Japoński Robin Hood

Wszyscy znamy go z popularnych anime, gier wideo i filmów – Ishikawa Goemon, często określany jako japoński Robin Hood, jest postacią, która na przestrzeni wieków stała się synonimem buntu przeciwko niesprawiedliwości, symbolizując walkę z korupcją i opresją, kradnąc bogatym i dzieląc się łupem z biednymi. Jego legendarne wyczyny, przeniknięte duchem sprawiedliwości społecznej, uczyniły go bohaterem ludowych opowieści, inspirując liczne dzieła kultury masowej. Ishikawa Goemon to postać, która w japońskiej wyobraźni zajmuje miejsce nie tylko jako skory do pomocy złodziej, ale również jako mistrz ninja, którego życie obrosło warstwą mitów i legend.

Jednakże, za romantyczną fasadą opowieści o heroicznych czynach kryje się znacznie bardziej złożony i kontrowersyjny obraz tej postaci. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że historia Goemona Ishikawy bywa również opowieścią o okrucieństwie, agresji i osobistych tragediach, które rzucają cień na jego legendarny status. Opisywany czasem jako człowiek o burzliwym temperamentie, Goemon nie cofał się przed brutalnością, a jego metody i motywacje były dalekie od altruistycznych ideałów przypisywanych mu w późniejszych interpretacjach.

Niniejszy artykuł ma na celu odkrycie mniej znanej strony Ishikawy Goemona, być może mniej pięknej, ale z pewnością bardziej autentycznej, żywej i ciekawszej. Sprawdzimy historie (te potwierdzone i legendy) o nim, by zobaczyć, kim naprawdę był Goemon Ishikawa pod fasadą prostego złodzieja o złotym sercu. Prześledzimy jego ścieżkę od wczesnych lat, przez kontrowersyjne wybory, po dramatyczne i tragiczne zakończenie, które utrwaliło jego postać w historii i kulturze Japonii. Kim naprawdę był Goemon Ishikawa, zwany przez nas, Europejczyków, japońskim Robin Hoodem?

Młodość w Iga i treningu ninja pod okiem Momochi Sandayu

Ishikawa Goemon urodził się około roku 1558 w prowincji Iga, regionie znanych z wybitnych postaci wytrenowanych na ninja, co już od najmłodszych lat nadawało kształt jego przyszłości. Iga była wówczas miejscem, gdzie sztuki walki i strategie przetrwania były nie tylko umiejętnościami, ale również sposobem na życie. W młodości Goemon stał się uczniem jednego z najbardziej szanowanych mistrzów ninjutsu, Momochi Sandayu, co zapoczątkowało jego drogę w świat tajemnic shinobi i sztuk walki.

Trening pod okiem Momochi był surowy i wymagający, obejmujący nie tylko fizyczne aspekty walki, ale także taktykę, szpiegostwo, oraz sztuki skradania się i kamuflażu. Goemon szybko wykazał się jako zdolny uczeń, przyswajając wiedzę i umiejętności, które później miały stać się jego znakiem rozpoznawczym. Jednak czas spędzony na naukach u Momochi’ego nie był wolny od konfliktów; legenda głosi, że Goemon miał romans z żoną swojego mistrza, co doprowadziło do jego wygnania. Ten incydent był punktem zwrotnym w jego życiu, zmuszając Goemona do opuszczenia Iga i rozpoczęcia życia na własną rękę.

Wygnanie nie zakończyło jednak kariery Goemona jako ninja; wręcz przeciwnie, otworzyło przed nim nową ścieżkę. Z dala od swojego mistrza i szkoły, której był kiedyś częścią, Goemon rozpoczął praktykowanie swoich umiejętności w mniej konwencjonalny sposób. Wykorzystując wyuczone techniki, zaczął swoją działalność przestępczą, kierując się zasadami, które były dalekie od nauk swojego mistrza. Pomimo tego, jego wczesne lata i trening z Momochi Sandayu miały niezaprzeczalny wpływ na formowanie się postaci Goemona jako jednego z najbardziej znanych i nieuchwytnych ninja w historii Japonii, a jego legendarny status zaczął nabierać kształtów już w tych wczesnych latach jego życia.

Zmiana fachu z samuraja na złodzieja

Po konflikcie z mistrzem Momochi Sandayu, Ishikawa Goemon został zmuszony do ucieczki z Iga. To wydarzenie oznaczało dla Goemona nie tylko fizyczne opuszczenie miejsca, które ukształtowało go jako wojownika ninja, ale również symboliczne przejście od przykładnego życia wojownika do roli, która miała go uczynić legendą.

Po opuszczeniu Iga, Goemon zdecydował się na życie złodzieja, ale złodzieja o niezwykłym kodzie honorowym: kradł od bogatych i nieuczciwych, by wspierać ubogich. Jego działania szybko przyniosły mu sławę wśród zwykłych ludzi, którzy zaczęli postrzegać go nie tylko jako przestępcę, ale jako bohatera ludowego, obrońcę biednych i uciskanych.

Zakręty życia

Życie w Kansai

Po ucieczce z Iga Goemon przemieścił się do regionu Kansai, gdzie zorganizował bandę złodziei. Jego operacje stawały się coraz śmielsze i bardziej wyrafinowane, obejmując nie tylko kradzieże, ale i akty sabotażu przeciwko bogatym i wpływowym.

Próba zamachu na Oda Nobunagę

Jedną z najbardziej znanych, choć niepotwierdzonych historycznie, opowieści o Goemonie jest jego rzekoma próba zamachu na Oda Nobunagę, potężnego daimyō, który dążył do zjednoczenia Japonii. Ta historia, choć prawdopodobnie apokryficzna, podkreśla odwagę i determinację Goemona w walce z tyranią.

Legendarny skok na zamek Nagoya

Po serii spektakularnych kradzieży i działań przeciwko elitom, Goemon zdobył zarówno sławę, ale i stał się najpilniej poszukiwaną przez wymiar sprawiedliwości osobą w państwie, co zmusiło go do jeszcze większej ostrożności i życia w ukryciu. W tym okresie przypisuje mu się jeden z najbardziej śmiałych czynów – próbę skoku na zamek Nagoya, gdzie miał na celu ukraść złote ozdoby w postaci ryb z dachu zamku, symbole bogactwa i władzy. Chociaż ta historia, podobnie jak wiele innych z jego życia, jest otoczona aurą mitu, ilustruje ona zarówno jego niezwykłą odwagę, jak i sprzeciw wobec feudalnej władzy oraz jego niezachwianą determinację w walce z autorytetami.

Konfrontacja z Toyotomi Hideyoshim

Goemon kontynuował swoją działalność przestępczą, zwracając na siebie uwagę coraz potężniejszych wrogów, w tym samego Toyotomi Hideyoshiego, który po śmierci Oda Nobunagi przejął władzę i dążył do dalszego zjednoczenia kraju. Według niektórych relacji, Goemon planował zamach na Hideyoshiego, motywowany osobistymi zaszłościami lub dalszym dążeniem do sprawiedliwości. Ta bezpośrednia konfrontacja z siłami Hideyoshiego, choć ostatecznie nieudana, jeszcze bardziej umocniła jego legendę jako nieustraszonego przeciwnika tyrani i ucisku.

Tragiczny koniec

Życie Goemona zakończyło się równie dramatycznie, jak było spektakularne. Jego sława jako złodzieja oraz otwarty konflikt z autorytetami władzy sprawiły, że stał się on dla nich celem. Ostatecznie został schwytany przez siły Toyotomi Hideyoshiego, kolejnego wielkiego unifikatora Japonii. Jego aresztowanie i egzekucja miały stać się przestrogą dla innych.

Goemon został skazany na śmierć przez gotowanie w wielkim kotle z olejem – karę niezwykle okrutną i z pewnością zapadającą w pamięć jej świadkom. Według legendy, nawet w obliczu śmierci, Goemon zachował niezłomność, próbując ocalić swojego syna (który był wtedy jeszcze dzieckiem), którego trzymał nad wrzącym olejem, aby uchronić go przed losem, który sam miał ponieść. Ta część opowieści różni się w zależności od źródła, ale jedna z najbardziej rozpowszechnionych wersji mówi, że Goemon próbował ocalić swojego syna, trzymając go wysoko nad wrzącym olejem, aby nie dosięgły go płomienie i gorąco. W niektórych relacjach, mówi się nawet, że w ostatnich momentach jego życia, dzięki litości tłumu lub interwencji oficjela, chłopiec został wyciągnięty z kotła i tym samym ocalony, podczas gdy Goemon zginął. Ta dramatyczna i tragiczna scena z ojcem próbującym ocalić życie swojego dziecka w obliczu pewnej śmierci stała się kluczowym elementem, który przyczynił się do dalszego umocnienia jego legendy jako bohatera ludowego.

Po jego śmierci, opowieści o Ishikawie Goemonie rozprzestrzeniły się jeszcze szerzej, a on sam stał się bohaterem licznych dzieł teatralnych, literackich i później filmowych oraz gier wideo. Jego życie i działania, choć kontrowersyjne i pełne przemocy, zainspirowały wiele pokoleń, czyniąc z niego trwały element japońskiej kultury i historii. Pomimo okrucieństw, jakich się dopuszczał, w oczach wielu pozostał symbolem buntu przeciwko niesprawiedliwości, postacią skomplikowaną, która za życia balansowała na granicy prawa i moralności.

Ale jaki był tak naprawdę Goemon Ishikawa?

Analizując postać Ishikawa Goemona w świetle dostępnych legend i opowieści, można dostrzec, że jego postać jest znacznie bardziej złożona niż prosty obraz szlachetnego "japońskiego Robina Hooda". Choć niezaprzeczalnie cieszył się on popularnością jako bohater ludowy, który miał kraść bogatym, aby dawać biednym, spojrzenie z bliska na historie o nim ujawnia cechy charakteru, które malują go w mniej jednoznacznych barwach.

Problem z autorytetami

Goemon często przedstawiany jest jako postać buntująca się przeciwko ustalonemu porządkowi i autorytetom swoich czasów. Jego rzekoma próba zamachu na Oda Nobunagę, potężnego daimyō dążącego do zjednoczenia Japonii, jest często przywoływana jako przykład jego oporu przeciwko autorytetom. Ta historia, choć niepotwierdzona, ilustruje jego gotowość do ryzykowania życiem w walce przeciwko tyranii.

Innym przykładem może być opowieść o konflikcie z mistrzem ninja, Momochi Sandayu, którego Goemon miał zdradzić, romansując z jego żoną (tak, wiem, zdanie to sprawia wrażenie pokracznego, ale jak najbardziej wpisuje się w tradycję japońską: Goemon zdradził swojego mistrza poprzez przespanie się z jego żoną). Po konflikcie z mistrzem opuścił szkołę wcześniej zabierając ze sobą złoto oraz cenny miecz mistrza).

Ponadto, przypisywane mu skoki na bogatych feudalnych lordów i ich posiadłości nie były aktami prostego złodziejstwa, ani też nie wydają się szczególnie umotywowane chęcią pomocy biednym, a raczej samą niechęcią do tychże lordów – osób, mających w Japonii tamtych czasów władzę.

Ta i inne historie ukazują nam Goemona, jako człowieka niezależnego, któremu trudno się odnaleźć w społeczeństwie japońskim, ponieważ nie akceptuje nad sobą żadnego zwierzchnictwa ani autorytetu (włączając w to powszechnie uznawane w społeczeństwie normy moralne).

Agresja i brutalność

Opowieści o działalności Goemona często podkreślają jego bezwzględność i okrucieństwo. Nie tylko kradł, ale też niszczył majątek i zastraszał tych, których postrzegał jako wrogów. Jego metody mogły być skuteczne, ale były dalekie od beznamiętnych i zdecydowanie wybiegały ponad to, co było niezbędne, by zmienić tylko właściciela dóbr z bogacza na biedaka.

W legendach wspomina się, że Goemon surowo karze tych, którzy go zdradzili lub stanęli na drodze jego planów. Jego brutalność wobec tych, którzy przekroczyli jego ścieżkę, była znana i bano się go, co tylko wzmacnia obraz człowieka, który nie zawahałby się przed użyciem przemocy w celu osiągnięcia swoich celów.

Ocena

Znawcy tematu, jak historycy i badacze kultury japońskiej, często podkreślają te mniej pozytywne aspekty jego postaci. Stephen Turnbull, w swoich pracach na temat samurajów i ninja, zwraca uwagę na ambiwalencję Goemona jako bohatera ludowego – z jednej strony, podziwianego za jego spryt i umiejętności, a z drugiej, krytykowanego za metody, które były dalekie od honorowych.

Ishikawa Goemon bez wątpienia jest postacią skomplikowaną, nie był jednoznacznie pozytywnym bohaterem (bohaterem pozytywnym w rozumieniu prostych bajek ludowych). Jego życie i działania, choć czasem niosły ze sobą nadzieję i pomoc dla ubogich, równie często były naznaczone przemocą, okrucieństwem i eskalującym, buntowniczym stosunkiem do autorytetów. Ta dwuznaczność sprawia, że Goemon jest postacią niezwykle interesującą do analizy, z której wyłania się osoba znacznie bardziej interesująca, niż szlachetny złodziej z bajek.

Popularny we współczesnej popkulturze

Jak można się domyślić, postacie takie jak Ishikawy Goemona są bardzo popularnymi w naszych czasach motywami. Nic więc dziwnego, że tak łatwo znaleźć w każdej z gałęzi kultury popularnej dzieła, które nawiązują do jego historii.  Jego postać, będąca symbolem buntu, sprawiedliwości społecznej oraz mistrzostwa w sztukach walki, stanowiła inspirację dla twórców na całym świecie, przekształcając go w ikonę rozpoznawalną daleko poza granicami Japonii.

Gry video

"Ganbare Goemon" (znana również jako "Mystical Ninja")

Seria gier wydawanych głównie na konsole firmy Nintendo, w której gracz wciela się w rolę Goemona, walczącego o sprawiedliwość i przemierzającego Japonię, by stawić czoła różnym złoczyńcom. Gry te łączą elementy akcji, platformówki i RPG, a Goemon jest przedstawiany jako charyzmatyczny i honorowy bohater.

"Samurai Warriors"

W tej serii gier strategicznych Goemon występuje jako jedna z grywalnych postaci. Chociaż gra opiera się na historycznych wydarzeniach okresu Sengoku w Japonii, dodawane są elementy fantastyczne, przedstawiając Goemona jako potężnego wojownika z unikalnymi umiejętnościami.

"Warriors Orochi"

Kolejna seria gier, w której Goemon łączy siły z postaciami z różnych epok historycznych i uniwersów gier w celu stawienia czoła wspólnemu wrogowi. Jego rola jako niekonwencjonalnego bohatera jest tutaj dodatkowo podkreślona przez jego unikalne zdolności i charakterystyczny styl walki.

Filmy

"Goemon" (2009)

Japoński film akcji, reżyserii Kazuaki Kiriya, który opowiada stylizowaną historię życia Goemona jako spektakularnego bohatera ludowych opowieści. Film łączy elementy historyczne z fantastyką, prezentując Goemona jako nieustraszonego wojownika z silnym poczuciem sprawiedliwości.

"Shinobi no Mono" (1962)

Ten klasyczny czarno-biały film japoński, reżyserowany przez Satsuo Yamamoto, skupia się na postaci Goemon Ishikawy, przedstawiając go w kontekście historycznym i kulturowym okresu Sengoku. Film ukazuje Goemona nie tylko jako biegłego ninja, ale także jako złożoną postać uwikłaną w sieć politycznych intryg i konfliktów epoki. Oparta na faktach i legendach historia eksploruje głębokie związki Goemona z klanem ninja Iga oraz jego rywalizację z Nobunagą Odą, podkreślając jego spryt, umiejętności walki i dylematy moralne. "Shinobi no Mono" jest uznawany za jedno z bardziej autentycznych przedstawień życia ninja, a postać Goemona Ishikawy została zilustrowana z niezwykłą głębią i niuansami, oddając hołd jego spuściźnie jako jednego z najbardziej znanych ninja w historii Japonii.

"Ishikawa Goemon" (1913)

Jeden z najstarszych filmów przedstawiających historię Goemona, ukazujący jego życie. Jako film niemy, opowiada historię w sposób bardzo bezpośredni i zrozumiały, skupiając się na legendarnych czynach.

Manga i Anime

"Lupin III"

Postać Goemona Ishikawy XIII, potomka słynnego Goemona, występuje jako jeden z głównych bohaterów w serii "Lupin III". Jako mistrz miecza, jest lojalnym i skutecznym członkiem drużyny Arsène Lupina III, często wykorzystując swoje umiejętności do walki z przeciwnikami.

"Samurai Deeper Kyo"

W tej serii mangi i anime Goemon Ishikawa pojawia się jako potężny samuraj, którego historia nawiązuje do legendarnego przeszłości. Jego postać jest przedstawiona, jako wojownik o niezrównanych umiejętnościach.

"Ninja Resurrection"

W tym anime, Goemon pojawia się jako postać poboczna, ale jego legenda i umiejętności są kluczowymi elementami fabuły. Anime przedstawia mroczniejszą stronę jego historii, eksplorując tematy zemsty i walki z opresją.

Każda z tych produkcji pokazuje Ishikawę Goemona z innej strony, podkreślając różnorodność jego postaci i szeroki zakres interpretacji, jakie zyskał na przestrzeni lat. Od honorowego bohatera po mrocznego wojownika, Goemon pozostaje fascynującą postacią kultury japońskiej, inspirującą twórców na całym świecie.

Goemon Ishikawa: dalsze ciekawostki do poszukania

Mimo iż Ishikawa Goemon jest często gloryfikowany jako japoński Robin Hood, jego historia i legenda kryją w sobie o wiele więcej niż prostą narrację o szlachetnym złodzieju. Goemon był postacią pełną kontrastów, którego życie oscylowało między brawurą a głębokim sprzeciwem wobec autorytetów, to przynajmniej zdają się mówić źródła. Jego działania, choć czasami miały na celu pomoc potrzebującym, często były przepełnione agresją i brutalnością. To przypomnienie, żeby postaci Goemona nie ogranicza się do jednowymiarowej interpretacji, legendy o nim bowiem dostarczają nam osobowość o o wiele bogatszym spektrum.

Na koniec jeszcze trzy ciekawostki do dalszej lektury dla tych Czytelników, których zainteresował temat Goemona Ishikawy.

Kabuki i Joruri

Ishikawa Goemon jest popularną postacią w japońskim teatrze kabuki oraz w dramatach lalkowych joruri, gdzie jego życie i przygody są przedstawiane z dużą dozą dramatyzmu. Te przedstawienia często eksplorują różne aspekty jego postaci, od bohaterskich czynów po skomplikowane relacje osobiste, ukazując go jako postać wielowymiarową. Dla zainteresowanych, najbardziej popularnymi utworami są: „Sanmon Gosan no Kiri” (kabuki) i „Ishikawa Goemon no Hoji” (joruri).

Festiwale w Japonii

W Japonii istnieją festiwale i uroczystości upamiętniające Ishikawę Goemona, świadczące o trwałym wpływie jego legendy na kulturę japońską. Te wydarzenia nie tylko celebrują jego postać, ale także przypominają o skomplikowanej naturze ludzkiego ducha, oscylującego między dobrem a złem. Najbardziej znanym jest Goemon Matsuri w Iga (to ta miejscowość, w której się wychował i szkolił na ninja). Znane festiwale odbywają się też w Kuramie i Nanzen-ji (to tu miała miejsce dramatyczna egzekucja Goemona).

Miejsca pamięci do pozwiedzania

W wielu miejscach w Japonii znajdują się pomniki i tablice upamiętniające Goemona Ishikawę, odzwierciedlające różne aspekty jego życia i legendy. Najbardziej znane to:
 

Pomnik Goemona w Świątyni Daiunin w Kioto: Miejsce, gdzie według tradycji Goemon został stracony. Pomnik ten jest często odwiedzany przez turystów i miłośników historii, chcących oddać hołd tej skomplikowanej postaci.

Pomnik w Iga: Jako miejsce narodzin i wczesnych lat życia Goemona, Iga jest domem dla wielu miejsc związanych z jego legendą, w tym pomników, tablic informacyjnych i muzeum poświęcone Ishikawie, które śladami Goemona prowadzą przez miasto.

Tablice w Nagoya Castle: Chociaż sam zamek nie posiada konkretnego pomnika Goemona, to jest uznawany za miejsce jednej z jego słynnych kradzieży. Informacje o Goemonie można znaleźć w ramach wystaw poświęconych historii zamku.