20 lat promowania popkultury japońskiej

20 lat temu Japonia podniosła promocję kultury na wyższy poziom, podjęła niebanalną inicjatywę znaną jako "Cool Japan" i konsekwentnie implementuje ją do dziś. Jest to kompleksowa strategia rządowa mająca na celu promowanie bogactwa japońskiej kultury poza granicami kraju oraz generowanie zysku. Potężne pieniądze publiczne od 20 lat idą na wsparcie dla artystów i przedsiębiorców. W ramach "Cool Japan", japońska kuchnia i popkultura, od sieci restauracji Ippudo Ramen, przez modowy Japan Expo w Paryżu aż po anime Attack on Titan, które możemy oglądać na Crunchy Roll i Netflixie były wspierane tak, by dotrzeć do milionów.

Ciekawe jest, jak japoński rząd od 20 lat rozlicza się z obywatelami z wydatkowanych pieniędzy. Z METI (Ministerstwem Gospodarki, Handlu i Przemysłu) na czele, Japonia utrzymuje pełną transparentność zarządzania funduszem, regularnie publikując raporty i komunikaty prasowe. Dokumenty te nie tylko ujawniają cele i zakres projektów "Cool Japan", ale także dokładnie informują, jak alokowane są środki – pokazując „kiedy i ile idzie na co.

O co chodzi z tym „Cool Japan?”

Niech nas nazwa nie zmyli, „Cool Japan” to nie jest zabawny tytuł mangi shōjo, to  strategia rządowa, powstała na początku XXI wieku, a której głównym celem jest promowanie japońskiej kultury poza granicami kraju. Nie chodzi tu bynajmniej tylko o sushi i samurajów; mówimy o szeroko pojętej popkulturze – od mangi i anime, przez nowoczesne technologie i modę uliczną, po tradycyjne gry towarzyskie, literaturę, czy tradycyjny wystrój wnętrz.

Projekt „Cool Japan”, uruchomiony oficjalnie przez japoński rząd w roku 2002, miał za zadanie zaprezentować Japonię jako supermocarstwo kulturowe na międzynarodowej arenie. Strategia ta, zainicjowana w odpowiedzi na rosnącą popularność japońskich dóbr kulturowych, jak manga i anime, miała ambitny cel: zwiększyć eksport kultury z Kraju Kwitnącej Wiśni do nowych, niespotykanych wcześniej wysokości.

Cel „Cool Japan” był klarowny: ukazać światu, że Japonia to nie tylko technologie i samochody, ale również naród o bogatej, kreatywnej duszy. Strategia ta obejmowała wszystko, od gier wideo i mangi po nowoczesne technologie i modę. Program przewidywał potężne inwestycje w eksport kultury. Dla przykładu w 2013 roku rząd Japonii zainwestował 50 miliardów jenów (około 500 milionów dolarów) w Fundusz „Cool Japan”, głównie na zagraniczną promocję.

Jednakże, pomimo tych imponujących cyfr i zaangażowania, strategia „Cool Japan” napotkała na swojej drodze pewne wyzwania i potknięcia. Od kwestii skutecznego zarządzania funduszami po krytykę dotyczącą autentyczności i globalnej przystępności eksportowanych produktów kulturowych. Nawet i najlepsze intencje mogą zawsze napotkać na trudności i opór. Niemniej, nie można odmówić Japonii determinacji i zapału w promowaniu swojej kultury na globalnym rynku.

Historia powstania "Cool Japan"

Początki strategii "Cool Japan" sięgają wczesnych lat 2000. Pomysł ten zrodził się jako odpowiedź na rosnące zainteresowanie kulturą japońską na całym świecie, a zwłaszcza fascynację mangą, anime i japońską muzyką pop. Kluczowym momentem dla formalnego ukształtowania tej idei był rok 2002, kiedy to amerykański dziennikarz Douglas McGray opublikował artykuł pt. "Japan's Gross National Cool" w magazynie "Foreign Policy". W swoim tekście McGray przedstawił Japonię jako kraj, który może wykorzystać swoją kulturę do budowania międzynarodowego wpływu, stając się tym samym rodzajem "kulturalnego supermocarstwa".

Rząd Japonii, uznając potencjał tego pomysłu, postanowił oficjalnie przyjąć strategię "Cool Japan" jako część swojej polityki międzynarodowej i gospodarczej. Inicjatywa ta została wdrożona przez japońskie Ministerstwo Gospodarki, Handlu i Przemysłu (METI) oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych (MOFA). Celem było nie tylko promowanie japońskiej kultury na świecie, ale również wykorzystanie jej jako narzędzia do zwiększenia eksportu i wzmacniania gospodarczej obecności Japonii na arenie międzynarodowej.

"Cool Japan" nie była jedynie próbą eksportu popularnych produktów kultury masowej. Rząd Japonii chciał pokazać światu szerokie spektrum swojej kultury, od tradycyjnych rzemiosł, przez sztuki kulinarne, aż po najnowsze osiągnięcia w dziedzinie technologii. To wszechstronne podejście miało na celu stworzenie obrazu Japonii jako kraju innowacji, kreatywności i oryginalności.

W ten sposób, co zaczęło się jako dyskusja na temat globalnego wpływu japońskiej kultury, przekształciło się w kompleksową politykę rządową, której celem było konsekwentne umacnianie pozycji Japonii na światowej scenie kulturalnej i gospodarczej.

Gospodarcze i dyplomatyczne aspekty "Cool Japan"

Strategia "Cool Japan", ustanowiona przez rząd Japonii na początku XXI wieku, miała nie tylko promować japońską kulturę na świecie, ale również służyć jako silnik napędzający gospodarkę kraju. Uruchomienie Funduszu "Cool Japan" w 2013 roku z kapitałem początkowym wynoszącym 50 miliardów jenów (około 500 milionów dolarów) było ambitnym krokiem na drodze do realizacji tych celów. Fundusz ten miał za zadanie inwestować w projekty, które promują japońską kulturę za granicą, począwszy od popkultury po gastronomię i rzemiosło. Do 2023 roku, "Cool Japan" zaangażowało się w różnorodne przedsięwzięcia, wspierając ekspansję japońskich marek i produktów na rynki międzynarodowe.

Z perspektywy ekonomicznej, eksport dóbr kulturowych, w tym produktów związanych z mangą, anime, muzyką, modą i technologią, zwiększył widoczność japońskich produktów na świecie, przyczyniając się do wzrostu gospodarczego. W raporcie z 2015 roku, wartość rynku związanego z "Cool Japan" szacowana była na ponad 2 tryliony jenów (około 18 miliardów dolarów), podkreślając znaczenie kultury w gospodarce Japonii.

Z dyplomatycznego punktu widzenia, "Cool Japan" stało się narzędziem do budowania i wzmacniania międzynarodowych relacji. Poprzez promocję japońskiej kultury, rząd Japonii dążył do zwiększenia międzynarodowego zrozumienia i szacunku dla swoich tradycji. Strategia ta, poprzez organizację wydarzeń kulturalnych, wystaw i festiwali na całym świecie, pomogła w tworzeniu pozytywnego wizerunku Japonii, co ułatwiło nawiązywanie nowych partnerstw dyplomatycznych i gospodarczych.

"Cool Japan" przyczyniło się także do wzrostu liczby turystów odwiedzających Japonię. Według Japan National Tourism Organization (JNTO), liczba zagranicznych turystów w Japonii wzrosła z 8,3 miliona w 2012 roku do rekordowych 31,9 miliona w 2019 roku, co stanowi trzykrotny wzrost. Turystyka, będąca kluczowym elementem "Cool Japan", przyniosła znaczące korzyści dla lokalnej gospodarki, generując przychody ze sprzedaży produktów kulturowych, usług gastronomicznych i hotelarstwa.

Przykłady wykorzystania funduszu „Cool Japan”

Przyjrzyjmy się, "na co idzie" fundusz.

Ekspansja japońskiej gastronomii

Fundusz "Cool Japan" dofinansował otwarcie japońskich restauracji za granicą, promując japońską kuchnię, taką jak sushi, ramen czy kaiseki. Działania te miały na celu nie tylko promowanie kultury kulinarnej, ale również wsparcie eksportu japońskich produktów spożywczych. Jeśli tylko japoński przedsiębiorca otwierał biznes za granicą i jego restauracja z tradycyjną kuchnią japońska spełniała odpowiednie wymogi programu, mógł liczyć na wsparcie finansowe ze strony rządu Japonii (tak powstała na przykład sieć Ippudo Ramen, której silną ekspansję na Europę Zachodnią i USA obserwujemy do dziś).

Promocja japońskiej mody

Inwestycje w międzynarodowe pokazy mody, gdzie japońscy projektanci mogli prezentować swoje kolekcje, były jednym z działań mających na celu podkreślenie unikalności japońskiego designu. Zarówno uznani, jak i młodzi twórcy kreacji modowych mogli liczyć na wsparcie w organizacji imprez, które promowały ich projekty wśród międzynarodowej publiczności (jak choćby w przypadku marki Uniqlo w 2015 na międzynarodowych tygodniach mody).

Wsparcie dla japońskich festiwali kulturowych

Fundusz finansował organizację festiwali kultury japońskiej za granicą, w tym projekcje filmów, wystawy mangi i anime, koncerty muzyki japońskiej oraz warsztaty związane z tradycyjnymi japońskimi sztukami i rzemiosłem. Największym tu przykładem może być Japan Expo w Paryżu.

Ekspansja japońskich mediów i rozrywki

Dofinansowanie było również kierowane na promocję japońskich filmów, seriali, gier wideo i muzyki poprzez ich dystrybucję na międzynarodowych platformach streamingowych oraz uczestnictwo w międzynarodowych targach i festiwalach branżowych. Co więcej, fundusz "Cool Japan" inwestował w produkcje anime, które miały globalny potencjał, takie jak "Attack on Titan" czy "My Hero Academia", wspierając ich dystrybucję poza Japonią oraz wspierając ich twórców w umieszczaniu swoich anime na takich platformach streamingowych, jak Netflix, czy Crunchy Roll.

Promocja technologii i innowacji

Projekty pokazujące innowacyjność japońskich technologii, w tym zaawansowane gadżety elektroniczne, robotykę i technologie cyfrowe, były wspierane w celu podkreślenia roli Japonii jako lidera w tej dziedzinie.

Jak z przejrzystością zarządzania funduszem przez rząd japoński?

Przejrzystość i odpowiedzialność to kluczowe aspekty zarządzania funduszami publicznymi, a Fundusz "Cool Japan" jest tego doskonałym przykładem. Japońskie Ministerstwo Gospodarki, Handlu i Przemysłu (METI) oraz sam Fundusz "Cool Japan" podjęły znaczące kroki, aby zapewnić, że informacje dotyczące projektów, finansowania i osiągnięć są łatwo dostępne dla opinii publicznej.

Dokumentacja i raportowanie

METI regularnie publikuje raporty roczne i komunikaty prasowe, które zawierają szczegółowe informacje na temat wszystkich projektów realizowanych pod egidą "Cool Japan". Te dokumenty nie tylko przedstawiają cele i zakres poszczególnych inicjatyw, ale także szczegółowo opisują, jak środki są alokowane i wydatkowane. Dzięki temu obywatele Japonii oraz zainteresowane strony na całym świecie mogą śledzić postępy programu, co zwiększa przejrzystość i buduje zaufanie do sposobu zarządzania publicznymi środkami finansowymi.

Otwartość na oceny zewnętrzne

Przejrzystość programu "Cool Japan" jest dodatkowo wzmacniana przez otwartość na oceny i recenzje zewnętrzne. Analizy przeprowadzane przez niezależne instytucje badawcze, organizacje pozarządowe oraz media nie tylko podkreślają sukcesy programu, ale także wskazują obszary wymagające poprawy. Ta gotowość do przyjmowania konstruktywnej krytyki i dostosowywania strategii w odpowiedzi na zmieniające się warunki rynkowe jest dowodem na zobowiązanie do efektywności i skuteczności w promowaniu japońskiej kultury na świecie.

Zarzuty i wpadki

Strategia "Cool Japan", mimo swoich ambitnych celów i imponujących osiągnięć, nie jest wolna od krytyki i wyzwań. Skupienie na promocji szeroko pojętej kultury japońskiej na świecie wywołało różnorodne reakcje, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Poniżej przedstawiam omówienie głównych punktów krytyki oraz wyzwań, z jakimi projekt się boryka.

Krytyka komercjalizacji kultury

Jednym z głównych zarzutów wobec "Cool Japan" jest nadmierna komercjalizacja japońskiej kultury. Krytycy argumentują, że dążenie do maksymalizacji zysków z eksportu kultury może prowadzić do utraty autentyczności i zniekształcenia tradycyjnych wartości. Zamiast promować głębokie zrozumienie japońskiej kultury i dziedzictwa, strategia mogłaby niechcący promować powierzchowny i stereotypowy obraz Japonii, skoncentrowany na tych aspektach, które są najbardziej „sprzedawalne” na rynku międzynarodowym.

Wyzwania związane z globalną przystępnością

Innym wyzwaniem jest zapewnienie globalnej przystępności i zrozumienia promowanych treści. Co może być atrakcyjne dla japońskiego odbiorcy, nie zawsze znajduje rezonans poza granicami kraju. Różnice kulturowe, bariery językowe i odmienne preferencje estetyczne mogą utrudniać przyjęcie japońskiej kultury pop na niektórych rynkach. Istnieje ryzyko, że bez odpowiedniej lokalizacji i dostosowania, inicjatywy "Cool Japan" mogą nie osiągnąć zamierzonych efektów.

Efektywność inwestycji

Kwestionowana jest również efektywność finansowa projektu. Krytycy zwracają uwagę na to, że pomimo znaczących inwestycji, zwrot z tych nakładów nie zawsze jest jasny lub mierzalny w tradycyjnych kategoriach ekonomicznych. Zadają pytanie, czy środki publiczne mogłyby być lepiej wykorzystane na inne cele, które przyniosłyby bardziej bezpośrednie korzyści dla japońskiej gospodarki i społeczeństwa.

Zarzutem jest efektywność, nie uczciwość

Do kwietnia 2023 roku, w kontekście Funduszu "Cool Japan" nie odnotowano szeroko rozpowszechnionych skandali finansowych czy przypadków defraudacji, które byłyby publicznie znane na dużą skalę. Działania tej inicjatywy, zarządzanej przez japońskie Ministerstwo Gospodarki, Handlu i Przemysłu (METI) oraz przez dedykowany Fundusz "Cool Japan", były szeroko dokumentowane i raportowane. Na bieżąco, do wglądu dla wszystkich obywateli.

Wydaje się, że większość krytyki skupiała się raczej na kwestiach związanych z efektywnością wydatków, selekcją projektów do finansowania, oraz na wyzwaniach związanych z mierzalnością bezpośredniego wpływu inwestycji na poprawę eksportu kulturowego i wizerunku Japonii za granicą. Krytycy podnosili pytania o to, czy środki przeznaczane na projekty "Cool Japan" były wykorzystywane w najbardziej efektywny sposób, oraz czy cele programu były osiągane w sposób zadowalający.

Jednakże, jak w przypadku wielu dużych programów rządowych na całym świecie, zarządzanie funduszami publicznymi na szeroką skalę jest złożonym wyzwaniem i może być przedmiotem publicznej dyskusji oraz krytyki. W odpowiedzi na taką krytykę, instytucje zarządzające Funduszem "Cool Japan" i powiązane z nim agencje starały się zwiększać przejrzystość i udostępniać regularne raporty dotyczące realizacji projektów, ich efektywności i wpływu na promocję japońskiej kultury na świecie.Top of Form

Dalsze kierunki rozwoju?

Obecnie strategia "Cool Japan" znajduje się na fascynującym etapie ewolucji, gdzie jej wpływ na promowanie japońskiej kultury i produktów na całym świecie jest coraz bardziej widoczny. Japonia skutecznie umacnia swoją pozycję jako eksporter unikalnej kultury i innowacji. METI, kontynuując transparentne zarządzanie i raportowanie, zapewnia, że fundusze są wykorzystywane efektywnie, a projekty "Cool Japan" odzwierciedlają autentyczność i różnorodność japońskiej kultury.

W związku z dynamicznym rozwojem świata cyfrowego i zmieniającymi się gustami globalnej publiczności, przyszłość strategii "Cool Japan" zapowiada się obiecująco, ale jest również pełna wyzwań. Adaptacja do nowych technologii, takich jak rzeczywistość wirtualna i sztuczna inteligencja, może zaoferować nowe sposoby interakcji z japońską kulturą, od wirtualnych wycieczek do historycznych miejsc, po interaktywne doświadczenia w świecie anime. Jednocześnie, kluczowym wyzwaniem pozostanie zachowanie równowagi między komercjalizacją a ochroną dziedzictwa kulturowego.

Krótki komentarz autora

Jeśli autor może dorzucić jeszcze od siebie dwa słowa – wrażenie robi zarówno konsekwencja (20 lat podążania zgodnie z obranym celem, mimo zmian w rządzących partiach), jak i bardzo skrupulatne rozliczanie się z obywatelami z każdego yena, a także skala, z jaką wsparcie jest udzielane przedsiębiorcom (również tym małym, bo Fundusz obejmuje wsparcie nawet dla 1-osobowych działalności w dziedzinie kultury) robi wrażenie i nie jest łatwo znaleźć tak uczciwie i konsekwentnie wdrożoną politykę kulturową u innych państw.

Niemniej, autor musi przyznać, że istnieją też pewne wątpliwości. Mianowicie, czy ciężar wysiłku społecznego i finansowego nie powinien być bardziej, niż to teraz ma miejsce, przeniesiony z rozwoju kultury na rozwiązywanie społecznych problemów Japonii.

Kraj ten posiada dość ekstremalne problemy społeczne i demograficzne. Istnieją palące problemy w Japonii takie, jak destrukcyjna dla jednostki kultura pracy, całkowicie wyludnione setki, tysiące kilometrów kwadratowych wsi (Shōmetsu shuraku), nienajlepszy stan emocjonalny i ewidentnie zbyt silna presja społeczna dla zbyt wielu Japończyków (drugi największy na świecie wskaźnik samobójstw, czy ekstremalne wycofanie społeczne, jak hikikomori). Przede wszystkim, jednak, najważniejszym problemem Japonii są prognozy demograficzne (które zresztą wynikają z powyższych problemów). 28% Japończyków dziś jest powyżej 65 roku życia. W 2060 r. może ten wskaźnik przekroczyć 50%. Chciałoby się dosadniej powiedzieć: „zaraz nie będzie czego i kogo promować”.

Temat nie jest prosty, nie jest też tak, że rząd japoński nic nie robi ze współczesnymi problemami społecznymi Japonii. Niemniej ponuro rysująca się przyszłość tego narodu siłą rzeczy musi rzutować na, w zasadzie wszystkie projekty długoterminowe, jakie się tam podejmuje i nie ma obecnie zagadnień dotyczących współczesnej Japonii, które można by omawiać bez uwzględnienia tego zagrożenia. Od tej strony - rozumiem wątpliwości niektórych osób co do zasadności polityki "Cool Japan" jednocześnie nie potrafiąc się opowiedzieć po żadnej ze stron w pełni.