Najdziwniejszy zwierzyniec

Japońska kultura jest pełna niespodzianek – od misternych ogrodów zen po technologiczne cuda metropolii takich jak Tokyo. Jest to też dom dla jednych z najbardziej dziwacznych i intrygujących istot, jakie kiedykolwiek powstały w ludzkiej wyobraźni. Mowa tu o yōkai – nadprzyrodzonych, demonicznych stworzeniach, które zamieszkują japoński folklor od wieków.

W przeciwieństwie do typowych europejskich duchów czy demonów, japońskie yōkai bywają nie tylko straszne, ale i… ponadprzeciętnie dziwne. Weźmy na przykład Shirime (尻目) – yōkai z okiem w miejscu… niedyplomatycznym. Albo demoniczne ubrania, które ożywają i duszą ofiarę, albo…

Nie brakuje bardziej mrocznych postaci. Weźmy Kasha (火車) – demoniczny wóz, który porywa dusze zmarłych prosto z ich pogrzebów, siejąc grozę i chaos wśród żyjących. Kto by się spodziewał, że pojazd może stać się postrachem umarłych i żywych? Albo Akaname (垢嘗), znany jako „brudoliz”, demon, który wkrada się do zaniedbanych łazienek, by zlizać brud – zdecydowanie motywacja do tego, by trzymać swoją łazienkę w czystości. A co powiecie na Sazae-oni (栄螺鬼), demoniczne ślimaki morskie, które potrafią przeobrazić się w uwodzicielskie kobiety, by potem bezlitośnie polować na swoje ofiary? Japoński folklor nie zna granic w kreatywności.

Nasz faworyt to Bakezōri (化け草履) – Opętane słomiane sandały z rękoma, nogami i jednym okiem. Znane z biegania po domu nocą robiąc hałas i śpiewając nonsensowne piosenki. O nim obiecujemy kiedyś zrobić oddzielny, dedykowany artykuł.

A dziś przyjrzymy się dziesięciu najdziwniejszym yōkaiom, jakie spłodziła japońska kultura. Choć wybór dziwadeł jest tak szeroki, że dziesiątka wydaje się co najmniej niewyczerpująca, to staraliśmy się wybrać takie, które wyróżniają się swoją unikalnością, dziwacznością i zdolnością do wywoływania dreszczy na plecach. Gotowi na podróż w głąb mrocznych i surrealistycznych zakamarków japońskiej wyobraźni? Zatem zaczynamy!

Najpierw krótko – czym są Yōkai?

Termin youkai (albo "yōkai") [ 妖怪 ] jest używany do opisania różnorodnych nadprzyrodzonych istot, które zamieszkują japoński folklor. Słowo to składa się z dwóch znaków kanji: 妖 (yō), co oznacza "czar" lub "zjawisko nadprzyrodzone", oraz 怪 (kai), które oznacza "dziwny" lub "tajemniczy". Razem, "yōkai" odnosi się do istot, które są zarówno niezwykłe, jak i tajemnicze, często budzące lęk, ale również ciekawość. Yōkai mogą przyjmować różne formy — od potworów i duchów po przedmioty codziennego użytku, które ożywają i nabierają demonicznych cech (o których pisaliśmy tu: tsukumogami).

W japońskiej kulturze istnieje wiele kategorii istot nadnaturalnych, które nie są klasyfikowane jako yōkai, ale mają swoje unikalne miejsce w folklorze i wierzeniach. Jedną z nich są kami (神), czyli boskie istoty lub duchy natury, które są obiektami czci w religii shintō. Kami są często kojarzone z różnymi aspektami naturalnego świata, takimi jak góry, rzeki, drzewa, czy zjawiska atmosferyczne, i zazwyczaj postrzegane jako opiekuńcze, choć mogą stać się gniewne, jeśli zostaną zaniedbane.

Inną kategorią są yūrei (幽霊), czyli duchy zmarłych, które nie znalazły spokoju i często nawiedzają żywych, aby rozwiązać nierozstrzygnięte sprawy lub zemścić się za krzywdy. Yūrei różnią się od yōkai tym, że są bardziej związane z ideą duszy i życia pozagrobowego. Istnieją również ryū (竜), czyli smoki, które są potężnymi duchami wodnymi i morskimi, często pełniącymi rolę strażników skarbów lub opiekunów określonych regionów. Shinigami (死神) to inna kategoria, która odnosi się do "bogów śmierci" lub personifikacji śmierci, którzy przychodzą, aby zabrać dusze umierających.

Warto także wspomnieć o tennin (天人) lub tenshi (天使), które są niebiańskimi istotami przypominającymi anioły, często przedstawianymi jako piękne kobiety o nadprzyrodzonych mocach. Każda z tych kategorii istot nadnaturalnych odzwierciedla różne aspekty japońskiego życia duchowego i kulturowego, tworząc złożoną sieć wierzeń, w której yōkai wyróżniają się swoją kapryśnością i zdolnością do przekraczania granic między światem fizycznym a duchowym.

Yōkai są klasyfikowane na wiele sposobów, często w zależności od ich cech, pochodzenia lub sposobu, w jaki wchodzą w interakcję z ludźmi. Na przykład istnieją yōkai związane z określonymi miejscami, takie jak domy (np. zashiki-warashi) lub rzeki (np. kappa). Inne mogą być związane z konkretnymi zjawiskami, takimi jak burze czy zaćmienia. Yōkai różnią się od innych kategorii duchów i demonów w japońskiej kulturze, takich jak "yūrei" (幽霊), czyli duchy zmarłych, które nie znalazły spokoju, czy "kami" (神), które są boskimi istotami lub duchami natury. Podczas gdy yūrei są zazwyczaj uważane za dusze zmarłych, a kami za obiekty czci i religijnej adoracji, yōkai są często postrzegane jako bardziej kapryśne, zmienne i niezwiązane z jednoznacznymi normami moralnymi, co czyni je wyjątkowym i fascynującym elementem japońskiej kultury. To właśnie yōkaie, bardziej niż inne istoty nadprzyrodzone w folklorze Japonii są całkowicie obce ludzkiej moralności i zwyczajom, bardziej dzikie, niezrozumiałe. Dla nas ludzi - szalone, dzikie, wręcz bezsensowne, ale okrutne i kapryśne.

Wyjaśniwszy sobie te sprawy techniczne, możemy wreszcie przejść do poznania:

10 najdziwniejszych yōkai Japonii

10. Heikegani (Krab z twarzą samuraja)

平家蟹 („krab klanu Heike (Taira)”)

Wygląd i zachowanie

Heikegani to wyjątkowy gatunek kraba (Paradorippe granulata) występujący w wodach przybrzeżnych Japonii, który zasłynął swoim niezwykłym wyglądem. Na pancerzu tych krabów znajdują się naturalne wypukłości i zagłębienia, które układają się w sposób przypominający ludzką twarz – a dokładniej, twarz samuraja z grymasem pełnym gniewu i determinacji. To specyficzne ukształtowanie skorupy sprawia, że kraby te wyglądają, jakby były nieustannie gotowe do walki, co dodaje im aurę tajemniczości i grozy. Choć kraby Heikegani zachowują się jak większość innych gatunków krabów – żyją na dnie morskim i żywią się planktonem oraz małymi organizmami – ich niezwykły wygląd przyczynił się do powstania wielu legend i przypowieści.

Legendy

Jedna z najciekawszych legend dotyczących Heikegani mówi o tym, jak twarze samurajów pojawiły się na pancerzach tych krabów. Historia Heikegani jest nierozerwalnie związana z klanem Heike, znanym również jako klan Taira, który był jednym z najpotężniejszych klanów samurajskich w okresie Heian w Japonii. Klan ten odegrał kluczową rolę w serii konfliktów znanych jako wojna Genpei (1180–1185), która zakończyła się ich ostateczną klęską w bitwie pod Dannoura.

Wierzy się, że po klęsce klanu Heike w bitwie pod Dannoura, duchy poległych wojowników przeszły na dno morskie, gdzie ich gniewne dusze złączyły się z ciałami krabów. W rezultacie skorupy tych krabów zaczęły przypominać twarze samurajów z wyraźnymi rysami, takimi jak zaostrzone brwi i szeroko otwarte usta, wyrażające gniew i desperację. Często opowiadano tę historię, aby przypominać ludziom o tragicznej historii klanu Heike i ich przegranej walce o władzę.

Symbolika i znaczenie

Kraby Heikegani są postrzegane jako symbol nieugiętej odwagi i honoru, które cechowały samurajów z klanu Heike. Ich obecność w japońskiej mitologii i folklorze odzwierciedla także bardziej uniwersalną prawdę o nieuchronności klęski i przemijaniu. Kraby te stały się również metaforą dla pojęcia "memento mori" – przypomnienia o nieuchronności śmierci i upływu czasu. Współcześnie, Heikegani są często przedstawiane w literaturze, sztuce i popkulturze, zarówno w Japonii, jak i poza nią, jako symbole tragicznych bohaterów, których duchy nigdy nie znalazły spokoju.

9. Kasha (demoniczny wóz)

火車 („ognisty wóz”)

Wygląd i zachowanie

Kasha to  yōkai często przedstawiany jako demoniczny wóz w ogniu lub postać kota-demona (radzaj bakeneko), który porywa ciała zmarłych. W zależności od regionu Kasha jest opisywana jako potworny wóz z płonącymi kołami albo jako humanoidalna istota o zwierzęcych cechach, z grzywą dzikiego kota i przerażającym wyrazem twarzy. Kasha najczęściej pojawia się w mrocznych, deszczowych nocach podczas pogrzebów lub w momencie, gdy ciało zmarłego jest przenoszone do grobu. Jego głównym celem jest kradzież ciała lub duszy zmarłego. Kasha jest uważany za zły omen i jest znany z tego, że sieje zamęt i chaos, przynosząc strach i smutek rodzinom, które straciły bliskich. To yōkai, który potęguje ból rodziny, która straciła kogoś bliskiego, ponieważ grozi tym, że nie tylko życie, ale i dusza może przepaść.

Historia i legendy

Wizerunek Kasha ewoluował przez wieki, przyjmując różne formy i interpretacje w różnych regionach Japonii. Początkowo Kasha był uważany za demonicznego woźnicę, który przychodził, aby ukraść ciała zmarłych i zabrać je do krain podziemnych. Z czasem legenda ta rozwinęła się, a Kasha zaczął być postrzegany jako demoniczna istota o zwierzęcych cechach, najczęściej przypominająca kota, która pojawiała się podczas pogrzebów. Jedna z popularnych legend mówi, że Kasha zstępuje z nieba w ognistym wozie, aby porwać ciało zmarłego, szczególnie tych, którzy prowadzili nieczyste życie lub nie przestrzegali tradycji religijnych.

W niektórych opowieściach Kasha został przedstawiony jako karzący duch, który pojawia się, gdy pogrzeb odbywa się niezgodnie z tradycyjnymi zasadami, lub gdy ciało zmarłego zostało porzucone lub źle traktowane. Inne historie przedstawiają Kasha jako istotę, która rywalizuje z kapłanami buddyjskimi, starając się przejąć ciało zanim zostanie ono odpowiednio pobłogosławione i złożone do grobu. Opowieści te podkreślają znaczenie właściwych rytuałów i ceremonii pogrzebowych oraz ich rolę w zapewnieniu pokoju duszom zmarłych.

Symbolika i znaczenie

Kasha jest symbolem chaosu, śmierci i nieposzanowania dla tradycyjnych obrzędów. W japońskiej kulturze służy jako przestroga przed ignorowaniem norm religijnych i społecznych, szczególnie tych związanych z ceremoniałem pogrzebowym. Kasha reprezentuje również konsekwencje złych uczynków za życia, symbolizując karę dla tych, którzy nie żyli zgodnie z moralnymi standardami. W bardziej uniwersalnym kontekście, Kasha uosabia strach przed śmiercią i nieznanym, a także lęk przed nieuporządkowanym i niegodnym pochówkiem. Współcześnie Kasha pojawia się w wielu formach w literaturze, teatrze i popkulturze, często jako zły omen, przypominając o kruchości ludzkiego życia i potrzebie zachowania duchowej czystości.

8. Ittan momen (Latająca tkanina)

一反木綿 („10-metrowa (jeden tan) płachta tkaniny”)

Wygląd i zachowanie

Ittan momen to jedno z bardziej niecodziennych yōkai w japońskim folklorze, które przyjmuje formę długiej, białej tkaniny przypominającej pas materiału używanego w tradycyjnym rzemiośle krawieckim. "Ittan" odnosi się do jednostki miary tkaniny, co sugeruje, że jest to kawałek materiału o standardowej długości, zwykle 10.6 metra. Wygląda na nieszkodliwy i zwyczajny, ale nocą staje się niebezpieczny. Ittan momen unosi się w powietrzu niczym duch, poruszając się szybkim, płynnym ruchem, który jest jednocześnie przerażający i hipnotyzujący. Jego typowym zachowaniem jest owijanie się wokół głów i szyi swoich ofiar, zaskakując je i niejednokrotnie – dusząc na śmierć.

Historia i legendy

Pochodzenie legend o ittan momen można prześledzić do regionu Kagoshima na wyspie Kiushiu, gdzie opowieści o tym yōkaiu były szczególnie popularne. Według tradycji ludowej, ittan momen jest złośliwym duchem lub yōkai, który pojawia się po zmroku, polując na samotnych wędrowców i nieostrożnych przechodniów. Jedna z najpopularniejszych historii mówi o tym, jak ittan momen pojawia się niespodziewanie, unosząc się w powietrzu jak lekki szalik na wietrze, by nagle opaść na swoją ofiarę, owijać się wokół niej i dusić do śmierci. W innych wersjach tej opowieści, ittan momen zrzuca swoje ofiary z dużych wysokości. Jego ataki z zaskoczenia są nagłe i śmiertelne.

W jednej z bardziej znanych legend opowiada się o grupie rolników, którzy zostali zaatakowani przez ittan momen podczas pracy na polach po zmroku. Krzyk jednego z nich ostrzegł pozostałych, którzy natychmiast zaczęli uciekać. Mimo że niektórzy zdołali się uratować, kilku z nich zostało schwytanych i uduszonych przez tkaninę. Ta opowieść miała na celu ostrzegać ludzi przed pracą lub podróżowaniem po zmroku, przypominając im o niebezpieczeństwach, które mogą czaić się w ciemnościach.

Symbolika i znaczenie

Ittan momen symbolizuje strach przed nieznanym i grozę codziennych przedmiotów, które nagle mogą stać się niebezpieczne. Jego forma jako zwykłej, białej tkaniny, czegoś, co każdy zna i używa, sprawia, że jest to bardzo niepokojący yōkai i pokazuje, że nawet najprostsze rzeczy mogą okazać się groźne. W kulturze japońskiej ittan momen przypomina o konieczności zachowania czujności i ostrożności, nawet wobec rzeczy, które na pierwszy rzut oka wydają się nieszkodliwe. Współcześnie, ittan momen pojawia się w różnych formach w literaturze, filmach, mangach i anime, często jako symbol ukrytych zagrożeń lub jako metafora nieoczekiwanych niebezpieczeństw.

7. Mokumokuren (oczy w shōji)

目目連 („mnogie oczy”)

Wygląd i zachowanie

Mokumokuren to yōkai o niezwykle nietypowym wyglądzie, który pojawia się w tradycyjnych japońskich domach, szczególnie tych z shōji, czyli przesuwanymi drzwiami lub ścianami wykonanymi z drewnianej ramy i cienkiego papieru. Nazwa Mokumokuren dosłownie oznacza "wielokrotne oczy", co odnosi się do wielu oczu, które nagle pojawiają się na powierzchni papieru shōji. Yōkai ten nie ma innej fizycznej formy – tylko oczy w ścianie i drzwiach - oczu, które mogą być duże, małe, okrągłe, podłużne, i o różnych kolorach. Oczy te obserwują wszystko, co dzieje się w pomieszczeniu, wpatrując się w ludzi z tajemniczą intensywnością. Mokumokuren może wywoływać uczucie niepokoju, a także budzić w ludziach paranoję i obawy, że są nieustannie obserwowani.

Historia i legendy

Legenda o Mokumokuren pochodzi z okresu Edo (1603–1868), kiedy to tradycyjne domy z papierowymi ścianami były powszechnie spotykane w Japonii. Opowieści o Mokumokuren prawdopodobnie narodziły się z obaw związanych z utrzymaniem domostwa w dobrym stanie. Wierzono, że yōkai ten pojawia się w miejscach, gdzie papier shōji jest uszkodzony, dziurawy lub zaniedbany. Mówi się, że jeśli ktoś nie naprawi tych dziur, wówczas Mokumokuren może się w nich ukazać, a oczy zaczynają się pojawiać wtedy w różnych miejscach domu, patrząc na mieszkańców i śledząc każdy ich ruch. W niektórych wersjach legendy Mokumokuren nie tylko obserwuje, ale także może wywoływać koszmary, sprawiając, że mieszkańcy czują się niespokojni i prześladowani w swoim własnym domu.

W jednej z popularnych historii, pewna rodzina zauważyła, że ich dom z dnia na dzień stał się miejscem pełnym oczu, które obserwowały ich każdego wieczora. Mimo że próbowali zasłonić oczy płachtami materiału i ignorować zjawisko, dziwne sny i uczucie ciągłego niepokoju skłoniły ich do wezwania kapłana. Kapłan doradził, aby naprawili wszystkie dziury w shōji i modlili się o spokój. Po dokonaniu napraw i modlitwach oczy zniknęły, a rodzina odzyskała spokój.

Symbolika i znaczenie

Mokumokuren jest symbolem poczucia bycia obserwowanym i utraty prywatności, co ma być przestrogą dla osób zaniedbujących swoje otoczenie. Ten yōkai przypomina ludziom o konieczności dbania o swój dom i naprawiania nawet najdrobniejszych uszkodzeń, zanim staną się większym problemem. Symbolika Mokumokuren może również odnosić się do uczucia niepokoju i lęku, jakie towarzyszy byciu obserwowanym lub osądzanym, co w kontekście społecznym może sugerować obawę przed oceną innych lub utratą prywatności. Współcześnie Mokumokuren pojawia się w różnych formach w literaturze, filmach i grach, często jako symbol ukrytych zagrożeń lub metafora dla nieprzewidywalnych i ukrytych niebezpieczeństw, które mogą pojawić się w miejscach pozornie zwykłych i bezpiecznych.

Nurikabe (ściana)

塗壁 („tynkowana (solidna) ściana”)

Wygląd i zachowanie

Nurikabe to tajemniczy yōkai, znany jako „niewidzialna ściana”. Jak sama nazwa wskazuje, Nurikabe przyjmuje formę niewidocznej bariery, która nagle pojawia się przed podróżnikami, blokując im drogę i uniemożliwiając dalszy marsz. Choć fizycznie Nurikabe jest niewidoczna, niektórzy twierdzą, że ma strukturę przypominającą dużą, gładką ścianę, która może rozciągać się na kilka metrów. Podróżnicy, którzy natrafiają na Nurikabe, często próbują ją obejść, ale wydaje się, że bariera magicznie przedłuża się w nieskończoność, bez względu na to, w którą stronę się udają. Inni próbują przebić się przez nią, tylko po to, by przekonać się, że ich wysiłki są daremne. Nurikabe może utrzymywać się przez kilka minut, a nawet godzin, zanim nagle zniknie, pozostawiając podróżnika zdezorientowanego i przestraszonego.

Historia i legendy

Opowieści o Nurikabe mają długą historię w japońskim folklorze, szczególnie popularne były w regionach wiejskich, gdzie drogi były często nieutwardzone i nieoświetlone, a podróżowanie nocą mogło być bardzo niebezpieczne. Wierzono, że Nurikabe pojawiała się, by zatrzymać ludzi i zmusić ich do zawrócenia, szczególnie jeśli podróżowali w nocy lub zbliżali się do niebezpiecznych terenów, takich jak urwiska, bagna czy nawiedzone miejsca. Niektórzy ludzie uważali, że Nurikabe pojawia się jako próba odciągnięcia podróżnych od niebezpieczeństwa, podczas gdy inni wierzyli, że jest to bardziej złośliwe zjawisko, które bawi się ludzkim strachem i frustracją.

Jedna z bardziej znanych legend mówi o samotnym wędrowcu, który natknął się na Nurikabe podczas nocnej podróży przez las. Gdy zderzył się niewidzialną barierą, próbował ją obejść, ale ściana zdawała się rozciągać w nieskończoność. W końcu, zmęczony i zdezorientowany, wędrowiec usiadł i poczekał. Po pewnym czasie ściana zniknęła, a on mógł kontynuować swoją podróż. Wierzono, że najlepszym sposobem na poradzenie sobie z Nurikabe jest po prostu usiąść i poczekać, aż zniknie, zamiast próbować ją obejść lub przebić.

Symbolika i znaczenie

Nurikabe jest często interpretowana jako symbol nieprzewidywalnych przeszkód, które napotykamy w życiu. Reprezentuje uczucie frustracji i bezsilności, jakie towarzyszy napotykaniu na pozornie nieprzekraczalne bariery, zarówno dosłownie, jak i metaforycznie. W kontekście kulturowym, Nurikabe może być postrzegana jako przypomnienie o potrzebie zachowania cierpliwości i wytrwałości w obliczu trudności, a także o tym, że czasami najlepszym sposobem na pokonanie przeszkód jest spokojne przeczekanie, aż sytuacja się zmieni. Nurikabe zobaczymy na przykład w grze Nioh (choć nie jest tu niewidzialna), a także w klasycznych mangach GeGeGe no Kitaro.

6. Nuppeppo (tłusty duch)

ぬっぺっぽう

Wygląd i zachowanie

Nuppeppo to yōkai, który wyróżnia się swoim odrażającym wyglądem i nieprzyjemnym zapachem. Ten tajemniczy duch ma formę niewielkiej, bezkształtnej masy tłuszczu o bladym, różowawym kolorze, co przypomina zniekształcone, opuchnięte ludzkie ciało. Cechą charakterystyczną Nuppeppo jest jego obwisła skóra, która wygląda, jakby się topiła lub była niedbale zszyta, co nadaje mu przerażający i groteskowy wygląd. Nuppeppo porusza się powoli, snując się po okolicach opuszczonych świątyń, cmentarzy lub na odludziu, nie wykazując zbyt wiele aktywności. Choć sam w sobie nie jest agresywny, jego obecność może być bardzo niepokojąca z powodu odrażającego, gnijącego zapachu, który pozostawia po sobie.

Historia i legendy

Pochodzenie Nuppeppo jest niejasne, ale jego legenda pojawia się w różnych źródłach z okresu Edo (1603–1868). Według niektórych opowieści, Nuppeppo jest wynikiem nieudanego eksperymentu alchemicznego lub rytuału mającego na celu stworzenie nieśmiertelności, co sugeruje, że mógł być kiedyś człowiekiem lub miał ludzkie pochodzenie. Inne legendy opisują Nuppeppo jako yōkai narodzonego z resztek ciał lub duchów zmarłych, które nie znalazły spokoju. W niektórych wersjach legendy uważa się, że Nuppeppo posiada właściwości lecznicze — osoby odważne lub zdesperowane wystarczająco, by zjeść kawałek jego tłustego ciała, mogą zyskać długowieczność lub inne korzyści zdrowotne. Jednak mało kto odważa się na taki krok, biorąc pod uwagę jego obrzydliwy zapach i wygląd.

Symbolika i znaczenie

Nuppeppo często jest interpretowany jako symbol ludzkiej odrazy wobec własnej cielesności, zgnilizny i starzenia się. Jego zniekształcona, tłusta forma może być metaforą dla zaniedbania i rozkładu, przypominając o nieuchronności starzenia się i śmierci, które dotykają każdego człowieka. W niektórych interpretacjach Nuppeppo może symbolizować materialną rozpustę i zaniedbanie duchowych wartości, co znajduje odzwierciedlenie w jego bezcelowym snuciu się po opuszczonych miejscach. Pomimo swojej odrażającej formy, Nuppeppo jest również związany z potencjalnym motywem odkupienia i regeneracji, co sugeruje, że nawet najobrzydliwsze rzeczy mogą mieć swoje pozytywne aspekty, jeśli zostaną właściwie zrozumiane lub wykorzystane.

Współczesne wystąpienia i znaczenie kulturowe

Współcześnie Nuppeppo pojawia się w różnych formach w japońskiej popkulturze, w tym w mangach, anime i grach wideo. Często jest przedstawiany jako groteskowa, ale niekoniecznie zła postać, której główną cechą jest jej przerażający wygląd i zapach, a nie złośliwość czy agresja. W niektórych przypadkach Nuppeppo jest używany jako postać komiczna, wywołująca zarówno strach, jak i śmiech, co podkreśla jego unikalne miejsce w panteonie japońskich yōkai. Przez swoje dziwaczne i odpychające cechy, Nuppeppo pozostaje jednym z bardziej intrygujących yōkai, który nie tylko budzi obrzydzenie, ale także prowokuje do refleksji nad ludzką naturą i przemijaniem.

5. Akaname (brudoliz)

垢嘗 („liżący brud”)

Wygląd i zachowanie

Akaname, po polsku nazwijmy go: „Brudoliz”, to yōkai, który zasłynął ze swoich obrzydliwych nawyków i odstręczającego wyglądu. Jego nazwa dosłownie oznacza „liżący brud”, co dokłądnie oddaje jego specjalizację. Akaname jest przedstawiany jako małe, humanoidalne stworzenie o wydłużonym ciele, często z długimi, chudymi kończynami i pazurami, oraz z wyjątkowo długim językiem, który wykorzystuje do lizania brudu i pleśni z brudnych powierzchni. Jego wygląd jest różnorodnie opisywany; czasami ma czerwone lub zielone ciało, z dzikimi włosami i grymasem na twarzy. Akaname pojawia się głównie w zaniedbanych łazienkach, łaźniach i innych wilgotnych miejscach, gdzie gromadzą się brud i grzyb. Choć sam Akaname nie jest agresywny, jego obecność jest oznaką zaniedbania i ostrzeżeniem dla tych, którzy nie dbają o czystość swoich domów.

Historia i legendy

Legendy o Akaname, mają swoje korzenie w okresie Edo (1603–1868), kiedy higiena osobista oraz utrzymywanie domów w czystości zaczęły nabierać większego znaczenia w japońskim społeczeństwie. Opowieści o Akaname były często wykorzystywane przez rodziców i opiekunów jako sposób na nauczenie dzieci i domowników, jak ważne jest dbanie o czystość, szczególnie w łazienkach i łaźniach. Według tych opowieści, Akaname odwiedza zaniedbane domy w nocy, zlizując brud, pleśń i osad z zaniedbanych powierzchni, pozostawiając po sobie nieprzyjemny ślad swojej obecności.

Historie o Akaname zazwyczaj mówią o jakiejś rodzinie, która zaczęła zauważać dziwne odgłosy dochodzące z łazienki każdej nocy. Kiedy sprawdzili to miejsce, odkryli Akaname w akcji, zlizującego brud ze ścian i podłóg. Przestraszeni i zawstydzeni, zaczęli regularnie sprzątać swoją łazienkę, a yōkai przestał się pojawiać. Tego rodzaju opowieści służyły jako ostrzeżenie przed skutkami zaniedbania i przypomnienie o konieczności utrzymywania domu w czystości.

Symbolika i znaczenie

Akaname, jako Brudoliz, symbolizuje strach przed zaniedbaniem, brudem i chorobami, które mogą się z nimi wiązać. Jego istnienie przypomina ludziom o znaczeniu higieny i utrzymywania czystości, szczególnie w miejscach, które mogą łatwo stać się siedliskiem bakterii i innych patogenów. Yōkai ten może być również interpretowany jako metafora dla ludzkiego lenistwa i zaniedbania, podkreślając, jak małe problemy mogą narastać i prowadzić do poważniejszych konsekwencji, jeśli nie są odpowiednio rozwiązywane. Akaname jest przestrogą przed ignorowaniem codziennych obowiązków oraz przypomnieniem o konieczności dbania o swoje otoczenie, aby uniknąć niechcianych „gości”.

4. Sazae-oni (demoniczne ślimaki)

栄螺鬼 („demoniczne ślimaki morskie”)

Wygląd i zachowanie

Sazae-oni to yōkai znane jako „demoniczne ślimaki morskie”, które są wyjątkowo złośliwymi istotami japońskiego folkloru. Wygląd Sazae-oni to połączeniem cech morskiego ślimaka i demona: zazwyczaj są przedstawiane jako ogromne ślimaki o skorupach ozdobionych demonicznymi twarzami i oczami, które błyszczą złowrogo. W niektórych opowieściach, Sazae-oni mają zdolność przemiany — potrafią przybrać postać pięknych kobiet, aby uwodzić nieświadomych mężczyzn i przyciągać ich bliżej morza. Po przemianie w ludzką formę, Sazae-oni mogą zachowywać się jak ludzie, ale ich ostatecznym celem jest oszukiwanie i zdobywanie władzy nad swoimi ofiarami. Te yōkai są znane z wykorzystywania swojej zdolności do uwodzenia i manipulacji, a także z niebezpiecznych zdolności nadprzyrodzonych.

Historia i legendy

Sazae-oni pojawiają się w japońskim folklorze jako postacie związane z morzem i legendami o piratach. Jedna z najsłynniejszych legend mówi o grupie piratów, którzy natknęli się na piękną kobietę dryfującą samotnie na morzu. Uratowali ją i zabrali na swój statek, nie wiedząc, że była ona w rzeczywistości Sazae-oni w ludzkiej postaci. W nocy kobieta ujawniła swoją prawdziwą formę i zaczęła terroryzować załogę, używając swoich magicznych mocy. Według jednej z wersji tej legendy, demoniczna ślimacza kobieta zaczęła obcinać mężczyznom genitalia i gromadzić je jako trofea, żądając w zamian za ich zwrot wartościowych przedmiotów od załogi. Przerażeni piraci postanowili oddać jej wszystkie swoje skarby, aby tylko przestała ich prześladować.

Symbolika i znaczenie

Sazae-oni, jako demoniczne ślimaki morskie, są symbolem zdrady i nieprzewidywalności morza. Morze w japońskiej kulturze często jest uważane za miejsce pełne tajemnic, niebezpieczeństw i niewiadomych, a Sazae-oni uosabiają te cechy, będąc zarazem zarówno atrakcyjne, jak i niebezpieczne. Ich zdolność do przemiany i uwodzenia symbolizuje niebezpieczeństwa, jakie mogą czaić się pod powierzchnią rzeczy — piękno i pokusa mogą być zwodnicze, prowadząc do zguby tych, którzy są nieostrożni. W ten sposób Sazae-oni mogą być postrzegane jako przestroga przed powierzchownymi osądami i przypomnienie o ukrytych zagrożeniach, które mogą kryć się w pozornie niewinnych sytuacjach.

2. Ashiarai yashiki (duch  wielkiej stopy)

足洗邸 („stopa do umycia w domu”)

Wygląd i zachowanie

Ashiarai yashiki, znany jako „duch stopy”, to niezwykle dziwaczny yōkai, który objawia się jako gigantyczna, pojedyncza stopa. Stopa ta jest ogromna, często przedstawiana jako pokryta brudem i błotem, a jej cechą charakterystyczną jest to, że nagle pojawia się w środku domu, opuszczając się z sufitu lub materializując się z powietrza. Choć z pozoru może wydawać się niegroźna, Ashiarai Yashiki wywołuje grozę i zamęt wśród mieszkańców, ponieważ pojawia się w środku nocy i domaga się, by ją natychmiast umyć. Stopa potrafi tupać i hałasować, budząc domowników i zmuszając ich do natychmiastowego działania, aby uspokoić to zjawisko. Jeśli prośba zostanie zignorowana, ashirai yashiki może stać się złośliwy, niszcząc wnętrze domu.

Historia i legendy

Legenda o Ashiarai Yashiki pochodzi z okresu Edo (1603-1868) i jest szczególnie popularna w regionie Kantō. Według najbardziej znanej opowieści, pewnego razu w jednej z rezydencji w Edo pojawiła się ogromna stopa, która z hukiem opadła na podłogę w środku nocy. Głos znikąd zażądał, aby stopę natychmiast umyto. Przerażeni mieszkańcy domu, nie wiedząc, jak inaczej poradzić sobie z tą sytuacją, pospieszyli z wodą i szorowali stopę, aż była czysta. Po tym rytuale stopa zniknęła tak nagle, jak się pojawiła, pozostawiając domowników w strachu, ale i w spokoju.

W innej wersji legendy, Ashiarai Yashiki pojawia się jako kara za grzechy lub złe uczynki popełnione przez domowników. Stopa, która jest zanieczyszczona i obrzydliwa, symbolizuje moralne brudy mieszkańców. W takich przypadkach, dopiero po odprawieniu rytuałów oczyszczenia i modlitw, stopa zniknie i dom odzyska spokój.

Symbolika i znaczenie

Ashiarai yashiki symbolizuje konieczność oczyszczenia — zarówno w sensie dosłownym, jak i metaforycznym. W japońskiej kulturze czystość fizyczna i duchowa jest niezwykle ważna, a pojawienie się brudnej stopy w domu może być odczytywane jako przestroga przed zaniedbaniem tych wartości. Jako yōkai, ashiarai yashiki jest również symbolem kapryśnych sił nadprzyrodzonych, które mogą nawiedzać ludzi bez wyraźnego powodu, wymagając od nich reakcji i dostosowania się do nieznanych reguł.

Shirime

尻目 („oko w odbycie”)

Wygląd i właściwości

Wygląd shirime jest bardzo nietypowy i groteskowy: na pierwszy rzut oka przypomina zwykłego człowieka, ale posiada jedno wielkie oko w miejscu, gdzie normalnie znajdowałby się odbyt. Shirime pojawia się jako naga postać, czasem opisywana z nadmiernie długimi ramionami i nogami, bez widocznych innych cech płciowych. Jego główną cechą jest umiejętność nagłego prezentowania swojego „trzeciego oka”, które znajduje się między pośladkami, co często wywołuje przerażenie i szok u napotkanych osób. Shirime nie jest złośliwym yōkai, ale raczej figlarnym i kapryśnym, który lubi straszyć ludzi swoim groteskowym wyglądem.

Pojawienie się w literaturze i sztuce

Shirime jest postacią mniej znaną w porównaniu do innych yōkai, ale pojawia się w różnych formach literatury i sztuki japońskiej, zwłaszcza w utworach związanych z absurdem i groteską. Jednym z najbardziej znanych opisów Shirime pochodzi z prac znanego artysty i poety z okresu Edo, Yosy Busona, który opisał spotkanie z tym yōkai w jednym ze swoich opowiadań. Shirime pojawiał się również w drzeworytach ukiyo-e, gdzie był przedstawiany w sposób humorystyczny, często z przesadnymi wyrazami twarzy i przerażonymi reakcjami ludzi, których próbował przestraszyć. W sztuce często podkreślano groteskowość tej postaci, co miało na celu wywołanie zarówno śmiechu, jak i zdziwienia u odbiorcy.

Historia o przerażaniu samurajów

Jedna z najbardziej znanych historii o Shirime opowiada o spotkaniu samuraja z tym niezwykłym yōkai. Pewnego razu, gdy samuraj wędrował nocą w pobliżu Kyoto, został zatrzymany przez dziwnie wyglądającą postać, która poprosiła go o chwilę uwagi. Zaintrygowany samuraj zgodził się, ale ku jego zdziwieniu, postać nagle rozebrała się i pochyliła do przodu, odsłaniając ogromne, świecące oko w swoim odbycie. Przerażony i zaskoczony samuraj uciekł w popłochu, a Shirime, zadowolony ze swojego figla, zniknął w ciemnościach. Historia ta jest często opowiadana jako humorystyczna anegdota o tym, jak nawet najodważniejsi wojownicy mogą zostać pokonani przez coś tak absurdalnego i niespodziewanego.

Symbolika związana z absurdem i groteską w japońskim folklorze

Shirime jest doskonałym przykładem yōkai, który symbolizuje absurd i groteskę w japońskim folklorze. Jego istnienie podkreśla, że nie wszystkie yōkai są złowrogie czy przerażające; niektóre z nich służą bardziej rozrywce i przestrodze. Shirime jest przedstawiany jako istota, która ma na celu wywołanie śmiechu, a nie strachu, chociaż jego metoda straszenia jest nietypowa.

Zakończenie parady

I tym sympatycznym akcentem kończymy naszą podróż po świecie najdziwniejszych yōkai, jakie kiedykolwiek spłodziła wyobraźnia japońskiego folkloru. Od groteskowego Shirime z okiem w nieoczekiwanym miejscu, przez demoniczne ślimaki Sazae-oni, po tajemnicze Nurikabe, każda z tych istot pokazuje, jak niezwykle bogaty i zróżnicowany jest świat japońskich legend. Yōkai nie tylko odzwierciedlają ludzkie lęki i niepokoje, ale także służą jako metaforyczne ostrzeżenia, przypominając nam o ważnych aspektach życia, takich jak higiena, moralność czy nawet absurdy ludzkiej natury.

Podróż w świat yōkai to nie tylko okazja do poznania niezwykłych opowieści, ale także do zrozumienia głębszych wartości i przekonań, które kształtują japońskie spojrzenie na świat. Choć dzisiaj przyjrzeliśmy się jedynie dziesięciu z nich, bogactwo yōkai jest znacznie większe, a każda z tych istot kryje w sobie historię wartą opowiedzenia.

Nieprzebrane bogactwo tego demonicznego zwierzyńca sprawia, że istnieje duże prawdopodobieństwo, iż znajdą się nawet jeszcze bardziej dziwne i zaskakujące stworki w japońskim folklorze niż te, które zaproponowałem. Jeśli tak – daj znać w komentarzu, jaki yōkai najbardziej Ciebie zadziwił. :-)

Sprawdź podobne artykuły:

Tsukumogami – dziwaczne demony youkai powstałe z przedmiotów codziennego użytku

Japońskie Kitsune – demoniczne i święte lisy manipulujące życiem nieświadomych ludzi

Kocie demony zemsty w japońskich legendach: mroczny Bakeneko

Mroczna procesja Hyakki Yagyō – noc, kiedy wszystkie japońskie demony wychodzą na ulice

Demon Namahage: mroczna obecność na Nowy Rok

    未開    ソビエライ

 Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia.

Osobiste motto:

"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)

  Mike Soray

   (aka Michał Sobieraj)

未開    ソビエライ

 Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia.

Osobiste motto:

"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)

Mike Soray

(aka Michał Sobieraj)

Napisz do nas...

Ciechanów, Polska

dr.imyon@gmail.com

___________________

inari.smart

Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!