. Ukazani mieszkańcy wioski, choć widać, iż jest im trudno iść, nie walczą z naturą, są z nią pogodzeni. Ich trud jest przez nich zaakceptowany, przyswojony, jako po prostu część życia.
Hiroshige, poprzez takie zestawienie, nie tylko oddaje realizm zimowej scenerii, ale także wprowadza głębsze refleksje na temat kondycji ludzkiej, relacji człowieka z naturą oraz ulotności życia.
Hiroshige podkreśla ten kontrast, zestawiając stałość i chłodny spokój natury z ruchem i wysiłkiem człowieka. Postacie wędrujące przez śnieg symbolizują nie tylko walkę z fizycznymi przeciwnościami, ale także zmaganie się z trudami życia. To zestawienie oddaje filozoficzne pojęcie mono no aware – świadomość i akceptację przemijania rzeczy. Ludzie na obrazie, choć drobni w porównaniu z otaczającą ich naturą, są świadomi swojego miejsca w świecie, swojego przeznaczenia. Ich podróż przez śnieg staje się metaforą ludzkiego życia – krótkiej i niespokojnej szarpaniny przeciw milczącej, chłodnej i zupełnie obojętnej naturze. Szarpaniny, która po chwili zgaśnie i do tej natury wróci.
Ta subtelna gra między człowiekiem a naturą, między ruchem a stagnacją, między życiem a jego nieuchronnym końcem, sprawia, że „Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara” jest czymś więcej niż tylko pejzażem. To głęboka medytacja nad ludzką kondycją, nad rolą człowieka w świecie, w którym piękno i przemijanie są nierozerwalnie ze sobą związane. Hiroshige nie tylko uchwycił moment z życia wioski, ale także przekazał uniwersalne prawdy o naturze istnienia, czyniąc ten obraz bardzo introspektywnym i filozoficznym.
Kim był Hiroshige?
Andō Hiroshige, urodzony w 1797 roku w Edo (dzisiejsze Tokyo), był jednym z najważniejszych japońskich artystów okresu Edo, a jego twórczość wpisała się na stałe w kanon sztuki ukiyo-e. Pochodził z rodziny samurajskiej, jednak jego ojciec pełnił funkcję strażaka, co w tamtym czasie było mało prestiżową pozycją. Po śmierci rodziców, gdy Hiroshige miał około 14 lat, młody Andō rozpoczął naukę w pracowni Utagawy Toyohiro, który był znanym mistrzem ukiyo-e. Właśnie pod jego opieką Hiroshige rozwijał swoje umiejętności, zyskując podstawy techniczne, które później doprowadziły go do doskonałości w przedstawianiu pejzaży.
Kariera Hiroshige rozpoczęła się od ilustracji książek i obrazów bijin-ga, przedstawiających piękne kobiety. Dopiero w wieku 30 lat zwrócił się ku pejzażom, które miały przynieść mu największą sławę. Przełomowym momentem w jego życiu była podróż wzdłuż szlaku Tokaido w 1832 roku, gdy dołączył do oficjalnej delegacji wysłanej przez szogunat Edo do Kyoto. Szlak Tokaido, łączący te dwa miasta, był jednym z najważniejszych szlaków komunikacyjnych w Japonii, pełnym malowniczych krajobrazów, które miały głęboko zainspirować artystę.
W wyniku tej podróży powstała seria „53 przystanki na drodze Tokaido” (東海道五十三次), która stała się jednym z najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych cykli w historii sztuki ukiyo-e. Każda stacja na trasie została uwieczniona przez Hiroshige w sposób, który łączył realizm z lirycznym nastrojem, oddając zarówno fizyczne cechy krajobrazu, jak i emocjonalne wrażenia artysty. Choć Hiroshige podróżował latem, w wielu jego pracach pojawiają się zimowe pejzaże, takie jak „Wieczorny śnieg we wiosce Kanbara”, które niekoniecznie odzwierciedlają rzeczywistość, lecz raczej są wyrazem artystycznej wizji i filozoficznych rozważań nad naturą i życiem (wioska Kanbara jest położona w klimacie na tyle ciepłym, że opady sniegu są tam rzadkością).
Hiroshige zmienił rolę pejzażu w sztuce ukiyo-e. Przed nim pejzaże były zazwyczaj tłem dla przedstawień ludzi i wydarzeń, jednak Hiroshige zmienił ten trend, czyniąc pejzaż centralnym tematem swoich prac. Jego prace były przesiąknięte uczuciem tęsknoty za ulotnymi momentami, co wpisywało się w estetykę mono no aware, charakterystyczną dla japońskiej kultury. Hiroshige zmarł w 1858 roku, pozostawiając po sobie olbrzymią spuściznę – ponad 8000 prac, które do dziś zachwycają zarówno w Japonii, jak i na całym świecie, mając ogromny wpływ na późniejszych artystów, zarówno japońskich, jak i zachodnich.
Hiroshige inspirował europejskich malarzy
Andō Hiroshige wywarł ogromny wpływ na europejskich artystów, szczególnie w okresie modernizmu. Jego wyjątkowe podejście do kompozycji, perspektywy i użycia koloru stało się źródłem inspiracji dla wielu twórców na Zachodzie, którzy szukali nowych dróg wyrazu artystycznego. W drugiej połowie XIX wieku, gdy Japonia otworzyła się na świat po długim okresie izolacji, europejscy artyści zaczęli odkrywać japońską sztukę, a prace Hiroshige szybko zdobyły uznanie dzięki swojej subtelności, elegancji i innowacyjności.
Vincent van Gogh jest jednym z najbardziej znanych artystów, którzy czerpali inspirację z twórczości Hiroshige. Van Gogh, zachwycony japońską estetyką, często kopiował prace Hiroshige, starając się uchwycić ich liryczną prostotę i głęboką emocjonalność. Przykładem tego wpływu jest jego obraz "Most w deszczu" (1887), będący interpretacją "Nagłej ulewy nad mostem Shin-Ōhashi i Atake" Hiroshige. Van Gogh nie tylko naśladował kompozycję oryginału, ale także wprowadził swoje własne, ekspresyjne podejście do koloru, tworząc dzieło, które łączy elementy obu kultur.
Paul Gauguin, inny przedstawiciel postimpresjonizmu, również czerpał inspirację z japońskich drzeworytów. Jego obrazy, pełne egzotycznych tematów i silnych kolorów, często zawierają elementy stylistyczne zaczerpnięte z ukiyo-e, takie jak płaskie plamy koloru i nietypowe kadrowanie scen. Gauguin, podobnie jak Van Gogh, doceniał sposób, w jaki Hiroshige i inni mistrzowie ukiyo-e potrafili uchwycić ulotność chwili oraz głębokie związki między człowiekiem a naturą.
Wpływ Hiroshige na europejskie malarstwo nie ograniczał się jednak tylko do postimpresjonistów. Sztuka japońska, z jej naciskiem na prostotę, harmonię i estetykę codzienności, znalazła odzwierciedlenie w twórczości takich artystów jak Claude Monet i Edgar Degas. Monet, jeden z czołowych impresjonistów, w swoich pejzażach często stosował techniki podobne do tych używanych przez Hiroshige, jak np. silne kontrasty światła i cienia oraz nietypowe perspektywy. Degas, z kolei, inspirował się sposobem, w jaki japońscy artyści przedstawiali codzienne życie, co można zaobserwować w jego pracach ukazujących paryską scenę baletową czy wyścigi konne. Hiroshige, mimo że tworzył w zupełnie innym kontekście kulturowym, zdołał dzięki swojej sztuce wpłynąć na rozwój europejskiego malarstwa, wprowadzając do niego nową wrażliwość na piękno i przemijanie chwili.
W ciszy...
Nie mogę oderwać oczu od tego obrazu. Jeśli kiedyś przynosił on spokój i wyciszenie mieszkańcom Edo, to co powiedzieć o jego działaniu teraz? Na człowieka mieszkającego we współczesnym, pstrokatym mieście, otoczonego social mediami, urządzeniami i reklamami. Ta krzykliwość i nadpobudliwość codziennego natłoku bezwartościowych informacji jeszcze bardziej mi kontrastuje z milczącymi zaspami śniegu w Kanbarze, niż pierwotnie jej strudzeni mieszkańcy na obrazie. Nie mogę oderwać oczu od tego obrazu…
未開 ソビエライ
Mike Soray
(Michał Sobieraj)
未開 ソビエライ
Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia. Autor książki "Silne kobiety Japonii" (>>zobacz)
Osobiste motto:
"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)
Mike Soray
(aka Michał Sobieraj)
Napisz do nas...
Ciechanów, Polska
dr.imyon@gmail.com
___________________
inari.smart
Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!