Genji i Yugao – tajemnice księżycowego powoju w tysiącletniej opowieści o żądzy i stracie
Wśród kwiatów księżycowego powoju
W świetle bladego księżyca, w zapomnianym ogrodzie dzikie kwiaty księżycowego powoju yūgao rozkwitają tęsknie patrząc w dal dawno minionych wieków. Ich biel lśni na tle mroku, delikatne, lecz zdające się skrywać jakąś straszliwą tajemnicę – tak, jak piękna kobieta z obrazu Yoshitoshiego „Genji i Yugao”. Długie, rozpuszczone włosy opadają na jej ramiona jak jedwabne nici nocy, a blade, niemal przezroczyste usta zdają się szeptać sny. W jej spojrzeniu kryje się ból, jakby poznała wszystkie cierpienia ludzkiej duszy – i wszystkie tajemnice śmierci. Oto Yūgao, 夕顔 - „twarz wieczoru” kwiat powoju księżycowego i kobieta, której historia otwiera wrota do świata dworskich intryg, zakazanych namiętności i duchów mszczących się zza grobu – pochodzące z pierwszej powieści na świecie – „Genji Monogatari” autorstwa Murasaki Shikibu, roku 1010.
To opowieść o miłości, która rozkwitła w cieniu ruin, i o duchu, który tę miłość zniszczył. Hikaru Genji, książę – ulubieniec samego życia - zwrócił swoje spojrzenie na tajemniczą kobietę ukrytą za zasłoną porzuconego domu. Ich miłość była jak nocny kwiat księżycowego powoju – piękna, ulotna, lecz zrodzona w świadomości rychłego upadku i końca. W chwilach czułości, gdy dwie dusze splatały się pod osłoną ciemności, żądza i zazdrość ścierały się, by wywołać z ciemności mroczną obecność. Obecność, która w ciszy połknęła ich miłość. Yūgao zginęła nagle, a jej śmierć doprowadziła biednego Genjiego na granice rozpaczy i szaleństwa, pozostawiając go z pytaniami, na które tylko blady i zawsze obojętny wobec bólów ludzkich księżyc potrafiłby odpowiedzieć.
W jego bladym blasku, Yūgao – kwiat i kobieta – staje się symbolem ulotnego piękna i nieuchronnego upadku. Jak powój, który rozkwita jedynie po zmroku, jej historia utkana jest z nici nocnych tajemnic – namiętności, rządzy i zazdrości. W świecie „Genji Monogatari” to, co piękne, bywa naznaczone klątwą przemijania, a to, co wieczne, jest milczące i obojętne, jak odbicie księżyca na spokojnej tafli wody. Japońska proza sprzed tysiąca lat uczy nas akceptować ten mrok w naszym życiu. Sprawdźmy, o czym szeptali Genji i Yugao…
Kim była Murasaki Shikibu i czym jest The Tale of Genji?
Murasaki Shikibu (978–1014~1031?), dama na cesarskim dworze okresu Heian, zapisała się w historii literatury jako autorka uznawanej za pierwszą nowoczesną powieść świata – Genji Monogatari (Opowieść o Genjim). Urodzona w rodzinie arystokratycznej, odebrała staranne wykształcenie, co pozwoliło jej na opanowanie klasycznego języka chińskiego – umiejętność rzadką wśród kobiet tamtych czasów. Jej dzieło jest nie tylko literackim kamieniem milowym, ale także intymnym portretem życia na dworze Heian. (jeśli chcesz wiedzieć o niej więcej, jej życie i twórczość można poznać na łamach książki: "Silne kobiety Japonii" ).
The Tale of Genji, liczące 54 rozdziały (w wersji angielskiej to ponad 1,200 stron), opowiada o życiu Hikaru Genjiego, „Lśniącego Księcia”, i jego miłosnych perypetiach. Powieść, pełna dworskich intryg, zakazanych namiętności i psychologicznych analiz bohaterów, jest także bogatym zapisem kultury i codzienności epoki Heian. To dzieło niezwykłe pod względem stylu i głębi emocjonalnej, a także wyrazistego obrazu arystokratycznego życia w Japonii tamtych czasów.
Popularność Opowieści o Genjim jako inspiracji artystycznej jest trudna do przecenienia. Na podstawie powieści powstały setki dzieł sztuki, w tym około 1,000 ukiyo-e, które przedstawiają zarówno najbardziej dramatyczne, jak i subtelne momenty z książki. Dodatkowo, powieść doczekała się licznych adaptacji w teatrze nō, kabuki, a także w sztukach współczesnych, w tym anime.
"Genji i Yūgao"
源氏と夕顔
(Genji to Yūgao)
- Tsukioka Yoshitoshi (月岡芳年)
"Sto aspektów księżyca" (月百姿)
Obraz "Genji i Yūgao" autorstwa Yoshitoshiego jest jednym z pięknych przykładów ukiyo-e, który łączy w sobie techniczną wirtuozerię, głęboką symbolikę i dramatyczną atmosferę. Yoshitoshi, znany ze swojej zdolności uchwycenia skomplikowanych emocji i transcendentalnej estetyki, w tym dziele stworzył niezwykle subtelny portret tragicznej miłości i śmierci.
Postać kobiety Yūgao została uchwycona w momencie, gdy jej eteryczna natura przenika granicę pomiędzy życiem a śmiercią. Jej sylwetka jest eteryczna, niematerialna. Delikatne, niemal przezroczyste linie konturów jej ciała podkreślają jej efemeryczną naturę, a blada barwa jej skóry kontrastuje z dramatycznym ciemnym, żywszym tłem. Yoshitoshi zastosował wyrafinowaną grę jasnymi odcieniami błękitu i bieli, dzięki której jej twarz, oświetlona bladym światłem księżyca, emanuje melancholią i tajemnicą.
Włosy Yūgao są długie i nieuporządkowane, spływają na jej ramiona jak czarne fale wzburzonego morza. Ta fryzura, charakterystyczna dla kobiet okresu Heian, w wydaniu Yoshitoshiego wygląda na nieco zaniedbaną, co jeszcze bardziej podkreśla jej duchową, niematerialną obecność. Oczy Yūgao, namalowane w chłodnych, niebieskawych tonach, wydają się puste i wyrażają coś pomiędzy bólem, rezygnacją a tajemnicą. Niebieskawe usta emanujące chłodem śmierci, dodają postaci zarówno piękna, jak i mrocznej aury.
Centralnym punktem obrazu jest postać Yūgao, ale to otaczające ją detale tworzą pełnię kompozycji. Kwiaty księżycowego powoju (jap. Yūgao), wijące się wokół jej postaci, są przedstawione z niezwykłą precyzją. Ich długie łodygi i delikatne płatki zdają się ożywać na papierze. Kwiaty te symbolizują zarówno piękno, jak i przemijanie, a ich biel niemal stapia się z bladą cerą Yūgao. Jednocześnie wijące się łodygi zdają się ją oplatać, jakby trzymały ją w swoim uścisku, podkreślając jej stan uwięzienia pomiędzy życiem a śmiercią.
Tło obrazu jest ciemno-niebieskie (lub błękitne, zależy od wersji druku), co kontrastuje z jasnością postaci i kwiatów. Yoshitoshi wykorzystał to tło, by skierować całą uwagę widza na centralne elementy kompozycji, a także wzmocnić wrażenie pustki wokół i nieuchronności unicestwienia. W górnej części obrazu księżyc, jak w przypadku i innych dzieł z tej serii (zobacz np. : Adachi lub Daimotsu) jakby przyglądał się całej scenie z zimną obojętnością.
Yoshitoshi posłużył się typowymi dla ukiyo-e technikami, takimi jak płaskie powierzchnie barwne i precyzyjne kontury, ale w swoim stylu wprowadził subtelne gradienty, co nadało obrazowi głębię i trójwymiarowość. Użycie chłodnych, stonowanych kolorów – od delikatnych błękitów po głębokie granaty – podkreśla atmosferę melancholii i grozy. Jednocześnie szczegółowe przedstawienie kwiatów i tkanin wskazuje na inspirację tradycyjnymi wzorami zdobniczymi, które w kulturze japońskiej odgrywały istotną rolę.
W obrazie widoczny jest również wpływ estetyki Heian, którą Yoshitoshi przetworzył w swój charakterystyczny, pełen dramatyzmu sposób. Połączenie dekoracyjności z psychologiczną głębią sprawia, że dzieło to oddziałuje na widza zarówno wizualnie, jak i emocjonalnie.
Obraz "Genji i Yūgao" nie jest jedynie przedstawieniem pięknej kobiety czy dekoracyjną sceną z klasycznego tekstu. Każdy szczegół opowiada fragment większej historii. Aby w pełni zrozumieć ten obraz, musimy poznać historię tajemniczego spotkania Genjiego i Yūgao, które przyniosło miłość, śmierć i cień wiecznego bólu. Wróćmy zatem do Murasaki Shikibu i jej „Genji Monogatari”, a dokładniej rozdziału IV, zatytułowanego „Yūgao”, który przenosi nas w świat subtelnych emocji, tajemnic i tragicznej miłości.
„Genji Monogatari, rozdział IV: Yūgao”
源氏物語 第四帖: 夕顔
(Genji Monogatari, Dai Yon Jō: Yūgao)
- Murasaki Shikibu (紫式部)
"Opowieść o Genjim" (源氏物語)
Pierwsze spotkanie Genjiego z Yūgao
W ciepły, leniwy wieczór, gdy światło księżyca osnuwało dworskie alejki swoim bladym srebrem, Hikaru Genji, „Lśniący Książę”, wyruszył w odwiedziny do swojej dawnej niani, kobiety, która niegdyś była dla niego jak druga matka. To ona, swoją troską i czułością, osłaniała go w dzieciństwie przed chłodem dworskich intryg i kapryśnością życia na cesarskim dworze. Teraz, u schyłku swoich dni, niania chorowała, a Genji czuł ciężar tej wizyty. Była to podróż pełna smutku i melancholii – widok jej słabnącego ciała i gasnącego życia przypominał mu o ulotności wszystkiego, co kochał. Ale los, jakby igrając z sercem Genjiego, postanowił podarować mu przy tej podróży coś więcej – doświadczenie tak intensywne i bolesne, że miało zostać z nim po kres jego dni.
Po spotkaniu z nianią, Genji zdecydował się przejść przez okolice jej skromnej posiadłości, korzystając z ciepłego, spokojnego wieczoru. Cisza otaczała go niczym miękki całun, a powietrze niosło zapach wilgotnej ziemi i rozkwitających kwiatów. Wąskie alejki, porośnięte dziką roślinnością, prowadziły w kierunku starego płotu otaczającego zapomnianą, opuszczoną posiadłość. Srebrzyste światło księżyca zalewało tę scenę, malując ją barwami snu. To właśnie wtedy coś przykuło jego uwagę – po drugiej stronie płotu, wśród dzikich chwastów, rozkwitały kwiaty yūgao. Ich delikatne białe płatki wydawały się niemal nadprzyrodzone, lśniąc w świetle księżyca, jakby były utkane z czystego światła. Genji, poruszony ich kruchością i pięknem, nie mógł się oprzeć – poprosił swojego sługę, by zerwał jeden kwiat, nieświadomy, że ten niewinny gest stanie się początkiem tragedii.
W tym momencie z posiadłości wyszła kobieta – subtelna jak cień, odziana w zwykłe, lecz gustowne kimono. Jej głos, cichy jak szept wiatru, skierował do sługi kilka słów, przekazując mu wachlarz, by na nim złożył zerwany kwiat. Gdy sługa z wachlarzem, na którym znalazł się zerwany kwiat podbiegł do Genjiego, tajemniczej kobiety już nie było – skryła się w mroku posiadłości. Wachlarz był ozdobiony starannie skomponowanym wierszem waka, co było zgodne z wyrafinowanymi zwyczajami arystokracji Japonii czasów Heian. Gdy Genji odczytał go, słowa, mimo swojej prostoty, przeszyły jego serce, jak strzała. Od tej chwili w Genjim zrodziło się pragnienie, by poznać tę tajemniczą kobietę.
Spotkanie
Genji nie mógł o niej zapomnieć. Jej obraz – delikatny i ulotny jak kwiat yūgao – powracał w myślach niczym natrętne marzenie. Słudzy, wysłani, by poznać jej tożsamość, niewiele się dowiedzieli. Kobieta była tajemnicza, jakby pochodziła z innego świata, a jej skromne otoczenie zdawało się nie pasować do subtelności i wyrafinowania jej manier.
Zafascynowany, Genji postanowił działać ostrożnie. Zgodnie z tradycją, napisał wiersz waka dla pani domu, który przekazał za pośrednictwem jej służki. Następnego wieczoru udało mu się nawiązać rozmowę ze służącą, która przyniosła mu odpowiedź na jego wierszowy podarunek. Choć słowa służącej były zdawkowe, zdradziły, że jej pani ceni poezję i piękno, a to tylko pogłębiło jego fascynację. Genji poprosił służącą o przekazanie wiadomości, subtelnie wyrażając zainteresowanie jej panią, oczywiście powiedziane w sposób wielce zaowalowany, jak przystało na dworskie maniery.
Kilka dni później, ku jego radości, Yūgao odpowiedziała – najpierw delikatnie, poprzez swoje wiersze, a później, gdy zaufanie między nimi rosło, spotkała się z nim osobiście. Genji zaczął potajemnie odwiedzać ją coraz częściej, a z każdą rozmową, z każdym spojrzeniem jej uśmiech rozświetlał jego duszę. Yūgao, choć nieśmiała, wyczuwała w jego obecności coś, co rozpalało w niej nieznane dotąd uczucia – była to zarówno fascynacja, jak i lęk. Nie chciała zdradzić swojej przeszłości, choć jej tajemnice rzucały cień na rozwijającą się relację.
Spotkanie w odludnym domu
Kiedy ich uczucie zaczęło dojrzewać, Genji, obawiając się wścibskich oczu dworu, zaproponował spotkanie w odludnej posiadłości – miejscu ukrytym, gdzie mogli być razem, z dala od zgiełku i osądów. Yūgao zgodziła się, choć w jej sercu tliła się dziwna niepewność, jakby coś złowrogiego czaiło się w mroku, który ich otaczał.
W odludnym domu atmosfera była zarówno intymna, jak i pełna napięcia. Światło księżyca wpadało przez puste ramy okien, oświetlając ich twarze i ukazując emocje, które z trudnością tłumili. Tej nocy ich miłość rozkwitła w pełni – czułość Genjiego przyniosła Yūgao chwilę ulgi i szczęścia. Ale noc miała swoje własne tajemnice, a cisza kryła w sobie coś więcej niż tylko kojący szum wiatru.
Zemsta
Gdy Genji i Yūgao pogrążyli się w słodkim śnie po ich pierwszej wspólnej nocy, coś w powietrzu się zmieniło. Lekka, nocna bryza przestała kołysać zasłonami, a cisza nabrała ciężaru, który przywodził na myśl nadchodzącą burzę. Powietrze stało się gęste i przeszyte niewidzialnym, lodowatym chłodem.
Z ciemności wyłoniła się złowroga obecność – duch, którego gniew i ból były niemal fizycznie odczuwalne. Była to emanacja skrajnych emocji duszy Rokujō no Miyasudokoro (六条御息所), dawnej kochanki Genjiego. Rokujō, kobieta pełna dumy i wytworności, odznaczała się nie tylko arystokratycznym wdziękiem, lecz także nieposkromioną zazdrością i żalem wobec Genjiego. Kiedyś cieszyła się uwagą „Lśniącego Księcia”, lecz Genji, zafascynowany nowymi miłościami, odsunął ją na dalszy plan. Upokorzona i porzucona, Rokujō nie mogła znieść myśli o tym, że jej miejsce u boku Genjiego zajmuje inna kobieta.
Choć żyła nadal w dworskich kręgach, jej tłumione emocje zazdrości były tak silne, że przybrały pół-fizyczny, pół-eteryczny kształt mściwego ducha. Według wierzeń tamtych czasów, skrajna zazdrość i gniew mogły przybrać postać ikiryō (生霊) – ducha ożywionych uczuć. Była to zjawa powstała z gniewu i bólu, odłączona od ciała swojej właścicielki, ale niosąca jej mściwą wolę. Duch ikiryō Rokujō zrodził się z cierpienia, jakie czuła porzucona kobieta, widząc, jak Genji otacza czułością inną kochankę - Yūgao. Jej duch, pełen nienawiści i zazdrości, zmaterializował się w domu, w którym książę schronił się ze swoją ukochaną.
Zimny powiew przeszył pokój, a Yūgao, która jeszcze chwilę wcześniej wtulała się w ramiona Genjiego, zaczęła nagle drżeć, jakby dotknęły ją lodowate palce. Powietrze zgęstniało, a w ciemności pojawiła się niewyraźna, złowroga sylwetka. Duch ikiryō, choć bezcielesny, emanował intensywną energią, która osłabiła Yūgao, jakby cała jej życiowa siła została wyssana. Genji, zdezorientowany i przerażony, próbował ją ocucić, ale nie mógł nic zrobić wobec nadprzyrodzonej siły. O świcie, gdy pierwsze promienie słońca przebiły mrok, Yūgao zmarła cicho, pozostawiając Genjiego w rozpaczy i poczuciu winy, które miało go dręczyć przez wiele lat.
Rozpacz Genjiego
Śmierć Yūgao była dla Genjiego jak cios, który roztrzaskał jego duszę. Nie potrafił zrozumieć, co się wydarzyło, ani znaleźć ukojenia w swoich myślach. Przez wiele dni leżał chory. Na jej pogrzebie Genji wpatrywał się w płomienie stosu, które pochłaniały ciało ukochanej, czując, że wraz z dymem uchodzi też i część jego duszy.
Miłość ta, choć krótka, na zawsze zmieniła Genjiego. W cieniu cierpienia po utracie ukochanej dostrzegł on ból życia i związane z nim piękno chwili. Yūgao stała się dla niego symbolem życia skazanego na przemijanie – jak kwiat, który rozkwita tylko na chwilę, by zaraz zniknąć, pozostawiając po sobie echo ulotnego piękna. Jest to motyw, który od tego czasu będzie centralną osią japońskiej kultury na całe tysiąclecie. Motywem, który po siedmiuset latach doczekał się, w okresie Edo, nazwy: mono no aware.
Genji, po śmierci Yūgao, nie tylko pogrążył się w rozpaczy, ale także zaczął inaczej postrzegać swoje życie i relacje. Dostrzegł, że to, co kruche i niedostępne, często nosi w sobie najwięcej prawdy o ludzkim istnieniu a także – właśnie przez swoją tymczasowość – jest najbardziej wartościowe.
Yūgao jest ucieleśnieniem idei mono no aware (choć wtedy jeszcze nazwa ta nie istniała) – jej życie i śmierć przypominają o tym, że najpiękniejsze chwile są z natury przemijające. Historia ta pokazuje, że człowiek, dążąc do spełnienia swoich pragnień, często staje w obliczu sił, których nie jest w stanie zrozumieć ani pokonać – takich jak duchy przeszłości czy przeznaczenie, które nieuchronnie prowadzi do utraty.
Spoglądając na biel kwiatów yūgao, Genji widział w nich więcej niż wspomnienie ukochanej – widział samego siebie, próbującego pochwycić nieuchwytną istotę życia. Ta miłość, choć bolesna, uczyła go pokory wobec losu, a także pozwoliła mu zrozumieć, że każdy cień – nawet najciemniejszy – istnieje dzięki światłu. Yūgao, choć zniknęła, pozostawiła w jego sercu wieczny ślad – przestrogę i zarazem hymn na cześć ulotnego piękna, które czyni życie prawdziwie ludzkim.
Czego nas uczy Murasaki Shikibu w historii o Genjim i Yūgao?
Mono no aware, pojęcie będące centralnym elementem japońskiej estetyki, przypomina nam, że życie jest ulotne, a piękno tkwi w jego przemijaniu. To nie tylko idea literacka czy artystyczna, ale filozofia, którą możemy zastosować w każdej chwili naszego istnienia. Często gonimy za czymś odległym – lepszym życiem, większymi osiągnięciami, nieosiągalnym ideałem – i zapominamy, że prawdziwe życie rozgrywa się w drobnych, niepozornych momentach, które łatwo przegapić. Zamiast doceniać ciepło porannych promieni słońca na twarzy, ulgę delikatnego wiatru w upalny dzień czy kojący dźwięk deszczu za oknem, gubimy się w gonitwie za przyszłością, która, gdy nadejdzie – przeminie równie niezauważalnie – jeśli nie nauczymy się żyć uważniej.
Historia Genjiego i Yūgao przypomina nam, że wszystko, co cenimy – najbliższe osoby, nasze zdrowie, a nawet życie, z którego być może czasem nie jesteśmy szczególnie zadowoleni – może zniknąć w jednej chwili. Życie jest pełne strat, zarówno drobnych, jak i tych ostatecznych. Jednak to właśnie te doświadczenia, choć bolesne, kształtują nas jako ludzi. Utrata, choć przynosi cierpienie, pozwala nam dostrzec, jak cenne są rzeczy, które mamy teraz. Bardzo smutne jest to, że czasem musimy stracić kogoś bliskiego, by w pełni docenić, jak ważna była to dla nas relacja. Nasz świat jest nietrwały. Każdą rzecz, którą teraz masz, kiedyś stracisz – to właśnie mówi mono no aware. Doceń ją, póki trwa.
Życie składa się z chwil – każda, najdrobniejsza z nich, tworzy wielką mozaikę naszego istnienia. Gdy nauczymy się dostrzegać piękno w codziennych drobnostkach, nasze życie nabierze głębszego sensu. Teraźniejszość to jedyny czas, w którym naprawdę istniejemy. To smak herbaty w spokojny poranek, zapach książki otwartej po raz pierwszy, dotyk dłoni bliskiej osoby. Jeśli nie zatrzymamy się, by docenić te chwile, życie przemknie obok nas – niezauważone, niedocenione, niespełnione. Genji, spoglądając na kwiat yūgao, nie tylko wspominał ukochaną – widział w nim także przypomnienie, że każda chwila jest cennym darem, który trzeba celebrować, zanim odejdzie.
Żyjemy w czasach, w których łatwo zgubić się w pośpiechu i zgiełku, ale historia Genjiego i Yūgao niesie nam ponadczasową lekcję: wszystko, co cenne przeminie – niezależnie, czy zdążymy to docenić, czy nie. Świat na nas nie zaczeka.
"Silne kobiety Japonii" - zobacz książkę autora strony
未開 ソビエライ
Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia. Autor książki "Silne kobiety Japonii" (>>zobacz)
Osobiste motto:
"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)
Mike Soray
(aka Michał Sobieraj)
未開 ソビエライ
Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii, a także praktyk zen i mono no aware. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia. Autor książki "Silne kobiety Japonii" (>>zobacz)
Osobiste motto:
"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)
Mike Soray
(aka Michał Sobieraj)
Napisz do nas...
Ciechanów, Polska
dr.imyon@gmail.com
___________________
inari.smart
Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!