Gaman, czyli znosić trudności w ciszy i spokoju

 

Gaman to japońska koncepcja, która podkreśla cierpliwość, wytrzymałość i umiejętność znoszenia trudności bez publicznego okazywania bólu czy frustracji. Jest to cnota głęboko zakorzeniona w japońskiej kulturze, często manifestująca się jako stoicka odporność w obliczu przeciwności. Termin "gaman" oznacza zarówno psychiczną jak i emocjonalną wytrzymałość, której celem jest zachowanie spokoju i godności, nawet w najtrudniejszych okolicznościach.

 

Doskonałym przykładem gaman w praktyce jest reakcja Japonii na trzęsienie ziemi i tsunami w Tohoku w 2011 roku. W obliczu ogromnej katastrofy, która spustoszyła dużą część kraju, Japończycy zjednoczyli się, aby wytrwale i bez zbędnego rozgłosu, w ciszy pracować nad odbudową. Ich zdolność do zachowania spokoju, zorganizowania działań ratunkowych i odbudowy bez wybuchów gniewu czy rozpaczy, była światowym symbolem gaman.

 

Współczesne japońskie społeczeństwo wciąż ceni sobie gaman, postrzegając tę cechę jako kluczową dla utrzymania harmonii społecznej i osobistej godności. Jest ono również uważane za istotny element w wychowaniu dzieci, które są uczone, aby radzić sobie z emocjami w sposób, który nie zakłóca spokoju innych. Gaman sprzyja również ciężkiej pracy i determinacji, co jest cenione zarówno w edukacji, jak i w miejscu pracy.

 

Jednakże gaman ma również swoje ciemne strony, szczególnie w kontekście współczesnych wyzwań społecznych i zdrowotnych. Nadmierne poleganie na gaman może prowadzić do przemilczania ważnych problemów zdrowotnych lub społecznych, ponieważ ludzie mogą czuć presję, aby nie narzekać lub, by nie szukać pomocy. To z kolei może prowadzić do stresu, wypalenia zawodowego oraz innych negatywnych skutków dla zdrowia psychicznego.

 

Zrozumienie gaman i jego wpływu na życie w Japonii pozwala lepiej zrozumieć, jak kultura ta radzi sobie z trudnościami, jednocześnie podkreślając potrzebę równowagi między wytrzymałością a otwartością na wyrażanie i rozwiązywanie problemów. To, jak Japonia będzie dalej interpretować i adaptować gaman w obliczu współczesnych wyzwań, pozostaje kluczowe dla przyszłego zdrowia i dobrobytu społeczeństwa.

 

 

Etymologia słowa „Gaman”

 

Słowa "gaman" składa się ze znaków kanji 我慢, gdzie 我 oznacza "ja" lub "siebie", a 慢 może być tłumaczone jako "znieść" lub "cierpieć". W połączeniu, te dwa znaki komunikują ideę wytrzymywania trudności z godnością i cierpliwością, co odzwierciedla głęboko zakorzenioną wartość kulturową w Japonii, która promuje wewnętrzną siłę i odporność.

 

Pierwsze zapisane użycie terminu "gaman" można odnaleźć w historycznej literaturze Japonii, szczególnie w opowieściach o samurajach, które podkreślają ich wytrzymałość i cierpliwość. Przykładem może być "Hagakure" (葉隠れ) autorstwa Yamamoto Tsunetomo, napisane na początku XVIII wieku, które opisuje gaman jako niezbędną cechę samuraja, umożliwiającą mu zachowanie spokoju i honoru w obliczu śmierci czy klęski. Inny znaczący tekst, "Bushidō: Dusza Japonii" autorstwa Inazō Nitobe z 1900 roku, również odnosi się do gaman, prezentując je jako kluczowy element bushidō, czyli kodeksu samurajów. W tych dziełach, gaman jest przedstawiane jako cnota pozwalająca samurajom radzić sobie z emocjonalnymi i fizycznymi trudnościami, utrzymując przy tym godność i psychiczną równowagę.

 

Gaman jest często kojarzone z innymi japońskimi pojęciami kulturowymi, które odnoszą się do sposobów radzenia sobie z nieuniknionymi trudnościami życia. Na przykład, shikata ga nai (仕方がない), co dosłownie oznacza "nic się nie da z tym zrobić", opisuje akceptację sytuacji, na którą nie mamy wpływu. Jest to wyrażenie rezygnacji z sytuacji, której nie można zmienić, ale także akceptacji rzeczywistości takiej, jaka jest. Innym powiązanym terminem jest mono no aware (物の哀れ), który tłumaczy się jako "świadomość przemijania" – jest to melancholijne uświadomienie sobie ulotności wszystkich rzeczy, co prowadzi do większego docenienia ich chwilowego piękna. Te pojęcia współistnieją z gaman, tworząc unikalną mozaikę japońskiego sposobu postrzegania i interakcji ze światem, podkreślając zarówno rezygnację, jak i głęboką emocjonalną wrażliwość na zmienność życia.

 

 

Czym dokładnie jest koncepcja Gaman i jak żyć według niej?

 

Gaman odnosi się do wytrzymałości, cierpliwości i zdolności do znoszenia trudności bez publicznego okazywania bólu czy frustracji. Jest to wartość ceniona zarówno w kontekście osobistym, jak i społecznym, odzwierciedlająca filozofię niewzruszonego znoszenia przeciwności, która ma długą historię w Japonii, wplatając się w różne aspekty życia codziennego oraz w filozofię.

 

 

Zrozumieć Gaman – poprzez literaturę

 

W praktyce, gaman to nie tylko znoszenie cierpienia w milczeniu; to również zachowanie godności i kontroli nad swoimi emocjami w obliczu trudności. W japońskiej filozofii, będącej w pod znaczącym wpływem buddyzmu i shintoizmu, gaman ma również wymiar duchowy, sugerując, że przez opanowanie i wytrzymałość, jednostka może osiągnąć głębszy stan wewnętrznego spokoju i harmonii.

 

Jednym z klasycznych dzieł, które omawiają gaman, jest "Hagakure" Yamamoto Tsunetomo, tekst z początku XVIII wieku, który był kierowany do samurajów. Autor podkreśla, że prawdziwy samuraj powinien być w stanie wytrzymać każdy fizyczny i emocjonalny ból bez okazywania swoich uczuć, co stanowiło kluczowy element samurajskiej dyscypliny i honoru. Podobne wartości można odnaleźć w "Bushido: Dusza Japonii" autorstwa Inazō Nitobe, który opisuje gaman jako cnotę, która pozwala samurajom i innym Japończykom na radzenie sobie z życiowymi wyzwaniami.

 

Inne klasyczne dzieło japońskiej literatury, które omawia koncepcję gaman to "Budō Shoshinshu" (武道初心集 – dosł. „zbiór nauka dla początkującego umysłu wojownika” ) autorstwa Daidōji Yūzana. Napisane w XVII wieku, to dzieło służy jako praktyczny przewodnik dla młodych samurajów, ucząc ich zasad i etyki bushidō.

 

W "Budō Shoshinshu", Daidōji Yūzan skupia się na wielu aspektach życia i zachowania samuraja, w tym na konieczności zachowania spokoju i stoickiej postawy w obliczu trudności, co jest ściśle związane z gaman. Podkreśla potrzebę wytrzymałości i samokontroli, które są nieodłącznymi elementami gaman.

 

Yūzan radzi samurajom, aby unikali zbędnych skarg i zachowywali godność, szczególnie w trudnych sytuacjach. Podkreśla, że samuraj powinien być nie tylko wojownikiem na polu bitwy, ale również mądrym i cierpliwym człowiekiem w życiu codziennym. Wskazówki Yūzana odzwierciedlają głębokie zrozumienie wartości gaman jako sposobu na życie zgodnie z zasadami bushidō, podkreślając jego znaczenie w kształtowaniu charakteru i zachowania samuraja.

 

"Budō Shoshinshu" jest więc cennym źródłem dla zrozumienia, jak gaman bywał nauczany i przekazywany młodym samurajom jako element ich szkolenia i rozwoju osobistego w kulturze japońskiej.

 

 

Zrozumieć gaman – poprzez życie współczesne

 

Gaman znajduje zastosowanie w wielu aspektach japońskiego życia codziennego, od edukacji po pracę zawodową i życie rodzinne. W szkołach, uczniowie są zachęcani do wykazania gaman poprzez wytrwałość w nauce i szacunek dla nauczycieli, nawet jeśli materiał jest trudny lub wymagający. Taka postawa jest postrzegana jako przygotowanie do dorosłego życia, w którym gaman jest cenne w utrzymaniu harmonii w miejscu pracy i społeczeństwie.

 

 

Gaman w miejscu pracy

 

W miejscu pracy, gaman manifestuje się przez ciężką pracę, długie godziny pracy i, często, przez poświęcenie osobistego czasu na rzecz dobra firmy. Przykładem może być zachowanie pracowników podczas kryzysów korporacyjnych, gdzie oczekuje się, że będą kontynuować swoje zadania bez skarg, mimo na przykład tymczasowego (lub permanentnego) obcięcia pensji przy jednoczesnym zwiększeniu wymagań dotyczących przepracowywanych godzin. Znoszenie tego bez okazania nawet cienia niezadowolenia jest postrzegane jako oznaka profesjonalizmu i lojalności.

 

Choć pozytywne aspekty idei gaman, takie jak profesjonalizm i lojalność są cenione, istnieją również poważne negatywne skutki tego podejścia. Na przykład, kultura nadgodzin, często postrzeganych jako dowód oddania firmie, prowadzi do zjawiska znanego jako "karoshi", czyli śmierć przez przepracowanie. Zresztą zjawisko pracy po 14~16 godzin dziennie przez całe życie, nawet, jak nie kończy się śmiercią, jest samo w sobie, przynajmniej z naszego europejskiego spojrzenia, zbrodnią przeciwko sobie samemu. Pomijając jednak „marnowanie” całego życia dla pracy na rzecz jakiejś organizacji (jak np. korporacja), skoro już piszemy o zdrowotnych konsekwencjach: w wielu przypadkach, pracownicy, starając się nie okazywać słabości czy zmęczenia, kontynuują pracę do skrajnego wyczerpania, co może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, a nawet śmierci (zapraszam do artykułu o karoshi: kultura pracy w Japonii).

 

 

Gaman w psychologii jednostki

 

Dodatkowo, oczekiwanie, że młodzi dorośli będą kontynuować pracę w trybie gaman, często przyczynia się do opóźnienia lub rezygnacji z założenia rodziny, co wspiera fenomen tzw. "parasite singles" – dorosłych, którzy nadal mieszkają z rodzicami i opóźniają przejęcie pełnej niezależności. Ta sytuacja jest jednym z czynników przyczyniających się do problemów demograficznych w Japonii, gdzie wskaźnik urodzeń jest jednym z najniższych na świecie, co z kolei prowadzi do starzenia się społeczeństwa i związanych z tym bardzo ponurych prognoz na przyszłość tego narodu.

 

Na poziomie indywidualnym, ciągła presja, by „wytrzymać” i nie okazywać swoich prawdziwych uczuć, może prowadzić do zjawiska znanego jako "hikikomori", gdzie osoby, zazwyczaj młode, całkowicie wycofują się z życia społecznego i spędzają miesiące czy nawet lata, izolując się w swoich domach. Inni mogą decydować się na tzw. "jouhatsu", czyli "zniknięcie", opuszczając swoje obowiązki i dotychczasowe życie, aby uciec od nieznośnej presji. Obie te sytuacje są skrajnymi przykładami tego, jak nadmierne oczekiwania połączone z ideałami silnego i „znoszącego wszystko” mądrego człowieka (gaman) mogą prowadzić do poważnych negatywnych konsekwencji dla zdrowia psychicznego i społecznego funkcjonowania jednostek.

 

 

Gaman w życiu rodzinnym

W japońskich rodzinach, gdzie wartości takie jak harmonia i spokój są wysoko stawiane w hierarchii ważności, gaman odgrywa kluczową rolę w codziennym życiu domowym. Rodzice, pragnąc wychować dzieci na zdyscyplinowanych i odpornych dorosłych, często wpajają im zasady gaman od najmłodszych lat. Naucza się dzieci, aby w trudnych sytuacjach, takich jak konflikty z rówieśnikami czy trudności w nauce, zachowywały spokój i cierpliwość, zamiast dawać upust frustracjom. Dzieci uczą się, że wytrzymałość i zdolność do znoszenia trudności bez skarg są cnotami, które sprzyjają osobistemu rozwojowi i są dowodem dojrzałości.

 

Przykładowo, w japońskiej rodzinie, gdy dziecko napotka na problem, zamiast natychmiastowej interwencji, rodzic może zachęcić je do samodzielnego znalezienia rozwiązania. Dziecko, które nauczy się przetrwać trudności i rozwiązywać problemy bez zewnętrznej pomocy, z czasem staje się bardziej samodzielne i zdolne do radzenia sobie w dorosłym życiu. To podejście, chociaż może wydawać się surowe, ma na celu przygotowanie młodego pokolenia do życia w społeczeństwie, które ceni gaman jako wartość wspierającą społeczną kohezję i osobistą wytrzymałość.

 

Jednakże, ten rodzaj wychowania może również prowadzić do pewnych negatywnych skutków. Dzieci wychowane w duchu gaman mogą czuć, że nie wolno otwarcie wyrażać swoich emocji, co z czasem może prowadzić do problemów emocjonalnych i komunikacyjnych w dorosłym życiu. Niektóre badania sugerują, że tłumienie emocji może prowadzić do wzrostu poziomu stresu, lęku i depresji. Dlatego ważne jest, aby w procesie wychowawczym znaleźć równowagę między nauczaniem dzieci wytrzymałości a umożliwieniem im wyrażania uczuć i emocji.

 

Ponadto, gaman w życiu rodzinnym może wpłynąć na dynamikę relacji rodzinnych, sprzyjając pokojowemu rozwiązywaniu konfliktów, ale czasem też uniemożliwiając otwartą dyskusję o problemach. W kulturze, gdzie zachowanie spokoju jest priorytetem, ważne problemy rodzinne mogą być ignorowane lub nieadekwatnie adresowane, co prowadzi do długoterminowych napięć i niezadowolenia. Zrozumienie tych złożonych dynamik wymaga od rodziców i dzieci zdolności do negocjacji między tradycyjnymi wartościami a potrzebami współczesnej rodziny.

 

Gaman u osób starszych

 

Gaman odgrywa również znaczącą rolę w społecznym postrzeganiu osób starszych w Japonii. W kulturze, która wysoko ceni szacunek dla starszych, starsi ludzie często stosują gaman, aby nie obciążać młodszych pokoleń swoimi problemami zdrowotnymi czy emocjonalnymi. Ten rodzaj zachowania jest postrzegany jako wyraz godności i samodzielności, jednak z psychologicznego punktu widzenia może prowadzić do izolacji i braku odpowiedniej opieki. Zjawisko to pokazuje, jak gaman, mimo swoich pozytywnych intencji, może przyczyniać się do negatywnych skutków zdrowotnych i emocjonalnych wśród osób starszych.

 

W obszarze zdrowia psychicznego, gaman może być dwustronnym mieczem. Z jednej strony, ta cecha pomaga ludziom radzić sobie w stresujących sytuacjach, zachowując spokój i kontrolę. Z drugiej strony, stałe tłumienie emocji i unikanie szukania pomocy mogą prowadzić do nasilenia się problemów psychicznych. Japońskie społeczeństwo często krytykuje otwarte wyrażanie emocji jako formę słabości, co może prowadzić do wzrostu wewnętrznego napięcia i stresu, a nawet do poważniejszych zaburzeń, takich jak depresja czy wypalenie zawodowe. Ta kulturowa tendencja w stosunku do koncepcji gaman wymaga zatem refleksji i potencjalnej rewizji, aby wspierać zdrowsze podejścia do zdrowia psychicznego.

 

Gaman – indywidualizm a harmonia społeczna

 

Filozoficznie, gaman jest odzwierciedleniem głęboko zakorzenionej w Japonii idei wytrzymałości i cierpliwości, które są cenione jako środki do osiągnięcia większego dobra i harmonii społecznej. Jednakże, w nowoczesnym kontekście, gdzie indywidualizm zyskuje na znaczeniu, gaman może być postrzegane jako przestarzała i ograniczająca doktryna. Młode pokolenia Japończyków, które coraz bardziej przesiąkają zachodnimi wartościami promującymi otwartość emocjonalną i indywidualne prawa, mogą odczuwać konflikt między tradycyjnymi oczekiwaniami a nowoczesnymi dążeniami do samoekspresji i osobistego szczęścia. Czy koncepcja gaman będzie ewoluowała w taki sposób, aby umożliwić równowagę między szacunkiem dla tradycji a potrzebami nowoczesnej indywidualności?

 

 

Stoicyzm – europejski gaman?

 

Problemy wynikające z potocznego rozumienia idei gaman, takie jak nadmierne tłumienie emocji czy przeciążenie obowiązkami, często prowadzą do głębszej refleksji nad prawdziwym znaczeniem tej koncepcji. W bardziej fundamentalnym ujęciu, gaman niekoniecznie musi oznaczać cierpienie w milczeniu, ale raczej znalezienie wewnętrznej siły do godnego radzenia sobie z przeciwnościami losu. W tym sensie, gaman ma wiele wspólnego z europejską filozofią stoicyzmu, zwłaszcza jak została ona przedstawiona przez stoików rzymskich, takich jak Marek Aureliusz.

 

Stoicyzm, podobnie jak gaman, kładzie nacisk na samokontrolę, ale również na zrozumienie i akceptację świata zewnętrznego takim, jaki jest. Stoicy, w tym Marek Aureliusz w swoich "Rozmyślaniach", nauczali, że nie samymi zdarzeniami jesteśmy wzburzeni, ale naszymi osądami na ich temat. Stoicyzm uczy, że powinniśmy skupić nasze wysiłki na tym, co jest w naszej mocy — naszych odpowiedziach i decyzjach — podczas gdy zewnętrzne okoliczności, choć często trudne, nie powinny mieć mocy determinowania naszego wewnętrznego spokoju.

 

Podobnie, głębsze zrozumienie gaman w japońskiej kulturze wskazuje na zdolność do znoszenia trudności nie jako biernego cierpienia, ale jako aktywnego i świadomego wyboru wewnętrznej siły i spokoju. I, jak wiele rzeczy w życiu, które wydają się być godne podążania – tak i ta cecha nie jest po prostu jednorazowym „świadomym wyborem”, a raczej umiejętnością, która wymaga całych lat świadomego treningu. Jest to stan, w którym osoba nie tylko „wytrzymuje” trudne okoliczności, ale także wykorzystuje je jako okazję do osobistego wzrostu i rozwijania cnoty, którą, w gruncie rzeczy jest racjonalne, w miarę możliwości „obiektywne” spojrzenie na siebie i świat. Tym samym, gaman, tak jak europejski stoicyzm, staje się nie tyle o ideą ograniczania lub nie okazywania emocji, co raczej umiejętnością ich transformacji w celu osiągnięcia większej harmonii i samozrozumienia.

 

Stoicyzm i gaman, mimo że wywodzą się z różnych tradycji kulturowych, podzielają podstawową wizję ludzkiej odporności i mocy umysłu. Obie filozofie zachęcają do rozwijania wewnętrznej wytrzymałości w obliczu zewnętrznych wyzwań, uznając, że prawdziwa mądrość i spokój pochodzą z głębokiego zrozumienia i akceptacji natury rzeczywistości. Obie koncepcje oferują drogę, która nie ignoruje cierpienia, lecz przekształca je w coś, co ma wartość zarówno na poziomie osobistym, jak i społecznym.

 

Takie zrozumienie zarówno stoicyzmu, jak i gaman oferuje nową perspektywę na życie, w której wyzwania są widziane nie jako przeszkody, ale jako nieodłączne elementy drogi do mądrości. To podejście nie tylko zmniejsza cierpienie, ale także wzbogaca ludzkie życie o głębszy sens i cel, ucząc nas, jak żyć z godnością i spokojem w każdych okolicznościach.

 

 

Gaman we współczesnej popkulturze

 

 

Anime

 

Gaman jako temat pojawia się w wielu współczesnych dziełach japońskich, gdzie jest często przedstawiane w kontekście radzenia sobie z życiowymi przeciwnościami. Jednym z takich przykładów jest manga i anime "March Comes in Like a Lion" (3-gatsu no Lion), stworzone przez Chikę Umino, które zadebiutowało w 2007 roku. Seria opowiada o Rei Kiriyamie, młodym profesjonalnym gracz w shogi, który zmaga się z emocjonalnymi i społecznymi wyzwaniami po śmierci swojej rodziny. Gaman jest kluczowym elementem jego postaci, gdyż Rei musi nauczyć się radzić sobie ze swoją samotnością i traumą, jednocześnie starając się nie okazywać słabości na zewnątrz, co jest metaforycznie ukazane przez jego walki w grze i życiu osobistym.

 

 

Film

 

Innym przykładem jest film "Departures" (おくりびと, Okuribito), reżyserii Yōjirō Takity z 2008 roku, który zdobył Oscara za najlepszy film nieanglojęzyczny. Film opowiada o Daigo Kobayashim, młodym wiolonczeliście, który po rozwiązaniu orkiestry, dla której pracował, wraca do swojego rodzinnego miasta i zaczyna pracę w zakładzie pogrzebowym. Gaman w tym kontekście ukazuje jego wewnętrzną podróż akceptacji życia i śmierci, oraz jak te doświadczenia przekładają się na jego osobistą przemianę i rozwój.

 

Film "An" (あん) (Znany również jako "Sweet Bean") - Reżyseria Naomi Kawase, 2015 rok. Ten film opowiada historię Sentaro, mężczyzny, który prowadzi małą budkę z dorayaki (japońskimi słodkimi naleśnikami). Jego życie zmienia się, gdy poznaje starszą kobietę, Tokue, która uczy go, jak robić an (słodką pastę z czerwonej fasoli), która jest kluczowym składnikiem dorayaki. Tokue, mimo swojego trudnego życia i przeszłości, przejawia gaman poprzez swoje cierpliwe i metodyczne podejście do życia i pracy. Film ten delikatnie ukazuje, jak gaman może prowadzić do przełamania osobistych barier i znalezienia nowego sensu w życiu poprzez nauczanie innych i dzielenie się swoimi umiejętnościami.

 

 

Edukacja

 

W japońskim systemie edukacyjnym oraz w treningach motywacyjnych, gaman często pojawia się jako kluczowy element budowania charakteru i odporności. Na przykład, w japońskich szkołach gaman jest promowane poprzez różne ceremonie i praktyki, takie jak seiza no gakko, gdzie uczniowie uczą się siedzieć w pozycji seiza (na kolanach) przez długie okresy, co ma na celu nauczenie ich dyscypliny i wytrzymałości.

 

W kontekście profesjonalnym, gaman jest również istotnym elementem w treningach korporacyjnych, szczególnie w szkoleniach dla młodych pracowników. Na przykład, w firmach takich jak Toyota, nowo przyjęci pracownicy mogą przechodzić przez rygorystyczne treningi, które mają na celu nauczenie ich, jak wytrwać i zachować pozytywne nastawienie, nawet w najbardziej wymagających okolicznościach. Tego typu szkolenia mają na celu nie tylko przekazanie umiejętności technicznych, ale również wpojenie wartości takich jak gaman, które są uznawane za niezbędne do osiągnięcia długoterminowego sukcesu w pracy i życiu. Ale o funkcji gaman w korporacjach już pisaliśmy…

 

 

Podsumowanie

 

Gaman jest kluczowym elementem, który kształtuje japońską kulturę i tożsamość narodową. Można by pomyśleć, że jest to po prostu wartość propagująca wytrzymałość, ale w rzeczywistości jest znacznie bardziej złożona i wpływa na różne aspekty życia od rodziny po miejsce pracy. Historia Japonii, od czasów samurajów po współczesne wyzwania społeczne i ekonomiczne, pokazuje, jak koncepcja gaman pomagała społeczeństwu przetrwać i adaptować się do zmieniających się warunków. W trudnych czasach, od klęsk żywiołowych po kryzysy finansowe, gaman służyła jako mechanizm radzenia sobie z przeciwnościami, umożliwiający społeczeństwu japońskiemu zachowanie spokoju i dobrej organizacji.

 

W obliczu globalizacji i rosnącego wpływu zachodnich wartości na młodsze pokolenia, przyszłość gaman w japońskim społeczeństwie staje się tematem intensywnych debat. Z jednej strony, gaman może być postrzegana jako bariera dla otwartości emocjonalnej i może przyczyniać się do problemów zdrowotnych, takich jak depresja czy wypalenie zawodowe. Z drugiej strony, w epoce, która coraz bardziej ceni szybkie rozwiązania i natychmiastową gratyfikację, gaman oferuje alternatywną perspektywę, podkreślającą wartość cierpliwości, wytrwałości i długoterminowego myślenia.

 

Rozwój technologiczny i społeczne zmiany mogą wymagać nowej interpretacji gaman, która będzie równoważyć tradycyjne wartości z potrzebami nowoczesnego społeczeństwa. Na przykład, w biznesie i technologii, gdzie szybkie tempo innowacji jest na porządku dziennym, gaman może być reinterpretowane nie jako zniechęcanie do zmian, lecz jako zachęta do metodycznego i przemyślanego podejścia do problemów i wyzwań.

 

Dlatego też, mimo że gaman może wydawać się anachroniczne, jego głębokie korzenie i potencjalna elastyczność czynią z niego wartość, która nadal może odgrywać kluczową rolę w przyszłości Japonii. Ta zdolność do ewolucji i dostosowania się, zachowując jednocześnie podstawowe elementy tożsamości kulturowej, może być decydująca dla sposobu, w jaki Japonia będzie radzić sobie w coraz mniejszym świecie.